Devlet, özel sektörü DAP sınavına sokuyor

GAP projesi ile başlayan Doğu ve Güneydoğu'nun kalkındırılması çabalarına özel sektörün de desteğini çekebilmek için hazırlanan Doğu Anadolu Kalkınma Projesi (DAP) Kars'ta start aldı. Proje, 19 sektörde özel sektörü bölgeye çekmeyi amaçlıyor.

Güneydoğu'yu sosyo-ekonomik açıdan kalkındırmak amacıyla hazırlanan GAP'tan sonra, Doğu Anadolu için DAP (Doğu Anadolu'yu Kalkındırma Projesi) devreye giriyor. 27 Ağustos 1998 tarihinde DPT Müşteşarlığı tarafından başlatılan proje, bölgenin kendine yeterli bir ekonomik yapıya kavuşturulmasını böylece başta terör olmak üzere göç, eğitim, sağlık ve sosyal hizmetler sorunlarının çözülmesini hedefliyor.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), üniversiteler, valilikler ve sivil kuruluşların katılımıyla ortaya çıkan projenin startı Kars'ta verildi. Kars Kafkas Üniversitesi'nda yapılan toplantıda DPT'nin hazırladığı ‘‘durum analiz’’ raporu değerlendirildi. Toplantıya Kars, Ağrı, Ardahan, Iğdır ve Erzurum Valileri; Fırat, Yüzüncü Yıl ve Kafkas Üniversite Rektörleri, çok sayıda DPT üst düzey yetkilileri; bölgedenin sivil toplum yöneticileri katıldı.

HEDEF BİRİNCİ LİG

Doğu Anadolu, 1983-1997 yılları arasında yüzde 2.3'lük yıllık ortalama büyüme hızıyla tüm bölgeler arasında son sırada bulunuyor. DAP; Ardahan, Ağrı,Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzurum, Erzincan, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Tunceli, Van illeriyle Doğu Karadeniz bölgesinde bulunan Bayburt ve Gümüşhane illerini kapsıyor. DAP'ın ilk hedefi ise Türkiye'nin en geri kalmış bölgesini ekonomik olarak birinci lige çıkarmak.

Proje kapsamında bölgede verimliliği arttırmak amacıyla öncelikle yörenin atıl olan imkanlarının fizibilitesi yapılacak.

DPT müşteşarlığı koordinatörlüğünde, Doğu Anadolu bölgesinde yeralan Atatürk, Fırat, İnönü, Kafkas ve Yüzüncü Yıl Üniversiteleri, bölgede ekonomik verim ve istihdam yaratıcı olanakları belirleyecekler. Bu çerçevede hazırlanacak olam alt projeler DPT tarafından değerlendirilecek. Bu projelerin alt yapısı devlet tarafından gerçekleştirilecek ancak işletmesi sivil kurumlara bırakılacak. Bu aşamada halka bilimsel destek üniversiteler tarafından verilecek.

KAR VE KARBONDİOKSİT

Bu kapsamda ilk ele alınacak olan tarım, hayvancılık ve doğal kaynaklar olacak. Sadece Kars, Iğdır ve Ardahan'da yapılacak besi, mera ve ırk ıslahın bu şehirlerin gayri safi milli hasılasını 2.5 kat arttıracağı hesaplanıyor.

Ağrı'nın volkanik yapısı değerlendirilecek. Sıcak su kaynakları ve saf korbondioksit rezervleri ekonomik hale getirilecek.

Bölgede hemen hemen tüm bir yıl boyunca kış sporları yapmak mümkün. Terörün azalmasıyla bölgenin bozulmamış doğası kış sporları için cazibe merkezi haline getirilecek.

Kars-Tiflis demiryolunun hizmete girmesi, sınır kapılarının açılması, Ermenisten ve Türki cumhuriyetlerle ticaretin geliştirilmesi, ihracat ağırlıklı ticari pazarlar yaratılması proje kapsamında ele alınıyor. Ayrıca yöre insanının iş gücünün kadınlar dahil olmak üzere beceri kurslarıyla arttırılması amaçlanıyor.

Doğu Anadolu iflasın eşiğinde

DPT tarafından hazırlanan Doğu Anadolu Mevcut Durum Analizi adlı rapor, bölge hakkında çok çarpıcı gerçekleri gözler önüne seriyor. İşte rapordan bazı tespitler:

Bölgenin toplam nüfusu 5.8 milyon. 16 ilin bulunduğu bölgede göç nedeniyle 1 milyonun üzerinde nüfusu olan il yok.

Bölge tarımsal istihdamda en büyük paya sahip olmasına rağmen nüfus başına düşen tarımsal üretim değeri ülke ortalamasının altında.

Sanayi yok denecek kadar az. İmalat sanayi iş yeri sayısı Türkiye genelinin sadece yüzde 1'ini oluşturuyor.

Bölgenin ülke GSYİH'na katkısı yüzde 4.4 ile en alt sırada.

Bölge konut, içme suyu, otomobil, motorlu taşıt, telefon ve faks göstergeleriyle en alt sırada.

DPT (1996)'nin çalışmasında 58 adet sosyo-ekonomik değişkenin faktör analizine dayanan illerin gelişmişlik sıralamasına göre bölgenin illeri Türkiye illeri içinde en son sırada yer alıyor.

Okur-yazarlık oranında Türkiye ortalamasını yakalayan tek il Erzincan. En düşük değere sahip iller ise Ağrı, Van ve Hakkari.

DAP'ın GAP'tan farkı

KALKINMADA Öncelikli Yöreler Dairesi başkanı Lütfi Elvan bu aşamada DAP'ın GAP'la bazı farklılıkları olduğunu belirterek şunları söyledi:

‘‘GAP kamu ağırlıklı bir projeydi. Enerji, sulama ve içme suyu projelerinden oluşan ve bu üç sektör üzerine yoğunlaşan bir master planıydı. Oysa DAP, özel sektörün gayreti, güveni ve dinamizmiyle, kamunun sağladığı alt yapı olanaklarıyla yürüyecek 19 sektörü kapsayan bir projeler bütünü. Her bölgenin kendine özgü bir takım kaynakları var. Mesela Ağrı'da saf karbondioksit var. Meyve ve sebzelerin şoklama tesislerinde ve meşrubat yapımında kullanılan bu gazı Bulgaristan'tan ithal ediyoruz. Bu potansiyelin kullanılması Ağrı'nın kalkınması yolunda önemli bir adım olabilir.’’

Özel sektör gelir mi

DOĞU Anadolu'yu Kalkındırma Projesi'nden (DAP) umutlu olduklarını söyleyen bölge valileri, devletin özel sektörün bölgeye olan ilgisini artıracak önlemler alması gerektiği görüşünde birleşiyor. Ağrı Valisi Lütfü Yiğenoğlu,‘‘-40 derecelik iklimi olan bir ili çekici yapılması için alt yapı çalışmaları yapılmalı. Günde 3-5 saat elektrik kesintisi olan yere özel sektör gelir mi? Kapalı olan sınır ticareti açılmalı’’ dedi. Ardahan Valisi Ayhan Nasuhbeyoğlu da şunları söyledi: ‘‘DAP, Doğu'daki hayvancılığın gelişmesi için yeni projeler üretmeli ve bunları hemen hayata geçirmeli. Çünkü hayvancılık Doğu Anadolu'da gün be gün eriyor.’’