Depremin ‘Tanrı Tahvili’ savaÅŸta ‘Brady’ye döndü

17 AÄŸustos Marmara Depremi yaralarını sarmak için o dönemlerde ‘Tanrı Ä°ÅŸi Tahviller’ olarak anılan tahvilleri ihraç etmesi gündeme gelen Türkiye, ÅŸimdi de Irak harekatı öncesinde ABD Hazinesi'nin garantör olacağı ‘Brady Tahvilleri’ni tartışıyor.IRAK'a savaÅŸ açmak için hazırlıklarını sürdüren ABD ile Türkiye arasındaki görüşmelerin ekonomi ve para ayağı, ABD'nin ‘iflas’ aÅŸamasına gelen ülkeler için uyguladığı ‘Brady Planı’na bile dayandı. Böylece, Marmara Depremi döneminde dünyada ‘doÄŸal afetler’ sonrası zararların karşılanması için satışa çıkartıldığından Türkiye'ye de önerilen ancak Hazine'nin kabul etmediÄŸi ‘Tanrı Ä°ÅŸi Tahviller’den (Act of God Bonds-AGB) sonra Irak Savaşı öncesinde, ‘Brady Tahvilleri’ tartışılmaya baÅŸlandı.Türk Hükümeti'nin ABD karşısındaki kararlı tutumu, ilk defa 1989 yılında Meksika için uygulanan ve bu planı geliÅŸtirdiÄŸi için dönemin BaÅŸkanı Ronald Reagan'ın Hazine MüsteÅŸarı Nicholas Brady'nin soyadı ile anılan ‘Brady Planı’nı gündeme getirdi.‘Brady Planı’ olarak tanınan sistem, özetle borçlu ülkenin uluslararası piyasalara ABD Hazinesi garantisi altında uzun vadeli tahvil ihraç etmesine olanak saÄŸlıyor. Uluslararası piyasalarda ihraç edilen bu tahviller de ‘Brady Tahvilleri’ olarak tanınıyor.Borçlu ülkenin, ABD Hazinesi garantisiyle tahvil ihraç etmesinin saÄŸladığı en önemli avantaj, borç ödeyememe ihtimali taşıyan bir ülkenin ödeyeceÄŸi faizin çok altında faiz ödemesi olarak tanımlanıyor.Bu yıl başında üç dış borçlanmaya çıkan Türk Hazinesi'nin, bu tahvil satışlarında yüzde 10.5-11 arasında faizle borçlandığı düşünüldüğünde, 10-30 yıl arasında vadeyle satılabilecek Brady Tahvilleri vasıtasıyla, yıllık 40-50 milyon dolar faiz tasarruf saÄŸlayabileceÄŸi de ifade ediliyor.DEPREMDE DE TARTIÅžILDIBrady Planı'nın Türkiye uygulaması ilk defa tartışmaya açılmadı. 1999 yılında yaÅŸanan Marmara Depremi sonrasında mali açıdan sıkıntıları artan Türkiye için benzer finansal çözümler önerilmiÅŸ ve tartışılmıştı.Brady Planı'nın uygulanması ile ihraç edilen Brady tahvillerinin gerçekte, yatırımcıları açısından beklentiyi tam anlamıyla karşılayamadığı da o dönemde ortaya çıktı.Ä°lk defa 1989'da Meksika için uygulanan bu yöntem, kısaca ödenmemiÅŸ ve ödenme ihtimali ortadan kalkmış borçlanmanın yeniden yapılandırılmasını, bu borçların bir kısmının anaparalarının da ABD Hazine garantisi ile uluslararası piyasalarda satılan tahvillerle karşılanmasını saÄŸladı.Ancak, Meksika sonrasında sadece Rusya Brady'leri ikinci elde gerçek anlamda ve sürekli ilgi gören tahviller haline geldi. Bu iki ülke dışında Brady ihraç eden ülkelerin tahvilleri, yatırımcıları açısından beklentiyi karşılamadı. DiÄŸer taraftan, geliÅŸmekte olan ülke piyasalarında iÅŸlem gören Brady tahvilleri, özellikle Latin Amerika ile Ä°spanya gibi Latin piyasalarına baÄŸlı piyasalarda 2000 ve 2001 yıllarında son derece hareketli ve tahvil piyasalarındaki likiditasyonu artıran birer unsur oldu.Brady ile 19 ülkeye 160 milyar dolarBrady tahvillerinin ilk uygulaması olan Meksika Brady'leri, uluslararası piyasalarda ilgi gördü ve yatırımcılar tarafından sevildi. Meksika sonrasında bugüne kadar Arjantin, Brezilya, Bulgaristan, Cezayir, Kosta Rika, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, FildiÅŸi Sahilleri, Ãœrdün, Nijerya, Panama, Peru, Filipinler, Polonya, Rusya, Uruguay, Venezüela ve Vietnam için Brady ihraç edildi. Bu ülkeler için ihraç edilen Brady'lerin toplam tutarı da 160 milyar dolar oldu.‘Tanrı Ä°ÅŸi Tahvil’ Demiralp'ten döndüBrady Tahvillerinin 1999'daki Marmara Depremi dönemindeki tartışmalara Hazine sıcak bakmamıştı. 1999'daki tartışmalar, 1994 yılında, doÄŸal afetler karşısında uÄŸranılan zararları tazmin etmek amacıyla fon oluÅŸturulması için ihracına baÅŸlanan ‘Felaket Tahvilleri’ (Catastrophe-CAT bonds) veya ‘Tanrı Ä°ÅŸi Tahviller’ (Act of God Bonds-AGB) gibi tahvillerin ihraç edilebileceÄŸi fikirleriyle baÅŸlamıştı.Dönemin Hazine MüsteÅŸarı Selçuk Demiralp, ‘‘Tahvil almak istiyorsanız hepsi deprem tahvili’’ diyerek, o dönemde Türk Hazinesi'nin sattığı tahvillerin tamamının birer ‘deprem tahvili’ olarak görülmesi gerektiÄŸini belirtip, bu konunun kapatılmasını saÄŸlamıştı.Daha sonra gündeme gelen ve ABD'nin 1993'te Ä°srail'in iskanı için gerçekleÅŸtirdiÄŸi tahvil ihracını örnek alarak ‘‘uluslararası kalkınma’’ (Agency of International Development-AID) türüne de ABD ve Türk hazinesi fazla sıcak bakmamıştı.Brady tahvilinin artısı-eksisiUluslararası piyasalarda, Brady tahviline ilgi gösteren yatırımcıların genel profili, ‘yüksek risk, yüksek getiri seven’ olarak tanımlanıyor.ABD Hazine garantisi altında satılan Brady'lerde ‘risk düştüğü’ için getiri de düştüğünden bu tahvillerin alıcı için cazibesi azalıyor.Brady'ler, ‘düşük risk, düşük getiri’ yönünde hareket eden yatırımcılar içinse yüksek risk ifade ettiÄŸinden, kısmen Meksika ve Rusya Brady'leri dışında bu kesimden hiç ilgi görmedi.Brady tahvil ihracı bir yandan ABD Kongresi'nin onayını diÄŸer taraftan da kısmen yeniden borç yapılandırılmasını gerektirdiÄŸinden zaman alıyor.Türkiye'de veya Türkiye için, Irak Savaşı olmadığı takdirde borç ödeme sorunu olmayacağı düşünülüyorsa ve ek borçlanma peÅŸine düşülmesinin nedeni sadece Irak Savaşı ise bu durumda ABD'nin arzusu çerçevesinde daha fazla dış borçlanma, ‘uzun vadeli-düşük faizli’ de olsa gereksiz görülüyor.Chomsky: Yoksulların yükü artarDüşünür ve bir politik eylemci olan Prof. Noam Chomsky, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Brady Tahvilleri gibi, kurum ve borçlanma enstrümanlarını 2000 yılında Nation Dergisi'nde David Barsamian ile yaptığı bir röportajda şöyle tanımlıyordu: ‘‘IMF ve Brady tahvilleri gibi araçlarla kurulan sistem, borçlananların sorumluluktan arındırıldığı bir sistemdir. Onların kurtulduÄŸu sorumluluk ise kendi ülkelerindeki yoksullaÅŸtırılmış nüfus kitlesine yüklenmektedir.’’Â