Çin ve Rusya'nın Orta Asya doğalgazı savaşları

Toplam 26.2 trilyon metreküp ispat edilen doğalgaz rezervleriyle dünyadaki ispat edilen doğalgaz kaynaklarının yüzde 11,7'sini elinde bulunduran Türkmenistan, 2020 yılına kadar enerji sektörüne 60 milyar dolarlık yatırım yapmayı hedeflerken, böylece 2030 yılında ülkedeki doğalgaz üretimini 250 milyar metreküpe, yurtdışına ihraç ettiği miktarı ise 2015 yılında 125 milyar metreküpe, 2030 yılında ise 200 milyar metreküpe çıkarmayı amaçlıyor.

Doğalgaz rezervi bakımından dünyada Rusya, İran ve Katar'dan sonra dördüncü sırada bulunan ve günümüzde yıllık ortalama 65 milyar metreküp doğalgaz üreten Türkmenistan, bağımlığın ilk yıllarına kadar ürettiği doğalgazı sadece Rusya'ya satma imkanına sahip iken, günümüzde ise Rusya'nın yanı sıra Çin ve İran'a da doğalgaz ihraç etmeye başlamış durumda.

Bölgenin diğer doğalgaz üreticisi olan ve doğalgaz rezervleri 6,25 trilyon metreküp olduğu tahmin edilen Özbekistan ise yıllık ortalama 58 milyar metreküp doğalgaz üretirken, bunun önemli bir kısmını ülke içinde tüketiyor, yaklaşık 10-12 milyar metreküpünü ise başta Rusya olmak üzere Çin, Kırgızistan ve Tacikistan'a da ihraç ediyor.

Eski SSCB bünyesinde olduğu 1960'lı yılların sonunda Orta Asya-Merkez (Rusya) doğalgaz boru hattı üzerinden Rusya'ya başlamış olduğu doğalgaz ihracatını sürdüren Türkmenistan ve Özbekistan, halen Rusya'ya doğal gaz ihraç etmeye devam ederken, 2009 yılında Rusya ve Türkmenistan arasında baş gösteren doğalgaz alımıyla ilgili bazı anlaşmazlıkların ardından, Türkmenistan en önemli stratejik ihraç ürünü olan doğalgazı, diğer alternatif güzergahlar üzerinden ihraç etme arayışına girdi.

Çin'in artan doğalgaz ihtiyacı

Son dönemde doğalgaz ihtiyacı önemli ölçüde artan, dünyanın en büyük doğalgaz tüketicilerinden Çin, 2000 yılında yıllık ortalama 24,5 milyar metreküp, 2008 yılında ise 80 milyar metreküp doğalgaz kullanırken, günümüzde ise bu rakam 100 milyar metreküpü aşmış bulunuyor.

Dünya ülkeleri arasında ulusal ekonomisi ve sanayisi en hızlı büyüyen ülkeler arasında yer alan Çin'in, doğalgaz ihtiyacının 2020 yılında 300 milyar metreküpe, 2035 yılında ise 400 milyar metreküpe ulaşması beklenirken, bu dönemde Çin'in yurtdışından ithal ettiği doğalgazın önemli bir kısmını, başta Türkmenistan olmak üzere Orta Asya ülkelerinden ithal etmesi öngörülüyor.İlk başta, Kazakistan doğalgazını satın almak üzere kurulan Kazakistan-Çin doğalgaz boru hattı ile ilgili mutabakat, 2003 yılında Çin Devlet Başkanı Hu Jintao'nun Kazakistan ziyareti sırasında iki ülke devlet başkanları tarafından imzalanırken, bunun ardından Çin yönetimi Orta Asya'nın diğer ülkeleri olan Türkmenistan ve Özbekistan ile de bu konudaki görüşmelerine başladı.

Bu görüşmelerin sonucu olarak 2006 yılında Türkmenistan, ardından da 2007 yılında Özbekistan ile bu ülkelerin doğalgazını satın alma konusunda mutabakat Çin hükümeti, 2008 yılında ise Türkmenistan'dan başlayarak Özbekistan ve Kazakistan üzerinden Çin'e doğalgaz taşıyacak olan Orta Asya-Çin doğalgaz boru hattı inşaatına başladı.

Türkmen doğalgazının en büyük alıcısı Çin

İlk Türkmen doğalgazını Aralık 2009'dan itibaren almaya başlayan Çin, kısa zamanda Türkmenistan'da üretilen doğalgazın en büyük alıcısı durumuna gelirken, böylece giderek artan enerji ihtiyaçlarını başta Türkmenistan olmak üzere Orta Asya ülkelerinden karşılamaya başladı.

Aralık 2009'da ilk şebekesi faaliyete açılan ve Türkmenistan'dan başlayarak Özbekistan, Kazakistan üzerinden Çin'e kadar uzanan Türkmenistan-Çin doğalgaz boru hattının toplam uzunluğu 7 bin kilometreyi oluştururken, bunun 185 kilometresi Türkmenistan, 530 kilometresi Özbekistan, bin 304 kilometresi Kazakistan ve kalan 5 bin kilometresi ise Çin topraklarından geçiyor. Halen üçüncü şebeke inşaatının devam ettiği Orta Asya-Çin doğalgaz boru hattının toplam tutarının 20 milyar doları bulması öngörülüyor.

2008'de Çin ile Türkmenistan arasında, 30 yıl boyunca Çin'e yılda 40 milyar metreküp Türkmen doğalgazının satılmasıyla ilgili anlaşma imzalanırken, daha sonra iki ülke arasında, Çin'e satılacak Türkmen doğalgazının yıllık miktarının 65 milyar metreküpe ulaştırılması konusunda mutabakat sağlandı.