Büyüdük ama gelişemedik

İnsani gelişme. Ekonomi sayfalarındaki faiz, enflasyon, büyüme, dış ticaret, cari açık verilerinden farklı. Her ne kadar ekonominizi dünyanın ilk 10’u arasına sokmak için bunlara ihtiyacınız varsa da büyümeyi toplumsal bir kalkınmaya dönüştürmek için başka verilerde de iyi olmanız gerekiyor. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) İnsani Gelişme Endeksi ülkelerin ekonomik büyümelerini toplumsal ve sosyal gelişmeye ne kadar aktardıklarını ortaya koyuyor. 2014 raporuna göre 2013 yılında 187 ülke arasında Türkiye 69’uncu sırada. Ne tesadüftür ki Türkiye 2012 yılında da 69’uncu sıradaydı. Ekonomi 1 yılda yüzde 4 büyüdü ama insani gelişmeye yaramadı.

KİM DAHA BÜYÜK

UNDP İnsani Gelişme Endeksi’ni hazırlarken seçilmiş ülkelerin üç temel boyutta gelişmelerini değerlendiriyor. Bunlar; uzun ve sağlıklı bir yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır bir yaşam standardı olarak sıralanıyor. Türkiye 75.3 yıl olan ortalama yaşam beklentisi, 14.4 yıl olarak belirlenen öğrenim görme süresi beklentisi, 7.6 yıllık ortalama öğrenim görme süresi ile 18 bin 391 dolarlık kişi başına düşen gayri safi milli gelir düzeyiyle 0.759’luk İnsani Gelişme Endeksi değerine ulaştı. Karşılaştırmayı tam yapabilmek için İnsani Gelişme Endeksi birincisi olan Norveç’in verilerine bakmakta yarar var. Norveç, 81.5 yıllık ortalama yaşam beklentisi, 12.6 yıl öğrenim görme süresi beklentisi, 17.6 yıl ortalama öğrenim görme süresi ve 63 bin 909 dolarlık kişi başına düşen gayri safi milli gelir düzeyi ile 0.943’lük endeks oranına sahip.

BİR YILDA NE DEĞİŞTİ

UNDP son raporunu eski yıllarla karşılaştırılmaması uyarısıyla yayımlıyor. Gerekçesi verilerin değiştirilmiş olması. Ancak 1980’den itibaren güncellenmiş verilerle ülkelerin gelişimini görme imkanı var. Bu bize Türkiye’nin bir önceki rapora göre hiçbir ilerleme kaydetmediğini de gösteriyor. 2012’de 187 ülke arasında 69’uncu sırada yer alan Türkiye yine 2013’te 187 ülke arasında 69’uncu. Bir yıldaki değişim 18 bin 11 dolar olan kişi başına düşen milli gelir düzeyi 18 bin 391 dolara yükselmesi ve yaşam beklentisinin 6 ay uzaması. Bu iki verideki gelişme 2012’de 0.756 olan İnsani Gelişme Endeksi verisini son raporda 0.759’a taşıyabildi.

18 bin 391 dolar
sizi yanıltmasın

18 bin 391 dolarlık kişi başına düşen gayri safi milli gelir düzeyi yanıltmasın. UNDP bunu bir de ülkedeki eşitsizliğe göre düzeltiyor. Burada en fazla fark yaşayan ülkelerden biri de Türkiye. Eşitsizliğe göre düzeltildiğinde 18 bin 391 dolarlık kişi başına düşen gayri safi milli gelir 15 bin 379 dolar seviyesine iniyor. Bu gelirde yüzde 21.8’lik bir eşitsizliğe işaret ediyor. Eşitsizliğe uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi ise insani gelişmedeki eşitsizlikten kaynaklanan kaybı ölçmeyi hedefliyor. Bu gelirde olduğu gibi yaşam beklentisi ve eğitimde de kendini gösteriyor. Eşitsizlik oranı arttıkça insani gelişmedeki kayıp da artıyor. Gelirdeki yüzde 21.8’in yanı sıra ortalama yaşam beklentisinde yüzde 11’lik, eğitimde ise yüzde 14.1’lik eşitsizliğe işaret ediyor. Ki bu daha az eşit olanların ortalama yaşam beklentisinin 67 yıl, eğitim sürelerinin ise 12.3 yıl ile sınırlı olduğunu gösteriyor.

KEŞKE NORVEÇ OLSAK

Tüm bu veriler ışığında Türkiye’nin Eşitsizliğe uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi puanı 0.639’a geriliyor. Ve insani eşitsizlik katsayısı ise yüzde 15.6 olarak belirleniyor. Bu endeks oranıyla Türkiye üç sıra gerileyerek 72’inciliğe düşüyor. Aralarında bulunduğumuz yüksek insani gelişme grubunda eşitsizlik katsayısı yüzde 19.3. Yani Türkiye’nin ligden düşmediğini belirtebilir. Ancak yine dünya birincisi Norveç’in İnsani Gelişme Endeksi ile Eşitsizliğe uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi arasındaki farkın sıfır olduğunu vurgulayalım.

33 YILDA NE BAŞARDIK

TÜRKİYE her ne kadar İnsani Gelişme Endeksi’nde 2012’ye göre yerinde saymış olsa da 1980 yılından 2013’e oldukça büyük bir yol katetti. Yüksek insani gelişme kategorisinde yer almayı başaran Türkiye’nin İnsani Gelişme Endeksi değeri 1980’de 0.496 iken 0.759’a yükseldi. Bu toplamda yüzde 53’lük, yıllık bazda ise yüzde 1.30’luk artış anlamına geliyor. En olağanüstü artış ise kişi başına düşen gayri safi milli gelirde. 1980’de 8 bin 656 dolar olan kişi başına düşen gayri safi milli gelir 2013’te 18 bin 391 olarak belirlendi. Bu yüzde 112.5’lik bir artışı gösteriyor. Tahmini yaşam süresi de 16.6 yıllık bir artış var. Ortalama öğrenim görme süresi 4.7 yıl, öğrenim görme süresi beklentisi de 6.9 yıl arttı. Ne yazık ki eğitimdeki ‘direnç’ bir türlü çözülemiyor.

Lübnan iç karışıklıkları ile bilinen Ortadoğu ülkelerinden biri

Türkiye kimlerle
beraber?

Çok yüksek insani gelişme seviyesindeki 49 ülkenin ardından gelen yüksek insani gelişme seviyesindeki 53 ülke arasında yer alıyor Türkiye. Ancak bunlar arasında da 20’nci sırada. Türkiye’nin önünde kimler mi var? Darbe üstüne darbe yaşanan Libya, Malezya, Panama, Umman, Belarus, Lübnan…

Hesap nasıl
yapılıyor?

İNSANİ Gelişme Endeksi üç temel boyutu kullanarak ölçüm yapıyor. Bunlar uzun ve sağlıklı bir yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır bir yaşam standardı olarak sıralanıyor. Uzun ve sağlıklı yaşam boyutu ortalama yaşam beklentisiyle ölçülüyor. Bilgiye erişim ise; 25 yaş ve üstündeki bireylerin ömürleri boyunca ortalama eğitim alabildikleri süreyle ve yaşa dayalı okula kaydolma konusunda yasal oranların okul çağındaki bir çocuğun yaşamı boyunca aynı kalması durumunda çocuğun toplam öğrenim görme süresi beklentisiyle değerlendiriliyor. Yaşam standardı da kişi başına düşen gayri safi milli gelir ile ölçülüyor. Bu değer ise uluslar arası piyasalarda doların 2011 yılı değeri sabit alınarak satınalma gücü paritesine göre uyarlanmış şekilde ifade ediliyor.

TÜRKİYE İLE İLGİLİ TEMEL VERİLER

0.759
Türkiye İnsani Gelişme Endeksi verisi

0.40
Eşitsizliği gösteren Gini katsayısı

86.8 milyon
2030 Türkiye nüfusu öngörüsü

%6.4
Günde 2 dolardan az kazananların istihdama oranı

%58
İhracatın GSMH’ya oranı

2.1
Kadın başına doğurganlık sayısı

3.3
Her 100 bin kişiye düşen cinayet sayısı

0.9
Her 1000 kişideki göç sayısı

%2.5
Göçmen sayısının nüfusa oranı

%45.1
İnternet kullananların nüfusa oranı

YARIN: Bizi kimle karşılaştırıyorlar? İstihdamda ne kadar eşitiz? Eğitim düzelir mi?