Bu bozuklar çok para!

Türkiye ve Avrupa'nın şu günlerde ‘ortak gibi’ görünen bir kaygısı var: Paranın değer kaybı.

Biz, 100 bin liranın pek yakında bozukluklar arasına katılacak olmasına üzülüyoruz. Avrupa ise 1999'da tedavüle girmesi planlanan ortak para birimi Euro'nun, ülkelerin kendi paralarını değer kaybına uğratacağından endişe ediyor.

Avrupa ülkelerinde madeni para koleksiyonculuğunun tırmanışa geçmesi, işte bu endişeye dayandırılıyor. Özellikle Almanya'da son günlerde antika para koleksiyonculuğunda hızlı bir talep patlaması görülüyor. Almanya'nın önde gelen müzayede evlerinden Fritz Rudolf Kuenker Muenzenhandlung'un uzmanı Peter Schulten, ‘‘Müşterilerimizin çoğu Euro'dan korkuyor. Euro'nun ileride neler getireceğini kestiremiyorlar. Bu yüzden kıymetli bir şeye yatırım yapmak istiyorlar. Yani antika paraya’’ diyor.

Swiss Bank antika madeni para uzmanı Lutz Neumann da bu görüşü paylaşıyor, ‘‘Madeni paraların fiyatında çok büyük sıçramalar görüyoruz. Özellikle düşük ve orta kıymetteki madeni paralara olan talep çok arttı’’ diyor.

Stuttgart'ta 1739 yılında basılan ve yüzüne Dük Karl Frederik von Oels'in büstünün resmedildiği nadir bulunan bir bozuk para bu yaz yapılan bir müzayedede 110 bin İsviçre Frankı'na (yaklaşık 13 milyar 640 milyon lira) satılmış. Daha düşük fiyatlı bir kategoride ise Braunschweig Dükü Ernst August'un resminin yer aldığı 17'nci Yüzyıl'a ait bir bozuk para, 6 bin 200 dolara (1 milyar 130 milyon lira) alıcı bulmuş.

Uzmanlar, antika bozuk paranın, şu an tedavülde olan madeni paraların aksine, altın, gümüş gibi kıymetli maden piyasasından tamamen farklı bir piyasa olduğunu söylüyorlar. Antika paraların fiyatıyla altın fiyatları arasında çok az bir ilinti var ve bu yüzden de altın fiyatlarında son zamanlarda görülen düşüş, antika para piyasasını etkilemiyor.

SEÇENEK ÇOK

Uzmanlar, Ruslar'ın ve eski demirperde ülkelerinden koleksiyoncuların da artık antika para piyasasına girdiğini söylüyorlar.

Londra'da bu ay Sotheby's Müzayede Evi’nde yapılan açık artırmada Rus Çarı 1'inci Nikola'nın çıplak başlı büstünün ön yüzünde yer aldığı gümüş bir yarım ruble, 23 bin 100 dolara (4 milyar 200 milyon lira) satın alınmış. 1876 yılında Dük Vladimir Alexandrovitc'in 30'uncu doğum günü anısına çıkarılan altın 25 ruble, 13 bin 200 dolardan yani 2 milyar 400 milyon liradan gitmiş. Zürih'te yapılan bir müzayedede ise 1832 tarihini taşıyan altı rublelik madeni para 14 bin frank (431 milyon lira), 1836 tarihli 12 rublelik madeni para da 23 bin franktan (708 milyon lira) alıcı bulmuş.

Bozuk para koleksiyoncularının, seçmek için geniş bir alanı bulunuyor. Bilindiği gibi, paranın tarihi 2 bin 700 yıl geriye, Anadolu'da yaşayan Lidyalılar'a kadar gidiyor (Lidya krallarının, altın ve gümüş karışımından yaptırdıkları fasülye biçimindeki para, dünyanın ilk parası olarak kabul ediliyor).

Eski Yunanlılar, bazıları uygulamalı sanatların başyapıtları olarak ortaya çıkan altın, gümüş, bakır ve bronz paralar yapmışlar. Romalılar ise İspanya'dan İran'a kadar tüm ülkelerde geçen, tarihteki ilk uluslararası bozuk para piyasasını oluşturmuşlar. Ortaçağ'da krallar, papazlar, büyük kentler madeni paralar basmışlar. Sonraki yüzyıllarda, madeni paralar, hükümdarların ve büyük olayların aracılığıyla ‘zamanlar tarihi’ni resmedegelmiş.

Bozuk para koleksiyonculuğu çok önemliyse de yine de önem sıralamasında pul koleksiyonculuğunun gerisine düşüyor. Bunun nedeni de antika paranın, antika pula göre daha ucuz olması.

AMERİKALILAR BİRİNCİ

Amerikalılar, dünyanın en büyük para koleksiyoncuları. İşte bu yüzden de en fazla para eden Amerikan bozuklukları. Bu yıl yapılan bir müzayedede, 1804 yılından gümüş bir dolarlık, tam tamına bir milyon 875 bin dolardan, yani 341 milyar 250 milyon lira alıcı bulmuş. Bu bir rekor. Antika bir madeni paraya ödenen en yüksek para rekoru. Bundan önceki rekor ise 572 bin dolara (104 milyar 104 milyon lira) satılan MÖ. 5'inci Yüzyıl'a ait gümüş bir eski Yunan parasına aitmiş.

New York'daki Sotheby's Müzayede Evi’nin bozuk para bölümünü yöneten Paul Song, 10 dolara bakır ya da bronz eski Yunan ve Roma paralarının satın alınabileceğini söylüyor. Bunların altınını satın almak isteyenlerin ise 30-40 kat daha fazla ödemeleri gerekiyor. Cazip Avrupa paraları 50 dolar ve üstüne bulunabiliyor. Ama antika uzmanları, ‘‘Bozuk para pazarı, kısa yoldan para kazanma yeri değildir’’ diyorlar. Paul Song, ‘‘Sadece önemli parçalar müzayedede iyi para ediyor’’ diye konuşuyor. İngiltere'deki Spink müzayede evi uzmanı John Pett de ‘‘İnsanlar sadece yatırım amacıyla bu pazara girerse, üstüne soğuk bir bardak soğuk su içmek durumunda kalabilirler’’ diyor.

TÜRKİYE'DE YAYGIN DEĞİL

Avrupa ülkelerinde tırmanan madeni para koleksiyonculuğu, ülkemizde pek yaygın değil. Hatıra paraların ülkemizdeki satış merkezlerinden biri de tarihi Yüksekkaldırım. Galata Kulesi'nin yanında yıllardır para koleksiyonculuğu yapan Galata Hobby'nin sahibi Yüksel Eker, koleksiyon merakımızın olmamasından yakınıyor. Eker, yabancı ülkelerde ise insanların belli bir yaştan itibaren para, pul ve taş koleksiyonlarına büyük ilgi gösterdiğini belirtiyor.

Bizim koleksiyon merakımız yok

Tarihi Galata Kulesi'nin yanında yıllardır para koleksiyonculuğu yapan Galata Hobby'nin sahibi Yüksel Eker, koleksiyon merakımızın olmamasından yakınıyor. Eker, yabancı ülkelerde insanların koleksiyona çok meraklı olduğunu belirterek, ‘‘İnsanlar belli bir yaştan itibaren, hoşlandıkları herhangi bir şeyi biriktirmeye başlar. Bu da genellikle para, pul ve taş koleksiyonudur. Bu nedenle yabancı ülkelerde koleksiyonculuk büyük bir sektör durumuna gelmiş. Bizim ülkemizde ise insanlar nedendir bilinmez, koleksiyondan çok uzaklar’’ diyor. Yüksel Eker, İstanbul'da 5-6 tane para koleksiyonu dükkanı olduğunu anlatarak, ‘‘Halk ilgi göstermediği için bir sektör haline gelemedik. Zaten değerli parçalar büyük koleksiyoncuların elinde bulunuyor ve büyük müzayedelerde el değiştiriyor. Bu paralar bizim geçmiş tarihimizdir. Halkımızdan tarihimize sahip çıkmasını istiyorum. Her evde en az bir kişinin para koleksiyonu olması gerekir’’ diye devam ediyor.

İPUÇLARI

Üstüne soğuk su içmeyin

Uzmanlar, bozuk para işinde ‘üstüne bir bardak soğuk su içmek’ durumunda kalmamak için bazı ipuçları veriyorlar. İşte bazıları:

KENDİNİZİ ODAKLAYIN

Koleksiyonculukta, belli bir tarihsel dönem, ülke ya da konuya odaklanırsanız, uzmanlık elde edebilirsiniz. Bu da sizin malın kalitelisini satın almanızı sağlar. Fırsatlar sonsuzdur. Krallar, kraliçeler, savaşçılar, sanat dönemleri, bahçeler, binalar, gemiler ve kiliselerin dışında, üzerinde bir böcek ya da taç giymiş bir tavuk bulunan paralara konsantre olan koleksiyoncular vardır.

ETKEN FAKTÖRLER

Bir parçanın fiyatını, durumunun iyi olması, nadir bulunması ve estetik kalitesi tayin eder. Eğer bir madeni parada tek bir delik bile varsa, değeri yüzde 50 düşer. Ama sadece nadir bulunması yeterli değildir. Madeni para aynı zamanda ilginç olmalıdır. Sotheby's Müzayede Evi’nden James Morton'un ‘‘Örneğin, Mekke Darphanesi'nden iyi bir para çok değerlidir’’ sözleri bu gerçeğin altını çiziyor.

KENDİNİZİ EĞİTİN

Bu pazara balıklama dalmadan önce, kitaplar okuyun, açık artırmalara, sergilere, Londra'daki British Museum gibi müzelere gidin.

UZUN VADELİ DÜŞÜNÜN

Uzmanlar, bir koleksiyon oluşturmanın en az 10 yıl aldığını söylüyorlar. Dolayısıyla, bu pazara paradan ziyade bir hobi olarak girin.

MÜZAYEDEDE DİKKATLİ OLUN

Sizinle aynı parçayı satın almak isteyecek bir başka koleksiyoncuyla savaşa girme tehlikesini aklınızda tutun. Bir parça için fiyat artıran iki koleksiyoncu, birinin o parçaya değerinden çok daha fazla para ödemesine neden olabilir. Bunun çözümü, müzayedeye sizin yerinize bir komisyoncu göndermeniz olabilir. Bunun için ödeyeceğiniz yüzde beşlik komisyon oranı, uluslararası pazarda ‘makul’ kabul ediliyor. Ama günümüzde bu alışkanlık yavaş yavaş kayboluyor. Çünkü insanlar, müzayedelerde fiyat artırmanın zevkini bizzat tatmak istiyorlar.