Bireysel emeklilik ve diğer şahıs sigortalarında vergisel uygulamalar

Maliye Bakanlığı konu hakkında 13/08/2003 tarihinde 3 No’lu Gelir Vergisi Sirküleri yayımlamıştır.
 
1-Giriş:Konu, sigorta sistemindeki iki yönlü ödemeden hareketle ele alınacaktır.
 
1.1-Sigortalı veya sigortalıyı çalıştıran işverenler tarafından sigorta şirketlerine yapılan katkı payı ve prim ödemeleri,
 
1.2-Sigorta şirketleri tarafından sigortalılara yapılan ödemeler.
 
2-Sigorta Şirketlerine Yapılan Katkı Payı ve Prim Ödemeleri:
 
Uygulamada; bireysel emeklilik katkı payları ile diğer şahıs sigortalarına ait primlerin, ücretlinin kendisi,  yanında çalıştığı işveren,  veya her iki tarafca müştereken ödenmesi durumları ile karşılaşılabilinir. Ödemeyi kimin yaptığı hususu, söz konusu ödemelerin, çalışanların vergi matrahından mı, yoksa işverenlerin ticari (veya kurum) kazançlarından mı indirim konusu edileceği açılarından önem taşımaktadır.
 
2.1-Ücretliler Tarafından Bizzat Yapılan Katkı Payı ve Prim Ödemelerinin Ücretlinin Vergi Matrahından İndirimi:
 
GVK’nun 63/3 maddesine göre ücretliler tarafından ödenen katkı payı ve primler şu şartlarla vergiye tabi ücret matrahından indirilebilir:
 
a- a- Bireysel emeklilik sistemine bir ay içinde ödenen katkı payının, o aya ait brüt ücretin %10’una kadar olan kısmı,
b- b- Diğer şahıs sigortalarında (Hayat, ölüm, kaza, hastalık,  sakatlık, işsizlik, analık, doğum ve tahsil gibi) ödenen aylık primin, o aya ait brüt ücretin %5’ine kadar olan kısmı,
c- c- Bireysel emeklilik ve diğer sigorta ödemelerinin  birlikte yapılması durumunda, ücret matrahından indirilecek tutar, brüt ücretin %10’u ile sınırlı olup, bu durumda dahi şahıs sigortaları için %5’lik sınır ayrıca aranacaktır.
d- d- Bir takvim yılında bireysel emeklilik ve şahıs sigortalarına ilişkin olarak ücret matrahından indirilebilecek tutar, asgari ücretin yıllık tutarını aşamayacaktır.
e- e- Sigorta şirketine yapılan ödemelerin ücret matrahından indirilebilmesi için; bireysel emeklilik şirketlerinin 4632 sayılı Kanun kapsamında emeklilik branşında ruhsat almış olmaları, diğer şahıs sigorta şirketlerinin ise, Türkiye’de yerleşik ve merkezlerinin Türkiye’de olması gerekmektedir.
f- f- Ücret matrahından indirilecek tutara, ücretlinin eşine ve küçük çocuklarına ait ve ücretli tarafından ödenen, diğer şahıs sigorta primleri de dahildir.

-Örnek 1:Kasım 2003 ayında hem bireysel emeklilik katkı payı, hem de şahıs sigorta primi ödeyen bir ücretliye ait bilgiler şu şekildedir.
                                                                                                                    TLÂ
Aylık Brüt Ücret                 : 1.000.000.000
Katkı Payı Ödemesi (Bireysel Emeklilik)  : 40.000.000
Prim Ödemesi (Şahıs Sigortası)       : 80.000.000
Önceki Dönemlerde (Ocak-Ekim/2003)İndirilen Toplam Katkı           Payı ve Primler__________________________________: 540.000.000
Asgari Ücretin Yıllık Tutarı                : 3.672.000.000
Brüt Aylık Ücretin %10’u                    : 100.000.000
Brüt Aylık Ücretin %5’i                     : 50.000.000
 

-Matrahtan indirilebilecek Şahıs sigorta primi ücretin %5’i ile  yani 50 milyon TL ile sınırlıdır.Dolayısıyla 80 milyon TL’lık primin(80-50=) 30 milyon liralık kısmı matrahtan indirilemeyecektir.
 
-Bu durumda bireysel emeklilik katkı payı için indirilecek tutar; brüt ücretin %10’u olan 100 milyon liradan, yukarıdaki 50 milyon liralık şahıs sigorta priminin indirilmesi sonucu bulunan (100-50=) 50 milyon TL ile sınırlı olacaktır.Bireysel emeklilik katkı payı olarak ücretli tarafından sadece 40 milyon TL ödenmiş olduğundan, bu tutarın tamamı ücret matrahından indirilebilecektir.
 
-Bu şekilde Ocak-Kasım /2003 itibariyle indirim konusu yapılan toplam tutar (540+90=) 630 milyon TL olup, asgari ücretin yıllık tutarı henüz aşılmamıştır.
 
-Örnek2:Kasım 2003 ayında kendi adına bireysel emeklilik katkı payı ve şahıs sigorta primi ile eşine ait şahıs sigorta primi ödeyen bir ücretliye ait bilgiler şu şekildedir.
 
                                                           TL              Â
Aylık Brüt Ücret          : 5.000.000.000
Bireysel Emeklilik Katkı Payı (Ücretliye Ait)    :300.000.000
Şahıs Sigorta Primi (Ücretliye Ait)         : 100.000.000
Şahıs Sigorta Primi (Eşe Ait)               : 200.000.000
Önceki Dönemlerde (Ocak-Ekim/2003) İndirilen Toplam Katkı Payı ve Primler                                    : 2.500.000.000
Yıllık Asgari Ücret                        : 3.672.000.000
Brüt Ücretin %10’u                         : 500:000.000
Brüt Ücretin %5’i                          : 250.000.000
 
-Ücretlinin kendi ve eşi adına ödediği şahıs sigorta prim tutarı ((100+200=) 300 milyon TL olup, brüt ücretin %5’i  olan 250 Milyon liralık sınır aşılmıştır.Bu nedenle şahıs sigorta primlerinin sadece 250 milyon liralık   kısmı matrahtan indirilebilecektir.
 
-%10’luk sınırdan şahıs sigorta prim indirimi sonrası kalan tutar(500-250=) 250 milyon lira olup, 300milyon liralık bireysel emeklilik katkı payının ancak 250 milyon TL’lık kısmı indirim konusu edilebilecektir.
 
-Ocak-Kasım 2003 döneminde ücretlinin vergi matrahından indirilen tutar (2.500+500=) üç milyar liraya ulaşmakla beraber henüz asgari ücretin yıllık tutarı aşılmamıştır.
 
2.2-İşverenlerin Ücretliler İçin Ödediği Katkı Paylarının İşverenin Ticari Kazancından İndirimi:
 
GVK’nun 40/9 maddesine göre; işverenlerce ücretliler için ödenen bireysel emeklilik katkı payları, ücretle ilişkilendirilmeksizin, belli şartlarda, işverene ait ticari kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir.
 
Ancak bu indirim de sınırsız olmayıp, GVK’nun 63/3 maddesindeki sınırlamalar burada da geçerlidir.
 
Yani işverenin çalışanı için ödediği bireysel emeklilik katkı payından gider kaydedebileceği aylık kısım, adına ödeme yapılan hizmetlinin aylık brüt  ücretinin %10’unu, yıllıkta ise, asgari ücretin yıllık tutarını hiçbir şekilde aşamayacaktır.
 
Çalışana ait bireysel emeklilik katkı payının işçi ve işveren tarafından birlikte ödenmesi halinde, yukarıdaki sınırlama, müşterek yapılan bu ödemenin toplamı için de  geçerlidir.
 
Müşterek yapılan bu ödemenin aylık ücretin %10’unu ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmaması halinde, çalışanın ödediği katkı payı ücret matrahından, işverenin ödediği katkı payı ise ticari kazançtan indirilecektir.
 
Ortak yapılan ödeme sonucu sınırların aşılması halinde indirimin öncelikli olarak ücret matrahından mı yoksa ticari kazançtan mı indirileceği,taraflarca serbest olarak belirlenecektir.
 
Dikkat edileceÄŸi üzere; iÅŸverenlerin çalışanlar için bireysel emeklilik dışında diÄŸer ÅŸahıs sigortalarını ödemeleri ve bunları ticari kazançlarından indirmeleri olası görülmemektedir.(Ancak söz konusu sigortalara ait primlerin brütleÅŸtirilerek çalışanın ücretine eklenmesi ve bilahare indirim konusu edilmesi mümkündür.) Â

3-Bireysel Emeklilik ve Şahıs Sigorta Şirketlerince Sigortalılara Yapılan Ödemeler:
 
Genel olarak sigorta şirketlerince sigortalılara yapılan ödemeler 4697 sayılı kanunla yapılan düzenlemeler sonucu, belli şart ve şekillerde, menkul sermaye iradı kabul edilmiştir.Bu bölümde öncelikle menkul sermaye iradı sayılan ödemeler ele alınacak daha sonra istisnalar, stopaj ve beyan durumu incelenecektir.
 
3.1-Menkul Sermaye İradı Sayılan Ödemeler:
 
GVK’nun 75/15’ nci maddesine göre, bireysel emeklilik ve şahıs sigorta şirketleri tarafından;
 
a- 10 yıl dolmadan ayrılanlara yapılan ödemeler,
b- 10 yıl dolmakla birlikte bireysel emekli olamadan ayrılanlar ile diğersigortalarda vefat,maluliyet ve tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler,
c- Bireysel emekliliğe hak kazananlar ile bu sistemden vefat,maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler,
 
Menkul sermaye iradı sayılır.Â
 
Normal olarak bu kabil menkul sermaye iratları GVK’nun 94. maddesi kapsamında stopaj suretiyle vergilendirilmektedir. Ancak bazı istisnalar mevcuttur.
 
3.2-Ä°stisnalar:
 
GVK’nun  22/1 maddesine göre;
 
a- Bireysel emeklilikte emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin %25’i,
b- Diğer sigortalarda 10 yıl süreyle prim ödeyenler ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin %10’u,
c- Tek primli yıllık gelir sigortalarından yapılan ödemelerin tamamı, gelir vergisinden müstesnadır.İstisna edilen bu tutarlar üzerinden GVK’nun94. maddesine göre stopaj da yapılmaz.
 
3.3-İstisna Dışında Kalan Ödemelerden Yapılacak Gelir Vergisi Stopajı:
 
GVK’nun 94/15 maddesine göre, istisna edilen tutarlar hariç (GVK’nun yukarıya aldığımız 22/1 maddesindekiler) , bireysel emeklilik ve diğer şahıs sigorta şirketleri katılımcılara yaptıkları ödemelerden aşağıdaki oranlarda tevkifat yapmak ve muhtasar beyanneme ile beyan edip ödemek durumundadırlar.
 
a- On yıl süreyle katkı payı, prim ve aidat ödemeden ayrılanlara yapılan ödemelerden %15,
b- On yıl süreyle katkı payı ödemekle birlikte bireysel emekli olamadan ayrılanlar ile diğer şahıs sigortalarında on yıl süreyle prim ödeyenlere ve vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerden %10,
c- Bireysel emekliliğe hak kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerden %5, oranda stopaj yapılacaktır.
 
4-Ödenen Katkı Payı ve Sigorta Primlerinin Yıllık Beyannameden İndirimi:
 
Öncelikle belirtmek gerekirse, GVK’nun 86/1-a maddesi hükmünce, bireysel emeklilik ve diğer sigorta şirketlerince sigortalılara yapılan  ve üzerinden GVK’nun 94/15 maddesi uyarınca stopaj yapılmış olan ödemeler nedeniyle, sigortalıların yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeleri söz konusu değildir.Bu bölümde başka nedenle yıllık beyanname veren mükelleflerin ödedikleri katkı payı ve diğer sigorta primlerinin matrahtan indirimi ele alınmıştır.
 
GVK’nun 89/1 maddesine göre, örneğin ticari kazanç nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükellefler, yıl içinde ödedikleri bireysel emeklilik katkı paylarının beyan edilen gelirin %10’una kadarki kısmı ile diğer şahıs sigorta primlerinin beyan edilen gelirin %5’ine kadar olan kısmını matrahın tespitinde indirim konusu yapabileceklerdir.
 
Her iki sigortanın birlikte olması halinde indirilecek tutar gelirin %10’u ile sınırlıdır.Bu durumda şahıs sigortaları için %5’lik sınır ayrıca aranacaktır.
 
Ayrıca indirilecek katkı payı ve diğer sigorta primlerinin toplamı asgari ücretin yıllık tutarını da aşamayacaktır.
 
Mükellefin eşine ve küçük çocuklarına ait bireysel emeklilik ve şahıs sigorta primleri de belirtilen sınırlamalar dahilinde indirim konusu edilebilecektir. Ancak bunların daha önce ücret matrahından indirilmemiş olması gerekmektedir.
Â
5-SONUÇ:
 
-Yukarıda yapılan açıklamalar 4697 sayılı kanunla yapılan değişiklikler sonrasına ilişkin olup, 07/10/2001 tarihinden önce akdedilen poliçelerle ilgili olarak eski hükümler geçerli olacaktır.Bir anlamda bireysel emeklilik öncesi denilebilecek eski dönemde düzenlenen poliçelerden kaynaklanan prim ve sigorta şirketlerinin katılımcılara yapacağı ödemeler vergi hukuku açısından ücret çerçevesinde değerlenecektir.Eski poliçelerle ilgili olarak GVK’nun 4697 sayılı kanundan önceki 23/11, 25/3, 63/3 ve 89’cu maddeleri ile 147 ve 216 numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğlerine bakılması gerekmektedir.
 
-Yeni düzenlemede katkı payı ve primlerin aylık taksitler yerine toptan ödenmesi konusunda belirleme bulunmamakla birlikte vergisel avantaj ve sınırlamalar aylık ödemeli baza oturtulduğundan, herhangi bir hak veya menfaat kaybına uğramamak için, toptan ödeme yapılmaması, ödemelerin mümkünse yılın tüm aylarına yayılması gereklidir.