BDDK: 2003'te bankaların karlılığı arttı

BDDK tarafından yayımlanan “2003 yıllık raporuna” Türk bankacılık sektörünün aktif büyüklüğü geçen yıl yüzde 17,4 (reel yüzde 3) artarak 249,7 katrilyon lira seviyesinde gerçekleşti.

Dolar bazında ise, aktif büyüklüğü 2002 yıl sonunda 130,1 milyar dolar iken, 2003 sonunda Türk Lirasının yabancı paralar karşısında değer kazanmasının da etkisiyle yüzde 37,5 oranında artarak 178,9 milyar dolar oldu.

Türk bankacılık serktöründe 2003 yılında banka ve şube sayıları gerilerken, personel sayısında önemli bir değişme olmadı.

Türk bankacılık sektöründe faaliyet gösteren banka sayısı 2002 yıl sonunda 54 iken 2003 yıl sonunda 50'ye gerilediği belirtilen rapora göre, söz konusu 50 bankanın 36'sı mevduat bankası, 14'ü ise kalkınma ve yatırım bankası konumunda bulunuyor.

2003 yılında İmar Bankası'nın bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme izni kaldırılarak tasfiye sürecine girdi. Fiba Bank Finansbank'a devredilirken, ING Bank N.V. ve Credit Suisse First Boston, merkezlerince tasfiye edildi.

BANKALARIN ŞUBE SAYISI AZALDI

Banka sayısındaki azalmanın yanısıra, bankaların şube sayısı da İmar Bankası'nın tasfiyesi nedeniyle 140 adet azalarak 6.076'ya geriledi.

İmar Bankası hariç tutulduğunda, özel bankalar grubunda şube sayısı 2002 yıl sonuna göre 90 adet artış gösterdi.

PERSONEL SAYISI DEĞİŞMEDİ

Bankaların personel sayısı 2002 yıl sonuna göre önemli bir değişiklik göstermeyerek 2003 yıl sonu itibarıyla 124 bin 30 olarak gerçekleşti.

İmar Bankası personeli hariç tutulduğunda ise personel sayısının 1.540 kişi arttığı gözlendi. Personel sayısı itibarıyla kamu ve TMSF bankalarında önemli azalışlar görülürken, özel bankalar grubunda (İmar Bankası hariç) personel sayısı yüzde 8,1 oranında artış gösterdi.

Bankaların yurtdışı şubelerinin sayısı 2003 yıl sonunda, 2002 yılı sonuna göre 2 adet azalırken, personel sayısı 76 adet artış oldu.

Personel sayısındaki artış, esas olarak kamu bankalarının şube sayısı artmadığı halde yurt dışında istihdam edilen personel sayısının 42, yurt dışı şube sayısı azalan özel bankaların personel sayısının 33 kişi artmasından kaynaklandı.

2003 yılında, bankaların şube ve personel başına faaliyet hacimlerinde 2002 yılına göre artış gözlendi. Şube başına personel sayısı 2002 yılında 19,9 iken, 2003 yılında 20,4'e yükseldi.

Bu gelişmede özel bankalar grubundaki artış belirleyici olmuş, diğer banka gruplarının şube başına personel sayısında ise artış gözlenmedi.

ŞUBE BAŞINA AKTİF BÜYÜKLÜK ARTTI

Şube başına aktif büyüklüğü aynı dönemler itibarıyla 20,9 milyon dolardan (34,2 trilyon lira) 29,4 milyon dolara (41,1 trilyon liraya) yükselirken, personel başına aktif büyüklüğü de benzer bir eğilim gösterdi.

Söz konusu dönemler itibarıyla personel başına aktif büyüklüğü 1 milyon dolardan (1,7 trilyon lira) 1,4 milyon dolara (2 trilyon liraya) yükseldi.

Bankacılık sisteminin aktif büyüklüğünün Gayri Safi Yurt İçi Hasıla'ya (GSYİH) oranı, 2002 yıl sonuna göre, yüksek oranlı milli gelir büyümesine ve bankaların aktif yapısı içindeki yabancı para cinsinden varlıkların değerinin döviz kurlarındaki nominal düşüş nedeniyle azalmasına da bağlı olarak 7,7 puan geriledi ve 2003 yıl sonunda yüzde 69,4 olarak gerçekleşti.

Raporda, reel sektörün finansmanına aracılık açısından değerlendirildiğinde, sektörün 2003 yılında bu işlevinin etkinliğinin arttığını söylemenin mümkün olduğu bildirildi.

Rapora göre, mevduatın krediye (krediler+takipteki alacaklar) dönüşüm oranı, 2003 yıl sonunda 2002 yıl sonuna göre 5,1 puan artarak yüzde 48,2 düzeyinde gerçekleşti.

Diğer taraftan, kredilerin GSYİH'ye oranı da artarak, 2002 yıl sonunda yüzde 17,9 olan söz konusu oran, 2003 Aralık ayında yüzde 18,6'ya yükseldi.

2003 yılında bankaların aktif plasmanları menkul kıymet ve kredi ağırlıklı yapısını korurken, likit varlıkların payı geriledi. Mevduat, sektörün en önemli fon kaynağı olmaya devam etti. Karlılık performansında görülen iyileşmenin etkisiyle özkaynakların pasif toplamı içindeki payı artış gösterdi.

KAMUNUN PAYI ARTTI

Yıllar itibarıyla bankacılık sektöründe kamu bankalarının payı azalmakla birlikte, kalkınma ve yatırım bankalarının kamusal sermayeli olanları da dikkate alındığında, bankacılık sektöründe kamunun payının 2003 yılı itibarıyla yüzde 36,3 ile yüksek bir seviyede olduğu görüldü.

Yabancıların Türk bankacılık sistemine katılma oranı yabancı mevduat bankalarında yüzde 2,8 olarak gerçekleşirken, özel sermayeli mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarındaki yabancı katılım payları dikkate alındığında söz konusu oran yüzde 5,3'e yüksedi.

Bankacılık sektörü yoğunlaşma açısından incelendiğinde, büyük bankaların yurtdışı fon kaynaklarına daha rahat ulaşabilmelerinin de etkisiyle, 2003 yılında aktif büyüklüğü açısından en büyük 5 bankanın sektör içindeki payının 2002 yıl sonuna göre 1,3 puan artarak yüzde 59,7'ye yükseldiği görüldü.

En büyük 10 bankanın payında da benzer gelişmeler yaşanmış ve aynı dönemde bu bankaların sektör içindeki payı 1,5 puan artarak yüzde 82,3'e ulaştı.

SEKTÖR İMAR BANKASI'NDAN ETKİLENDİ

BDDK tarafından yayımlanan “2003 Yıllık Raporu”na göre, bankacılık sektörünün aktif yapısı, 2003'de Irak Savaşı, savaşın ardından beklentilerde artan iyimserlik, ekonomik göstergelerdeki iyileşme ve İmar Bankası'nda yaşanan gelişmelerden etkilendi.

Sektörün aktif yapısında, faiz oranları ve döviz kurlarında yaşanan gerilemeye bağlı olarak krediler ve menkul kıymetler lehine bir değişim gözlenirken, likit aktifler kalemi geçen yıl sonuna göre azalma gösterdi.

Ekonomik aktivitedeki canlanma ve faiz oranlarındaki gerileme ile birlikte kredi talebinde yaşanan yükseliş ve İstanbul Yaklaşımı çerçevesinde kredilerin yeniden yapılandırılması, bankacılık sektörünün kullandırdığı kredilerin 2003'de reel olarak yüzde 18.7 oranında artmasına, toplam aktifler içindeki payının ise 2002 yılına göre 3.5 puan artarak yüzde 26.5'e yükselmesine neden oldu.

Menkul değerler cüzdanı bu dönemde reel olarak yüzde 8.9 oranında arttı ve toplam aktifler içerisindeki payı yüzde 42.8'e yükseldi.

AKTİF TOPLAMININ BANKA GRUPLARINA DAĞILIMI

Bankacılık sektörünün geçen yıl itibarıyla aktif toplamının gruplar bazında dağılımı incelendiğinde, 2002 yıl sonuna göre kamu bankaları ile özel bankaların paylarının sırasıyla 1.4 ve 0.8 puan artarken, diğer grupların paylarının azaldığı görüldü.

Kamu bankalarının toplam aktifleri reel olarak yüzde 7.6, özel bankaların yüzde 4.5 oranında büyürken, diğer banka gruplarında toplam aktifler reel olarak geriledi.

TL-YABANCI PARA KOMPOZİSYONU

Bankacılık sektörünün aktif yapısı 2003 yılında Türk Lirası-yabancı para (TL-YP) kompozisyonu bir önceki yıl sonuna göre önemli oranda değişim gösterdi.

2002'de sektör genelinde yüzde 56.8 olan lira cinsinden aktiflerin toplam aktifler içindeki payı, 2003'de yüzde 62'ye yükseldi.

Gruplar itibarıyla bakıldığında, tüm banka gruplarında lira cinsinden aktiflerin toplam aktifler içerisindeki payının artış gösterdiği görüldü. Bu gelişmede döviz kurlarının nominal olarak gerilemesi belirleyici oldu.

MENKUL DEĞERLERE YAPILAN PLASMANLAR

Bankacılık sektörü menkul kıymet portföyü-menkul değerler cüzdanı (MDC) geçen yıl reel olarak yüzde 8.9 artarak 106.8 katrilyon liraya ulaştı.

MDC'nin toplam aktifler içindeki payı 2002 sonunda yüzde 40.5 iken, 2003 yılı sonunda yüzde 42.8'e yükseldi. MDC içinde alım satım amaçlı ve satılmaya hazır portföyün payı artarken, vadeye kadar elde tutulacak portföy azaldı. 2002 yıl sonunda MDC'nin yüzde 44.7'si alım satım amaçlı ve satılmaya hazır menkul kıymetlerden oluşurken, bu oran 2003 yılında 12 puan artarak yüzde 56.7'ye yükseldi.

MDC, geçen yıl özel bankalar grubunda yüzde 29.3, kamu bankalarında yüzde 21.6, yabancı bankalarda yüzde 3.8, TMSF bankalarında yüzde 6.6 ve kalkınma ve yatırım bankalarında yüzde 28.0 oranında arttı.

Tüm banka gruplarında iç borçlanma faizlerindeki düşüşe paralel olarak alım satım amaçlı ve satılmaya hazır menkul kıymetlerin arttığı, vadeye kadar elde tutulacak menkul kıymetlerin azaldığı görüldü.

Bankacılık sektörü MDC'sinin yüzde 95.7'si kamu borçlanma senetlerinden oluştu. Sektör bilançosundaki kamu borçlanma senetleri toplamının yüzde 73.9'unu devlet tahvilleri, yüzde 13.8'ini eurobondlar, yüzde 8.5'ini dövize endeksli senetler, yüzde 3.8'ini ise hazine bonoları oluşturdu.

KREDİLER REEL OLARAK YÜZDE 18.7 ARTTI

2003 yıl sonu itibarıyla bankacılık sektörünün toplam kredi hacmi reel olarak yüzde 18.7 oranında artış göstererek 66.2 katrilyon liraya yükseldi. Buna paralel olarak, kredilerin aktif toplamı içindeki payı da 2002 yıl sonuna göre 3.5 puan artışla yüzde 26.5'e ulaştı.

2003'de bankacılık sektörü özellikle TL cinsinden kredi plasmanlarını önemli ölçüde artırdı. TL cinsinden krediler bu dönemde reel olarak yüzde 57.7 oranında artış gösterirken, yabancı para cinsinden krediler reel olarak yüzde 8.6 oranında azalmasına karşın dolar bazında yüzde 22 oranında artış gösterdi.

2002 yıl sonunda 17.6 milyar dolar olan yabancı para cinsinden krediler, 2003'te 21.5 milyar dolara yükselirken, toplam aktifler içindeki payı ise yüzde 13.6'dan yüzde 12'ye geriledi.

KREDİLERİN BÜYÜKLÜKLERİ

2003 yıl sonu itibarıyla bankacılık sektöründe kredilerin büyüklük dağılımı incelendiğinde, toplam kredilerin yüzde 60.6'lık kısmının 500 milyar liranın üzerindeki kredilerden, yüzde 28.8'inin ise 50 milyar liranın altındaki kredilerden oluştuğu görüldü.

Kamu bankaları 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz sonrasında daralttıkları kredi hacimlerini 2003'de ekonomide yaşanan olumlu gelişmelere paralel olarak yeniden genişletti. Özel bankaların kredi toplamı 2002 yıl sonuna göre reel olarak yüzde 18.2 oranında artış göstererek 45.8 katrilyon liraya yükseldi.

Geçen yıl yabancı bankaların kredi hacmi reel olarak yüzde 10.1 oranında artarak 2.7 katrilyon liraya çıktı. Genellikle TL cinsinden kredi açma konusunda temkinli bir yaklaşım içinde olan yabancı bankalar grubunun TL kredilerinin reel olarak yüzde 30.7 oranında artmış olması, bu bankaların TL cinsinden risk alma eğiliminin arttığını gösterdi.

2003 yılında bankaların özellikle bireysel kredilere ağırlık verdiği görüldü. Kredi türleri içerisinde en yüksek paya sahip olan ihracat ve ihracat garantili yatırım kredilerinin toplam krediler içindeki payı Aralık 2002'de yüzde 22.6 iken Aralık 2003'te 2.4 puan azalarak yüzde 20.2 seviyesine geriledi. İşletme kredilerinin toplam krediler içerisindeki payı da söz konusu dönemde 2.9 puan düşerek yüzde 13.1 seviyesine indi.

Bu dönemde krediler içinde en dikkat çekici gelişme tüketici kredileri ve kredi kartlarında meydana geldi ve bu kredilerin payı 2002 yıl sonu itibarıyla yüzde 15.7 iken 2003 Aralık sonunda yüzde 24.9'a yükseldi.

OTOMOBİL KREDİSİ

Geçen yıl tüketici kredileri reel olarak yüzde 164.9 oranında arttı ve toplam krediler içindeki payı 2002'de yüzde 6.6 iken 2003'de yüzde 14'e yükseldi. Tüketici kredileri içinde özellikle otomobil kredilerindeki artış dikkat çekti.

Otomobil kredileri geçen yıla göre reel olarak yüzde 307.8 oranında artarken, dövize endeksli otomobil kredileri de yüzde 113.8 oranında artış gösterdi.

Toplam kredi kartı harcamaları kullanımın özendirilmesi ve yaygınlaşmasının etkisiyle, geçen yıl bir önceki yıla göre reel olarak yüzde 42.3 oranında arttı.

MEVDUAT HACMİ

BDDK tarafından yayımlanan “2003 Yıllık Rapora” göre, bankacılık sektörünün mevduat hacmi, 2003 yılı Aralık ayı itibarıyla 2002 yıl sonuna göre reel bazda yüzde 1,2 oranında azalarak 155,3 katrilyon lira seviyesinde gerçekleşti.

Bu gelişmede, yıl boyunca döviz kurunun düşük seyretmesi sonucu yabancı para cinsinden mevduatın Türk Lirası karşılıklarının düşük kalması etkili oldu.

2003 yılı Aralık ayı itibarıyla bankacılık sektöründe mevduatın yüzde 48,6'sı döviz tevdiat hesaplarından (DTH), yüzde 29,2'si Türk Lirası tasarruf mevduatı, yüzde 22,2'si de resmi, ticari ve diğer kuruluşlar mevduatından oluştu.

Kamu bankalarındaki TL cinsinden mevduatın toplam TL mevduatı içindeki payı, bu dönemde 0,6 puan artarak yüzde 53'e ulaştı. Yabancı para cinsinden mevduattaki özel bankaların yüzde 70,2 seviyesindeki payı küçük bir artışla yüzde 70,6 seviyesinde gerçekleşti.

TL MEVDUATTA ARTIŞ

Aynı dönemler itibarıyla, Türk lirası tasarruf mevduatı reel olarak yüzde 14,2 oranında artarak 45,4 katrilyon lira düzeyinde oldu.

Döviz tevdiat hesapları reel olarak yüzde 16,2 oranında gerilemekle birlikte, dolar bazında, 2002 yıl sonunda 48,4 milyar dolar iken, 2003 yılı Aralık ayında 54 milyar dolara yükseldi.

Bankacılık sisteminin kaynakları içerisinde en önemli paya sahip olan mevduatın ortalama vadesi bekleyişlerdeki düzelmeye bağlı olarak uzadı.

MEVDUATIN SÜRESİ

Nitekim, 2002 yıl sonunda 80 gün olan Türk lirası mevduatın ortalama vadesi 2003 Aralık ayı itibariyle 88 güne, aynı dönem itibarıyla döviz cinsinden mevduatın ortalama vadesi 87 günden 90 güne yükseldi.

Toplam mevduat içinde 3 aydan kısa vadeli mevduatın payı 2003 yılı Aralık ayında 2002 yıl sonuna göre Türk Lirası mevduat için 4,1 puan, döviz cinsinden mevduat için ise 3,4 puan azalarak yüzde 85 seviyesinde gerçekleşti.

Büyüklük ve müşteri sayısı itibarıyla mevduatın dağılımı incelendiğinde, 2003 yılı Aralık ayında, yurtiçi yerleşiklere ait mevduatın yoğunlaşma eğiliminde 2002 yıl sonuna göre belirgin bir değişiklik olmadı. Büyüklük olarak yoğunlaşmanın, daha çok 51-250 milyar arası mevduat ile 1 trilyon üzeri mevduatta bulunduğu görüldü.

2003 yılı Aralık ayında 250 milyar üzeri mevduatın toplam mevduat içerisindeki payı yüzde 41,4 olarak gerçekleşirken, 50 milyar altı mevduatın toplam mevduat içindeki payı yüzde 36,5 oldu.

2002 yıl sonunda 68 milyon olan yurtiçi yerleşiklere ait mevduat hesap adedi, 2003 yılı Aralık ayı itibarıyla, yüzde 15,9 oranında artarak 78,8 milyona yükseldi.

ÖZKAYNAKLAR

2002 yılında 25,7 katrilyon lira olan bankacılık sektörünün özkaynakları, reel olarak yüzde 21,4 oranında artarak 2003 yılı Aralık ayında 35,5 katrilyon liraya yükseldi.

Dolar bazında ise özkaynaklar aynı dönemde, 15,7 milyar dolardan 25,5 milyar dolara ulaştı.

SERMAYE YETERLİLİĞİ

Bankacılık sektörünün sermaye yeterliliği rasyosu (SYR) 2000 yılında yüzde 9,3 iken, 2001 yıl sonunda yüzde 20,8'e, 2002 yılı sonunda yüzde 26,1'e ve 2003 yılı Aralık ayında yüzde 30,9'a çıktı.

TMSF bankaları hariç bütün banka gruplarında sermaye yeterliliği rasyosu yasal oranın üzerinde gerçekleşti. Aralık 2002'de yüzde (-) 7,5 olan TMSF bankalarının sermaye yeterliliği rasyosu Aralık 2003'te yüzde (-) 21,6 seviyesine geriledi.

TMSF kapsamındaki bankalar hariç tutulduğunda, aynı dönemde sektörün sermaye yeterliliği rasyosu yüzde 27,1'den yüzde 32,4'e yükseldi. Kamu bankalarının sermaye yeterliliği rasyosu, Ocak-Aralık 2003 döneminde yüzde 48,3'ten yüzde 56,3'e yükseldi. Kamu bankalarının sermaye yeterlilik oranındaki bu gelişmede, dönem karı belirleyici oldu.