B planları masaya geliyor

Özellikle Rusya sanayiden tarıma, turizmden enerjiye kadar birçok farklı sektörde uyguladığı ambargo ile Türk şirketlerini ve işadamlarını zora sokuyor. Bu durumun ne kadar süreceği ise henüz belli değil. 

* Hukukçular ve sektör temsilcileri Rusya ile iş yapan, bu ülkede yatırımı bulunan veya bu ülkeye seyahat eden kişilerin, uluslararası hukuktan doğan bir dizi hakkının olduğuna işaret ediyor. Özellikle, mal varlığına el konulması durumunda, iç hukuk yolları tüketildikten sonra konunu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşınması mümkün. 

* Başta Dışişleri olmak üzere, Ekonomi Bakanlığı ve TOBB şu anda Rusya ile ilgili sıkıntıları içeren hasar tespit raporlarının oluşturulması için ön hazırlık yapıyor. İş dünyasının beklentisi hasar tespit raporlarına göre hükümetin bir dizi eylem planını devreye sokarak hem Rusya etkisini azaltması hem de alternatif pazarlar için ön-ayak olması.

İşte Rusya yaptırımları karşısında tartışılan bazı B planları...

RUSYA
1) Vize
* Rusya, 1 Ocak’tan itibaren Türkiye ile arasındaki karşılıklı vize muafiyeti uygulamasını askıya alma kararı aldı. * Ayrıca Rusya vatandaşlarını uyararak, “Tatil için Antalya’ya gitmeyin” çağrısında bulundu. 
2) Ticaret
* Rusya, siyasi gerilimin hemen ardından gümrüklerden Türk TIR’larının geçişini durdurdu. * Buna gerekçe olarak da ‘Tam Tespit’ uygulamasını gösterdi. Yani tüm ürünlerin tek tek TIR’lardan indirilip aranmasını istedi.
3) İnşaat
* Rusya’daki Türk işçilere vize kontrolü yapılıyor. Turistlik vize ile çalışanlar Türkiye’ye yollanıyor.* Şirketlere mali denetimler arttı, açık aranıyor.* Müzakere aşamasında olan yeni işler askıya alındı.
4) Tarım
* Rus Tarım Bakanlığı, Türkiye’den alınan domotes ve narenciye ürünlerinin artık İran, Fas, İsrail, Azerbaycan veya Özbekistan’dan alınacağını açıkladı.* Rusya’nın ayrıca Türkiye’ye buğday satışının durdurulması için de çalışmalar yapacağı belirtildi.
5) Enerji
* Rusya iki ülke arasında yaşanan siyasi gerginliği gerekçe gösterip, ortak yapılması planlanan Akkuyu Nükleer Enerji Santrali ve Türk Akımı projelerinin askıya alınabileceğini açıkladı.

6) Finans 
* Rus hükümetinin Türkiye’ye karşı önlemlerinin mali operasyonları da kapsayacağı belirtilerek, Rusya’da yatırım yapan Türk şirketlerine baskı yapılabileceği hatta bazı yatırımlara el konulabileceği gündeme geldi.
7) Turizm
* Rusya her yaz tatilini Türkiye’de geçiren yaklaşık 4 milyon Rus’a ‘Türkiye’ye gitmeyin’ çağrısı yaptı.* Rusya Futbol Birliği’de buna ek olarak “Rus takımları Türkiye’de kamp yapmasın” dedi. Bunun ardından futbol kulüpleri Antalya’da yapacağı kampları iptal etti.

TÜRKİYE
1) Vize
*Rusya vizesiz seyahat uygulamasını kaldırırsa, Türkiye’nin de Rus vatandaşlarına vize uygulaması gündeme gelecek. * Dün Türkiye de vatandaşlarına ‘Rusya’ya zorunlu olmadıkça seyahat etmeyin’ dedi.
2) Ticaret
*Hukukçulara göre Rusya’nın gümrükleri kapaması nedeniyle zarara uğrayan Türk şirketleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurarak zararının karşılanmasını talep edebilecek.
3) İnşaat
*Rusya’da 8 milyar dolarlık inşaat işi devam ediyor. Bu işler sebepsiz sona erdirilirse, karşılıklı sözleşmeler devreye girecek. Eğer tahkim şartı varsa müteahhitler Libya’da olduğu gibi uluslararası mahkemede hakkını arayacak. 
* Siyasi gerilimin sürmesi halinde yurtdışı pazarının genişletilmesi planlanıyor. Bu durumda Türkler Güney Amerika ve Kuzey Afrika ülkelerine odaklanacak. 
4) Tarım
*Türk çiftçiler Rusya’ya 1 milyar dolarlık yaş meyve sebze ihracatı yapıyor. Engellemeler nedeniyle Rusya pazarı kapanırsa, sektör temsilcileri Balkan ülkeleri, Litvanya, Ukrayna ve Irak pazarına odaklanılacağını söylüyor. 
*Ancak bu ülkelerden pazar payı kapabilmek için fiyatlar düşürülecek, aradaki farkın devlet tarafından karşılanması gündeme gelecek. 
*Türkiye Rusya’dan yılda 1 milyon tona yakın ekmeklik buğday ithal ediyor. Bu alımın ABD, Kanada ve Avustralya’ya kaydırılması mümkün. 
5) Enerji
* Türkiye’nin Batı Hattı’ndan aldığı yıllık 14 milyar metreküplük gaz yerine, 15.75 milyar metreküp gazı Türk Akımı üzerinden alınması planlanıyor. Proje hayata geçmezse Türkiye’nin yıllık 50 milyar metreküpü aşan doğalgaz tüketimi için kaynak çeşitliliğine ve yeni işbirliklerine gitmesi, yeni doğalgaz kontratları yapması gerekecek. 
* Akkuyu Nükleer santrali Rusya’ya verildi. Eğer Rusya bu anlaşmayı feshederse, Türkiye Akkuyu sahasında başka bir ülke ile anlaşabilir.

6) Finans
*Rusya, Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üye bir ülke. Rusya’da yatırımı bulunan bir firmanın malına el konulması veya zarara uğraması durumunda, Türk Dışişleri Bakanlığı üzerinden konuyu DTÖ’ye taşıyabilir. 

7) Turizm
*Turizm temsilcileri, Rus turistin kaybedilmesi durumunda ilk hedefin Almanya olması gerektiğinin altını çiziyor. Bunun için hükümetin desteğinin şart olduğunu belirtiyor. * Sektör temsilcileri, Kuzey Avrupa ve Ortadoğu ülkelerine düzenlenecek kampanyalarla alternatif pazarlara yöneleceklerini belirtiyorlar. 

Dışişleri Bakanlığı’na bildiriyorlar
Ekonomiyle ilgili bakanlıklar, Rus uçağının düşürülmesinin ardından işadamlarına çıkartılan zorluklar ve yaşadıkları sıkıntıların aşılması için kendilerine gelen talep ve şikayetleri Dışişleri Bakanlığı’na bildiriyor. Bilgi veren bir yetkili de, tüm bakanlıkların konuyla ilgili  şikayetleri topladığını ve Dışişleri Bakanlığı’nın gerekli müdahaleleri yaptığı bilgisini verdi. Bakanlık son olarak Rusya’da alınan işadamları için de devreye girdi.

Hukukçular, Rusya ile iş yaşan, bu ülkede yatırımı bulunan veya bu ülkeye seyahat eden kişilerin, uluslararası hukuktan doğan bir dizi hakkının olduğuna işaret ediyor. Özellikle, mal varlığına el konulması durumunda, iç hukuk yolları tüketildikten sonra konunu AİHM’e taşınması mümkün. Uluslararası hukuk konusunda bir dizi dosyayı takip eden avukatlar Cem Kabdan, Filiz Saraç ve İsmail Serkan Yelgin özetle şunları söyledi:

AİHM’E GİDİLEBİLİR
*Rusya Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne bağlı bir ülke. Eğer seyahat özgürlüğü veya mülkiyet hakkı ihlal edilen bir durum olursa, konu iç hukuk yolları (Rusya hukuk) tüketildikten sonra dava Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşınabilir. Benzer şekilde, çıkarılan engeller nedeni ile ticari bir zarara uğranılması durumunda da AİHM’ye gidilebilir.

*Yine Rusya, Dünya Ticaret Örgütü’ne üye bir ülke. Rusya’da yatırımı bulunan bir firmanın malına el konulması veya zarara uğraması durumunda, Türk Dışişleri Bakanlığı üzerinden konuyu DTÖ’ye taşıyabilir. En son Ukrayna, Rusya ile demiryolu konusunda yaşadığı bir krizi DTÖ’ye taşıdı.

YAŞ-SEBZE MEYVEDE YAPILABİLECEK BİRŞEY YOK
*Türkiye’den Rusya’ya önemli ölçüde yaş sebze meyve ve kuru gıda ihracatı yapılıyor. Rus tarafı, standartlara uyulmadığı için bu malları geri göndermeye başladı. Ancak, mal, gümrüklü sahada kaldığı, Rusya toprağına girmediği için mağdur olan firmanın hukuki olarak gidebileceği bir merci, dolayısı ile elde edebileceği pek bir şey yok.

İŞÇİLER TÜRKİYE’DE DAVA AÇABİLİR
*Yine, Türkiye’den Rusya’ya Türk firmaların çalışmak için götürdükleri binlerce işçi var. Bu işçiler için kısa süreli sözleşmeler yapılıyor. Bu izni de Türk firması İŞ-Kur ile yapıyor. Eğer Türk işçi, Rusya’nın çıkardığı engel nedeni ile çalışamazsa, Türkiye’ye dönüp kendisini çalışmak için Rusya’ya götüren firmaya karşı dava açabilir.

RUS HUKUKU ŞARTINA DİKKAT
*Müteahhitlik sektöründeki yatırımları için Rusya’ya götürülen makineler genelde ihraç kaydı ile götürülüyor. Eğer yapılan sözleşmede ‘Rus hukuku uygulanır’ şartı varsa Türk firmasının hukuki yollarda Rusya’da davaya kazanması güç.

*Yurtdışında yatırım yapacak firmaların, yapacakları sözleşmelere tahkim şartı koymaları gerekir. Ayrıca sözleşmede, ülkeler arasındaki siyasi kriz, olağanüstü hal gibi mücbir sebepler açık bir biçimde yazılmalı. Bu hükümlerin açık olması halinde, ileride doğabilecek sorunlar daha rahat çözülebilir.

*Rusya’da karşılaşılacak hukuki sorunlar ile ilgili Türk Büyükelçiliklerindeki ticari ateşeler gerekli bilgilere sahip. Buralara başvurularak da, özellikle hukuki yardım konusunda bilgi edinilebilir.

*Günümüz ticari ilişkilerinde uluslar arası ticari sözleşmeler uzun süreli yapılıyor. Uluslararası ticarette faaliyette bulunan firmaların, siyasi kriz yaşanma ihtimalini göz önüne alarak sözleşmelerin buna göre hazırlanması gerekir. Sözleşmenin türü ve tarafların yerine getirecekleri yükümlülükler açık bir biçimde belirtilmeli.