Aria’dan Türkiye’ye 2.5 milyar dolarlık dava

DoÄŸrudan yabancı sermaye yatırımı için iÅŸ deÄŸil laf üreten siyaset ve bürokrasi Türkiye'nin başına çok büyük bir bela açtı. Türkiye'de son yılların en yüklü doÄŸrudan yabancı yatırımını gerçekleÅŸtiren GSM ÅŸebekesi Aria'nın lisans sahibi Ä°ÅŸ-Tim (Telekomünikasyon Hizmetleri A.Åž.), Telekomünikasyon Kurumu'nun sözleÅŸme ÅŸartlarını yerine getirmemesi nedeniyle uÄŸradığı zararın tazmini için Uluslararası Ticaret Odası Tahkim Komisyonu'na baÅŸvurdu ve Türkiye'nin 2.5 milyar dolar ödemesini istedi.27 Mart'ta Paris'teki Tahkim Komisyonu'na teslim edilen baÅŸvuru dosyasında, Türkiye Telekomünikasyon Kurumu'nun sözleÅŸme ÅŸartları gereÄŸi pazarda temel rekabet koÅŸullarını oluÅŸturamadığı vurgulandı ve kurumun, roaming anlaÅŸmalarının hayata geçmesi, adil pazar koÅŸullarında interconnection anlaÅŸmalarının gerçekleÅŸmesi ve Line Leasing (hat kiralanması) anlaÅŸmalarının uygulanması için gerekli koÅŸulları saÄŸlayamadığı belirtildi. Dosyada Kurum'un ayrıca, baz istasyonlarının korulmasının gecikmesine neden olduÄŸu, Ä°ÅŸ-Tim'e sesli mesaj ve re-routing hizmetlerini sunma hakkını saÄŸlayamadığı da kaydedildi. Ä°ÅŸ-Tim Tahkim Komisyonu'na baÅŸvurusunda; Telekomünikasyon Kurumu'nun bu ÅŸartları saÄŸlayamamasının; diÄŸer GSM operatörleriyle rekabet edebilmesini, ticari faaliyetlerini adil piyasa koÅŸulları altında yürütmesini engellediÄŸini vurguladı ve lisans için ödenen bedele raÄŸmen imtiyaz sözleÅŸmesinden doÄŸan haklarını kullanamadığını anlattı. Dosyada Ä°ÅŸ-Tim'in ne istediÄŸi şöyle özetlendi:Ä°Åž-TÄ°M'Ä°N ÖYKÃœSÜ‘‘İş-Tim Telekomünikasyon Kurumu'ndan, ÅŸimdiye kadar uÄŸramış olduÄŸu zarar ve kaybın tazmini için 2.5 milyar dolar ve tahkim masraflarını talep ediyor.’’Türkiye'nin en büyük bankalarından Türkiye Ä°ÅŸ Bankası ile Telecom Italia Mobile (TÄ°M)'in ortaklığında kurulan Ä°ÅŸ-Tim Nisan 2000'de 2.5 milyar dolar teklif vererek GSM 1800 Lisansı aldı. 27 Ekim 2000'de de UlaÅŸtırma Bakanlığı ile lisans anlaÅŸmasını imzaladı. Aria markası ile faaliyete geçen lisans için devlete KDV dahil 2.9 milyar dolar ödeme yapıldı. Åžirket daha sonra yaklaşık 2 milyar dolarlık da altyapı yatırımı yaptı. UlaÅŸtırma Bakanlığı, imtiyaz sözleÅŸmesi için Telekomünikasyon Kurumu'nu görevlendirdi. Kurum'un konuyla ilgili hak ve yetkileri 12 Mayıs 2001 tarihli 4673 Sayılı Yasa ile belirlendi. Bunu takiben, Ä°ÅŸ-Tim ve Telekomünikasyon Kurumu, GSM 1800 Dijital Telsiz Telefon Sistemi'nin Kurulması ve Ä°ÅŸleyiÅŸi'ne Dair Ä°mtiyaz SözleÅŸmesi'ni 11 Nisan 2002'de imzaladı. Sözkonusu anlaÅŸma uyuÅŸmazlıkların Milletlerarası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce) kuralları çerçevesinde çözümleneceÄŸini de hükme baÄŸladı. AnlaÅŸma, Telekomünikasyon Kurumu'nu Türk kanunları çerçevesinde kendisine verilen yetkiler doÄŸrultusunda, pazarda temel rekabet koÅŸullarının oluÅŸturulması ve pazara yeni giren Ä°ÅŸ-Tim'in etkin katılımının saÄŸlanması için gerekli önlemlerin alınması konusunda sorumlu kıldı.Ä°ÅŸte 2.5 milyar doların hesabıİŞ-TÄ°M, Telekomünikasyon Kurumu'nun anlaÅŸmanın gereklerini yerine getirememesi üzerine öngörülmemiÅŸ ilave yatırımlar yapmak zorunda kaldı. Bu da ciddi boyutta zarara yol açtı bu zarar durumu halen devam ediyor. Åžirket Tahkim Komisyonu'ndan talep ettiÄŸi 2.5 milyar dolarlık tazmin bedelinin gerekçesini ise şöyle özetledi:Ä°ÅŸ-Tim'in yaptığı pek çok resmi ve gayriresmi baÅŸvurulara raÄŸmen Telekomünikasyon Kurumu, roaming anlaÅŸmalarının hayata geçmesi, adil pazar koÅŸullarında interconnection anlaÅŸmalarının gerçekleÅŸtirilmesi, Line Leasing (hat kiralanması) anlaÅŸmalarının uygulanması için gerekli koÅŸulları saÄŸlayamadı.Telekomünikasyon Kurumu, baz istasyonlarının korulmasının gecikmesine neden oldu.Kurum, Ä°ÅŸ-Tim'e sesli mesaj ve re-routing hizmetlerini sunma hakkını saÄŸlayamadı.Tüm bu unsurlar Ä°ÅŸ-Tim'in diÄŸer GSM operatörleriyle rekabet edebilmesine, ticari faaliyetlerni adil piyasa koÅŸulları altında yürütmesine engel teÅŸkil etti.Ä°ÅŸ-Tim, lisans için ödemiÅŸ olduÄŸu bedele raÄŸmen imtiyaz sözleÅŸmesinden doÄŸan haklarını kullanamadı.Tahkim'de ne olacak?TAHKÄ°M'de uyuÅŸmazlıklar genellikle 3 kiÅŸilik komisyon tarafından çözümleniyor. Bu komisyon, biri davacı, biri davalı, biri de iki tarafın üzerinde mutabık kaldığı bir hakemden oluÅŸuyor. EÄŸer mutabık kalınan biri yoksa Tahkim üçüncü kiÅŸiyi re'sen atıyor. Hakem seçimi Dünya Bankası'nın yatırım ve ticaret uzmanları listesinden yapılıyor. UyuÅŸmazlıkların çözümü için tek ve temel ölçü ise taraflar arasında yapılmış sözleÅŸme ya da anlaÅŸmalardır.TBMM devlet imtiyazlarında Uluslararası Tahkimi 21 Haziran 2001'de kabul etti. Taraflar anlaÅŸmaları yaparken uyuÅŸmazlık halinde hangi Tahkim'e gidileceÄŸini belirtiyor. Dünyada Uluslararası ticaret ve yatırım anlaÅŸmalarında yer alan genel kabul görmüş 3 Tahkim Müessesi bulunuyor. Bunlar; 1923'te kurulan Uluslararası Ticaret Idası (ICC) Tahkim Komisyonu, BirleÅŸmiÅŸ Milletler TeÅŸkilatı Tahkim Komisyonu (UNCITRAL), Dünya Bankası Uluslararası Yatırım UyuÅŸmazlıkları Çözüm Merkezi (ICSID) Tahkim Komisyonu. Büyük balığın boÄŸazı sıkıldıTELECOM Italia Mobile (TIM), Ä°ÅŸ-Tim'de yüzde 49 hisseye sahip. TÄ°M, tek network üzerinde GSM hatları sayısında Avrupa lideri. TIM Grubu, Avrupa, Güney Amerika ve Akdeniz bölgesindeki iÅŸtirak ve ortaklarıyla birlikte 39.1 milyon hatta sahip. Åžirket 2002'de 4.5 milyar dolar Euro brüt kar elde etti. TÄ°M, Türkiye dışında Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Yunanistan, Brezilya, Peru, Venezuela, Arjantin, Bolivya ve Åžili'de de faaliyet gösteriyor. Türkiye'ye en yüksek miktarda yabancı sermaye giriÅŸi 3.2 milyar dolar ile 2001'de oldu. Bu giriÅŸin büyük bölümü Ä°ÅŸ-Tim ortaklığının GSM 1800 Lisansı için yaptığı ödemeden ibaretti. Türkiye yıllardır yatırım ortamının iyileÅŸtirilmesi için çalışmalar yürütülüyor. Ancak, siyaset ve bürokrasi bir türlü adım atamıyor. Bu nedenle herÅŸeye raÄŸmen Türkiye'ye gelmiÅŸ yabancı sermaye de haksız rekabetle karşılaşıyor ve büyük zararlara uÄŸruyor. Ä°ÅŸ-Tim'in yaÅŸadıkları Türkiye'de yatırım yapmayı düşünen uluslararası sermaye için kötü bir olay olarak tarihe geçti.Tahkim nedir?TÃœRKÄ°YE'nin 21 Haziran 2001 tarihinde kabul ettiÄŸi uluslararası tahkimin literatürdeki adı ‘Arbitration’. Bu kelime Türkçe'ye ‘‘hakem’’ olarak çevrilmektedir. Hakemlik müessesinde uyuÅŸmazlıklar genel olarak 3 kiÅŸilik bir komisyon tarafından çözümlenir. Hakemlik müessesesinde uyuÅŸmazlık çözümü için tek ve temel ölçü taraflar arasında yapılmış olan sözleÅŸme ya da anlaÅŸma koÅŸullarıdır. Hakemler uyuÅŸmazlık çözümünde, tarafların sözleÅŸme ya da anlaÅŸma koÅŸullarına uyup uymadıklarını inceler ve kararını verir. Â