"Ani duruş olursa faiz artışı yeterli olmaz"
Güncelleme Tarihi:
Ekonomi biliminde “ani duruş” denilince akla gelen en önemli profesörlerden olan Guillermo Calvo’ya göre Başbakan Erdoğan’ın “protestoların arkasında faizden kar eden finans kuruluşları var” yorumu Türkiye’nin kırılganlığını artırdı. Calvo “Ani duruş oluştuğunda faiz artışı yeterli olmayabilir, hükümetin geri adım atıp sermaye akımı serbestliğini garanti etmesi zorunlu” diye konuştu.
ABD Merkez Bankası Başkanı Ben Bernanke’nin tahvil alım programını bu yıl içinde yavaşlatılacağını açıklamasından beri ekonomik göstergelerde dalgalanma hızlandı. Kimi iktisatçılar gelişmekte olan ülkeler için “ani duruştan” bahsetmeye başlarken kimileri henüz böyle bir riskten bahsetmenin erken olduğunu söyledi. Haziran ayında borsanın 100 milyar TL üstünde piyasa değeri kaybettiği günlerde Türkiye için bu riske dikkat çeken ekonomist Daron Acemoğlu olmuştu. Öte yandan Mark Mobius gibi yatırımcılar gelişmekte olan ülkeler için henüz ani duruş riskinin olmadığını söyleyerek tartışmaya farklı bir boyut getirdi.
ANİ DURUŞ OLASILIĞINI ARTIRAN UNSUR
Ekonomilere ani sermaye çıkışlarıyla oluşan durumu ifade eden “ani duruş” kavramını inşa eden iktisatçılardan biri de 2001-2006 yıllarında Latin Amerika coğrafyasının “Dünya Bankası” olan Inter American Development Bank’ta başekonomistlik yapan Guillermo Calvo. Calvo’nun özellikle cari açık, ödemeler dengesi krizleri konusunda yazdığı makaleler en çok atıfta bulunulan makaleler arasında üst sıralarda yer alıyor.
Guillermo Calvo’ya göre Türkiye için ani duruş riski bulunuyor. 1994’te de ABD Kongresi’ne bilimsel olarak ilk “ani duruş” örneği olarak kaydedilen Meksika krizi hakkında sunum yapan Columbia Üniversitesi Öğretim Üyesi Guillermo Calvo özellikle Başbakan Erdoğan’ın “faiz lobisi” yorumlarının Türkiye’nin ani duruş riskini artırdığını söyledi. Hürriyet’e açıklama yapan Calvo “Başbakan Erdoğan’ın son protestoların ardında yüksek faizden kar etmek isteyen finans kuruluşların olduğunu söylemesi hükümetin sermaye akımlarını kontrol edeceği korkularını artırdı. Bu ani duruş olasılığını artıran bir unsur” diye konuştu.
'ANİ DURUŞ' NEDİR |
Ekonomi literatüründe genellikle gelişmekte olan ülkeler için kullanılan 'sudden stop' yani 'ani duruş', piyasalara sermaye girişlerindeki ani yavaşlamaları ve duraklamaları anlatmak için kullanılan bir terim. Ülke ekonomisine ilişkin siyasi veya iktisadi istikrarsızlık gibi içsel veya küresel likidite koşullarının daralması ve bulaşıcılık etkisi gibi dışsal nedenlerle olabiliyor. Piyasalardaki 'ani duruşlar'ı genellikle para birimindeki düşüşler, faizlerdeki yükseliş ve harcamalar ve üretimde keskin düşüşler takip ediyor. Bu tanım ilk kez ilk kez Meksika krizi sonrasında 1995'te, iktisatçılar Dornbusch, Goldfajn, and Valdes tarafından kullanıldı. |
'PORTEKİZ, İSPANYA VE TÜRKİYE KRİTİK RİSK FAKTÖRLERİNE SAHİP'
ABD tahvil alımlarının yavaşlaması durumunda oluşacak ani duruşun bir göz kırpması hızında gerçekleşebileceğini belirten Calvo “Gelişmiş ekonomilerdeki düşük faiz oranları gelişmekte olan ülkelere spekülatif, kısa vadeli sermaye akımını hızlandırdı. ABD tahvil alım programının yavaşlaması bu akımı çok kısa sürede tersine çevirebilir ve ani duruşa yol açabilir. Araştırmalar yüksek cari açık ve döviz borçlarının, anı duruşun istihdam üretim üzerine zararlı etkilerini büyüten kritik risk faktörleri olduğunu gösteriyor. Avrupa’nın uydu ülkeleri Portekiz ve İspanya’nın olduğu gibi Türkiye de bu kritik risk faktörlerine sahip” dedi.
Erdoğan’ın yorumlarının Türkiye’deki kırılganlığı radikal bir şekilde yükselttiğini belirten Calvo bunun kura etki derecesinin ise henüz tespit edilemeyeceğini ancak sermaye piyasalarının geç tepki verebildiğinin Arjantin krizinde görüldüğünü belirtti. Calvo “2001 Nisan ayında Arjantin Ekonomi Bakanı Domingo Cavallo yaptığı açıklamada ülke içi bankacılık sisteminde kredi genişlemesinin o dönem uygulanan sabit kur rejimi ile uyuşmadığını söyledi. Merkez Bankası bu görüşe karşı çıktığı için işinden oldu. Bunun etkisi kurların yükselmesi oldu. Bu yükselme oluştu ama nihayete ulaşması aylar sürdü. Sonunda IMF kurtarma paketinin yeterli olmadığı anlaşıldı. Erdoğan’ın yorumlarının Türkiye’nin kırılganlığını radikal bir şekilde yükselttiğini ve kur yükselmesine yol açtığını düşünüyorum. Ancak zamanlama öteki faktörlerin de kuru etkilediği bir dönemde geldiği için tespit etmek güç. Şu an ABD tahvil alım programının yavaşlatılacağı açıklaması büyük faktör gibi gözüküyor. Neler olabileceğini etmek için ülkenizdeki finans kuruluşlarına sormak lazım” dedi.
FAİZ ARTIRMAK YETERLİ OLMAYABİLİR
Ani duruşun çok çabuk gerçekleşebileceğini belirten Calvo’ya göre ani duruş sırasında faizleri yükseltmek duruşun etkilerini kısmen azaltabilir: “Ancak bunun etkisi çok sürmez. Hükümetin attığı adımlardan geri dönerek net bir şekilde önceki açıklamalarını reddetmesi ve sermaye hareketliliği serbestliğini garanti etmesi zorunlu.”
GUILLERMO CALVO KİMDİR?
Guillermo Calvo Columbia Üniversitesi Ekonomi Politikaları Yönetim Programı direktörü ve profesörü. 2001-2006 yılları arasında Latin Amerika coğrafyasının Dünya Bankası olarak bilinen Inter American Development Bank’te başekonomistlik yaptı. İktisat biliminde “ani duruş” kavramına en önemli katkıları veren ekonomistler arasında gösteriliyor. Calvo son çalışmalarında gelişmekte olan ülkelere olan sermaye akımını, cari açık ve ödemeler dengesi krizlerini ele aldı. Bu çalışmalar alanının en çok atıfta bulunan çalışmaları arasında üst sıralarda yer alıyor.