2003 yılı gelir vergisi beyanname rehberi

I- KAZANÇ TÜRLERİ

Ticari Kazanç
 
Her türlü ticari ve sınai faaliyetten doğan kazançlar ticari kazançtır. Ticari kazanç elde eden mükellefler belirli şartları taşımaları halinde esnaf muaflığından yararlanabilirler veya basit usulde vergilendirilebilirler. Mart ayında kazançlarını beyan etmek zorunda olanlar gerçek usulde vergilendirilen  ticari kazanç sahipleridir.    �

Zirai Kazanç

Zirai faaliyetten doğan kazançlar zirai kazançtır. Zirai faaliyetleri yapan işletmelere “zirai işletme” bu işletmeleri işleten gerçek kişilere de “ çiftçi “ denir.Kollektif şirketler ve komandit şirketler zirai faaliyette bulunsalar dahi  çiftçi kabul edilmezler, ticari kazanç hükümlerine tabi olurlar. Kural olarak çiftçilerin kazançları stopaj usulüyle vergilendirilir. Ancak, kanunda yazılı işletme büyüklüğü ölçüsünü aşan çiftçiler ile bir  biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya  on yaşına kadar  ikiden fazla  traktöre sahip çiftçiler gerçek usulde vergilendirilir.�

Ücret

Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlarla,  para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretliler açısından elde edilen gelirlerin stopaj yoluyla vergilendirilmesi beyan yükümlülüğünü ortadan kaldırır. Birden fazla işverenden ücret alınması beyan açısından önemli değil, önemli olan ücretin stopaj yoluyla vergilendirilmesidir.

Serbest Meslek Kazancı

Serbest meslek faaliyeti sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.�

Gayrimenkul sermaye iradı

Kira geliri olarak da ifade edilen gayrimenkul sermaye iradı, kanunda yazılı mal ve hakların kiraya verilmesinden elde edilen geliri tanımlar. Ancak elde edilen kira gelirinin gayrimenkul sermaye iradı olabilmesi için kiraya verilen mal ve hakların ticari veya zirai işletmeye dahil olmaması gerekir. Zira, ticari veya zirai işletmeye dahil mal ve hakların kira gelirleri ticari veya zirai kazanç kapsamındadır.   �

Menkul Sermaye İradı

Ticari, zirai veya mesleki faaliyet dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde edilen kar payı, faiz, kira ve benzeri  gelirler menkul sermaye iradıdır. �
 
Diğer kazanç ve İratlar

Diğer kazanç ve iratlar Gelir Vergisi Kanununda iki alt başlığa ayrılarak “değer artış kazançları” ve “arızi kazançlar”   olarak düzenlenmiştir.

II- BEYANNAME VERİLMEYEN HALLER

a- Mevduat faizi gelirleri,
b- Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen  kar payları ve özel finans kurumlarınca kar ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,
c- Repo gelirleri,
d- Menkul kıymetler yatırım fonlarının katılma belgelerine ödenen kar payları,
e- Bedelsiz hisse senedi iktisabı,
f- Gelir Vergisi Kanunu’nun 86. maddesi uyarınca 07.10.2001 tarihinden itibaren düzenlenen şahıs sigorta poliçeleri nedeniyle elde edilen GVK 75 / 15 . madde kapsamındaki  menkul sermaye iratları,  �
g- Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 62. maddesi uyarınca,  ” Kurumlar vergisi mükelleflerinin 31.12.1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde ettikeri kazançlarının”  dağıtımı halinde gerçek kişilerce elde edilen temettüler,
h- Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler  ,
i- Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar.
j- Dar mükellefiyette, tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar,
k-  Birden fazla işverenden ücret almakla beraber birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı,  12 Milyar TL’nı aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri, ( birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı serbestçe belirlenebilecektir)
l- 12 Milyar TL’nı aşmayan ve tevkifata tabi tutulmuş menkul sermaye iratları, ( indirim oranı uygulanan iratlarda indirim oranından sonra kalan kısım dikkate alınır )
m- 12 Milyar TL’nı aşmayan ve tevkifata tabi tutulmuş gayrimenkul sermaye iratları,
n- Kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı,
o- Toplamı 600 Milyon TL’nı aşmayan, tevkifat ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları,
p- 26.07.2001 – 31.12.-2004 tarihleri arasında ihraç edilen ve  2003 yılı için   314.809.411.764 TL’nı geçmeyen Devlet tahvilleri ve hazine bonolarının faiz gelirleri   , (  12 milyar TL lık sınıra dahil diğer gelirler ile beraber elde edilmesi halinde 286.574.117.647 TL’ nı  aşan  faiz geliri beyan edilmek durumunda kalabilir.)  �
elde edilmesi halinde  beyanname verilmez, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi durumunda ( p bendinde açıklanan özel durum haricinde)  beyannameye dahil  edilmezler.

III- BEYANNAME VERMESİ GEREKEN MÜKELLEFLER

a- Gerçek usulde ticari kazanç elde eden mükellefler,
b- Gerçek usulde zirai kazanç elde eden mükellefler,
c- Serbest meslek kazanç sahibi mükellefler,
d- 10 Milyar TL sınırını aşan “diğer kazanç ve irat”  elde eden mükellefler,
e- Toplamı 600 Milyon TL’nı aşan, tevkifat ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iradı elde eden mükellefler, ( off-shore faiz gelirleri gibi)
f- Tevkif suretiyle vergilendirilmemiş ücret geliri (Gelir Vergisi Kanununun 64 üncü maddesinde yer alan diğer ücretler hariç)  elde eden mükellefler,
g- Birden fazla işverenden ücret almakla beraber birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı,  12 Milyar TL’nı aşan , tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret elde eden mükellefler, ( birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı serbestçe belirlenebilecektir)
h- Tevkif suretiyle vergilendirilmiş ve toplamı 12 Milyar TL’nı aşan menkul ve gayrimenkul sermaye iradı elde eden mükellfler,
i- 2003 yılı içinde elde ettikleri konut kira geliri   1.500.000.000 TL.’nı aşan mükellefler,
j- Brüt 24  Milyar TL’nı aşan kar payı elde eden mükellefler, ( brüt kar payının  % 50 si vergiden istisna olduğu için beyan sınırı kar paylarında 24 Milyar TL’na çıkmaktadır.)
q- 26.07.2001 – 31.12.-2004 tarihleri arasında ihraç edilen Devlet tahvilleri ve hazine bonolarından   2003 yılı için,   314.809.411.764 TL’ nı aşan  faiz geliri   , (  12 milyar TL lık sınıra dahil diğer gelirler ile beraber elde edilmesi halinde 286.574.117.647 TL nı  aşan  faiz geliri beyan edilmek durumunda kalabilir)  elde eden mükellfler,�
beyanname vermek zorundadır.

IV- GELİRLERİN TOPLANMASI VE YILLIK BEYANNAME

Gelir Vergisi Kanunu’nun 85’inci maddesi uyarınca;
“Mükellefler, ikinci ( Gelir Vergisi Kanunu’nun  2’nci )  maddede yazılı kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için bu kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verirler. Bu kanuna göre beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur.

Tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu hüküm şirketlerin faaliyet ve tasfiye dönemlerine şamil olmak üzere kollektif şirket ortakları ile komanditeler hakkında da uygulanır. Yabancı memleketlerde elde edilen kazanç ve iratlar:
a-   Mükellefin bunları Türkiye'de hesaplarına intikal ettirdiği yılda;
b-   Türkiye'de hesaplara intikal ettirilmemesinin mükellefin iradesi dışındaki sebeplerden ileri geldiği tevsik olunan hallerde, mükellefin bunlara tasarruf edebildiği yılda;
Elde edilmiş sayılır.”

V- BEYANNAME ÜZERİNDEN YAPILACAK İNDİRİMLER
 
Gelirin  toplanmasında gelir kaynaklarının bir kısmından hasıl olan zararlar   (80'inci maddede yazılı diğer kazanç ve iratlardan doğanlar hariç) diğer kaynakların kazanç ve iratlarına mahsup edilir.

Bu mahsup neticesinde kapatılmayan zarar kısmı, müteakip yılların gelirinden indirilir. Arka arkaya beş yıl içinde mahsup edilmeyen zarar bakiyesi müteakip yıllara naklolunamaz.
Menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarında, gider fazlalığından doğanlar hariç, sermayede vukua gelen eksilmeler zarar addolunmaz. 
     
Mükellefler yıllık beyanname ile bildirecekleri gelirlerden aşağıdaki indirimleri yapabilirler:

a- Beyan edilen gelirin % 10’unu ( bireysel emeklilik sistemi dışındaki şahıs sigorta primleri için, beyan edilen gelirin % 5’ini )  ve asgarî ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla, mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri ile bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları (Sigortanın veya emeklilik sözleşmesinin Türkiye'de kâin ve merkezi Türkiye'de bulunan bir sigorta veya emeklilik şirketi nezdinde akdedilmiş olması, prim ve katkı tutarlarının gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olması ve ücret geliri elde edenlerin ücretlerinin safi tutarının hesaplanması sırasında ayrıca indirilmemiş bulunması şartıyla; eşlerin veya çocukların ayrı beyanname vermeleri halinde, bunlara ait prim ve katkı payları kendi gelirlerinden indirilir.),�

b- Genel bütçeye dahil dairelere, katma bütçeli idarelere, il özel idareleri ve belediyelere, köylere ve kamu menfaatine yararlı derneklere, Bakanlar Kurulu'nca vergi muafiyeti tanınan vakıflara ve bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan kurum ve kuruluşlara, müzelere, sinema, tiyatro, opera, bale, klasik müzik, klasik Türk müziği ve plastik sanatlar alanındaki üretim ve etkinlikler ile bu alanlarda kurulacak özel araştırma, eğitim ve uygulama merkezlerine, Kültür Bakanlığı'nca da desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen uluslararası sanatsal organizasyonlara özel ve tüzel kişiler tarafından makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımlar. (Bir takvim yılı içinde yapılan bağış ve yardımların toplamı o yıla ait beyan edilecek gelirin % 5'ini, kalkınmada öncelikli yöreler için % 10'unu aşarsa fazlası indirilmez.)    

Yukarıda sayılan kamu idare ve müesseselerine bağışlanan  okul, sağlık tesisi  ve yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak) kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu inşaası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşaası için bu kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdi ve ayni bağış ve yardımların tamamı yıllık beyanname ile bildirilecek gelirlerden indirilir.      

Bağış ve yardımın nakden yapılmaması halinde, bağışlanan veya yardımın konusunu teşkil eden mal veya hakkın varsa mukayyet değeri, yoksa Vergi Usul Kanunu hükümleri dairesinde Takdir Komisyonu'nca tespit edilecek değer esas alınır.
c-  Mükelleflerin, yılı içinde yaptıkları kendi araştırma ve geliştirme harcamaları tutarını geçmemek üzere ilgili dönemde ödemeleri gereken yıllık gelir vergisinin % 20'sinin kanuni süresinde tahsilinden vazgeçilerek, bu orana isabet eden vergi üç yıl süre ile faizsiz olarak ertelenebilir. Ertelenen bu vergi üç yıl içinde gelir vergisinin ödenme taksitleri ile birlikte eşit taksitler halinde ödenir.

d- Mesleki faaliyet icra eden veya basit usulde vergilendirilenlerden tüccar ve ücretli durumuna girmeksizin yapılan imalat, tamirat ve küçük sanat işleriyle uğraşan özürlülerin gelir vergisi matrahına esas kazançlarına, Gelir  Vergisi  Kanunun 31 inci maddesinde  yer alan esaslara göre hesaplanan yıllık indirim uygulanır. Bu indirim, bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı ve ücret geliri elde edenler içinde uygulanır. İndirim, hizmet erbabının tevkifat matrahına uygulanır.

e- Beyan edilen gelirin % 5'ini aşmaması, Türkiye'de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmesi şartıyla, mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yapılan eğitim ve sağlık harcamaları ( Bu harcamalara ait belgelerin vergi iadesinde kullanılması halinde bu bent hükmü geçerli değildir. )

VI-BEYANNAME VERME  VE  ÖDEME ZAMANLARI

Bir takvim yılına ait beyanname izleyen yılın Mart ayının onbeşinci günü akşamına kadar verilecek,  (1-15 Mart), beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisi ise Mart ve Temmuz aylarında olmak üzere iki (2) eşit taksitte  ödenecektir.�

Ancak, 06/02/2004 tarihli ve 14 No.lu Gelir Vergisi Sirkülerinde de açıklandığı üzere; zor durumda bulunan gelir vergisi mükelleflerinin ilgili Defterdarlıklara yazılı olarak başvurmaları halinde Defterdarlıklarca 2003 takvim yılına ait yıllık gelir vergisi beyannamesinin; geliri sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olan gelir vergisi mükellefleri için 2004 yılı 29 Şubat (sürenin son günü resmi tatile rastladığından 1 Mart) akşamına kadar, diğer gelir vergisi mükellefleri için 31 Mart akşamına kadar ilgili vergi dairesine verilebilmesi için süre tanınabilecektir.

VII-ÖRNEKLER

Örnek 1:
Bayan (A), üç ayrı işverenden ücret geliri elde etmekte olup, ücretlerin tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş bulunmaktadır.

Birinci işverenden alınan ücret toplama dahil edilmeyecek olup, 2 nci ve 3 üncü işverenden alınan ücretler toplamı (11 milyar+5 milyar=) 16 milyar lira, 12 milyar liralık beyan sınırını aştığı için 46 milyar liralık ücret gelirinin tamamı beyan edilecektir.

Örnek 2:

Bay (B)’nin tamamı üzerinden tevkifat yapılmış olan 2003 yılı gelirleri aşağıdaki gibidir.

Bay (B)’nin birden sonraki işverenden aldığı ücret geliri olan 10 milyar lira beyan sınırını aşmadığından, ücret gelirleri beyan edilmeyecektir.

Bay (B)’nin işyeri kira geliri ise 2003 yılı için geçerli olan 12 milyar liralık beyanname verme sınırını aştığından mükellef sadece bu gelirini beyan edecektir.

Örnek 3:

  Bayan (D) üç ayrı şirkette yönetim kurulu üyesi olup, 2003 yılı gelirleri aşağıdaki gibidir.

Ücret gelirlerinin tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiştir.

Bayan (D), birden fazla işverenden aldığı ücret gelirinin yanı sıra mesken geliri elde etmiştir. Beyanname verilip verilmeyeceği öncelikle ücret gelirleri dikkate alınarak değerlendirilecektir.

Ücret gelirleri ile ilgili olarak birinci işverenden alınan ücret hariç, ikinci ve üçüncü işverenden alınan ücretlerin toplamı 12 milyar liralık beyan sınırını aştığı için birinci işverenden alınan ücrette dahil olmak üzere ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir.

Konut kira gelirinden 1,5 milyar liralık istisna tutarı düşülecek olup, kalan tutar gayrimenkul sermaye iradı olarak beyannameye dahil edilecektir.

Örnek 4:

Bay (E)’nin 2003 yılı gelirleri aşağıdaki gibi olup, ücret gelirleri ile işyeri kira gelirleri tevkif yoluyla vergilendirilmiştir.

İkinci işverenden alınan ücret, 12 milyar liralık beyan sınırını aşmadığından ücret gelirleri beyan edilmeyecektir.

Mesken kira gelirinden 1,5 milyar liralık istisna düşüldükten sonra kalan tutar her halükarda beyan edilecektir.

Konut ve işyeri kira geliri toplamı 12 milyar lira beyan haddini aştığından, tevkifata tabi tutulmuş olan işyeri kira geliri de konut kira geliri ile birlikte beyan edilecek; hesaplanan vergiden tevkif yoluyla alınan vergiler mahsup edilecektir.

Örnek 5:

Bayan (F)’nin 2003 yılı gelirleri aşağıdaki gibi olup, ücret gelirleri ile işyeri kira gelirleri tevkif yoluyla vergilendirilmiştir.

26/07/2001-31/12/2004 tarihleri arasında ihraç edilen hazine bonosu faiz gelirleri ve elden çıkarılmasından sağlanan değer artışı kazançları toplamının 2003 yılında 121 milyar 794 milyon lirası gelir vergisinden istisna edilmiştir.

Bayan (F)’nin birinci işverenden aldığı ücret hariç diğer ücretler toplamı (5 milyar+6 milyar=) 11 milyar lira beyan sınırını aşmadığından, ücret gelirleri beyan edilmeyecektir. Ancak ücret gelirleri dışında elde ettiği gelirleri toplamı (8 milyar+9 milyar=) 17 milyar beyan sınırını aşmaktadır. Bu durumda, Bayan (F) sadece işyeri kira geliri ile Hazine bonosu faiz geliri toplamı olan 17 milyar lirayı beyan edecektir.

Örnek 6:

Bay (G), 2003 yılında tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş işyeri kira geliri, mevduat faizi ile birlikte konut kira geliri elde etmiştir.

Mevduat faizi geliri, Gelir Vergisi Kanununun Geçici 55 inci maddesinde 4783 ve 5035 sayılı Kanunlarla yapılan düzenlemeler uyarınca 31/12/2004 tarihine kadar beyan dışı olduğundan tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecektir.

Konut kira gelirinden 1,5 milyar liralık istisna düşülecek olup, kalan tutar her halükarda beyan edilecektir.

İşyeri kira geliri ise, elde edilen gayrimenkul sermaye iradı toplamı (8 milyar + 500 milyon= 8,5 milyar) 12 milyar liralık beyan sınırını aşmadığından beyannameye dahil edilmeyecektir.

Örnek7:

Bay (H), 10/10/2002 tarihinde iktisap ettiği Hazine bonolarından 700 milyar liralık kısmını 20/02/2003 tarihinde 800 milyar liraya elden çıkarmış, geriye kalanlardan ise 350 milyar lira faiz geliri elde etmiştir.

Söz konusu Hazine bonolarının ihraç tarihi 25/07/2002’dir.

Bay (H), Hazine bonolarından bir kısmını elden çıkarması dolayısıyla elde ettiği değer artış kazancı ile ilgili olarak maliyet bedeli endekslemesi uygulamasından yararlanabilecektir.

Öte yandan, Gelir Vergisi Kanununun Geçici 59 uncu maddesi uyarınca 26 Temmuz 2001 tarihinden itibaren ihraç edilen Devlet tahvilleri ve Hazine bonoları faiz gelirlerine 2003 yılı için uygulanacak olan 121 milyar 794 milyon liralık istisna, elden çıkarmadan doğan değer artışı kazançlarına da uygulanacağından, ayrıca Mükerrer 80 inci maddede yer alan 10 milyar liralık istisnanın uygulanması söz konusu değildir.

Tefe Oranları: Eylül 2002: 6.024,6 / Ocak 2003: 6.840,7’dir.

Artış Katsayısı (6.840,7/6.024,6=) 1,135;

Endekslenmiş Maliyet Bedeli: 794.500.000.000

(700.000.000.000x1,135=)

Bay (H), Hazine bonosu faiz gelirine indirim oranı, elden çıkarma dolayısıyla elde edilen değer artış kazancına ise maliyet bedeli endekslemesi uyguladıktan sonra bulunan tutardan (154 milyar 250 milyon lira) 121 milyar 794 milyon liralık istisnayı düşecek, kalan 32 milyar 456 milyon lira beyan edilecektir.

( Örnekler  Gelirler Genel Müdürlüğü İnternet sitesinden alınmıştır, www.gelirler.gov.tr  ) �