1968'den 2010'e 17 şirket kaldı

İşte 1968 yılındaki en büyük 100 şirketin listesi

Referans Gazetesi'nden Dinçer GÖKÇE'nin haberine göre, İSO’nun en büyük sanayi şirketleri listelerinin ilk açıklandığı tarih 1968. 1952 yılında kurulan  İSO’nun ilk açıkladığı listede 100 şirkete yer verildi. 100 firmaya ait sadece ciro bilgilerinin yer aldığı listede 29 firmanın adlarını açıklamak istemedikleri görüldü. İSO’nun son açıkladığı 500 şirket listesinde ise 23 firmanın adlarını açıklamadığı tespit edilmişti.

Birinci ve ikinci sırada yer alan firmaların adlarını açıklamadığı İSO’nun 1968 yılındaki ilk listesi ile önceki gün açıklanan son liste karşılaştırıldığında ortaya çarpıcı bilgiler çıkıyor. İlk listede adları yer alan 71 firma arasında, 42 yıllık aradan sonra yalnızca 17 sanayi şirketinin İSO 500 Büyük Sanayi Şirketi listesine girebildikleri görüldü. Bir başka deyişle ilk açıklanan listedeki şirketlerin dörtte birine yakını son listede yer alamadıkları belirlendi. Söz konusu şirketlerin birçoğu tarihe karışırken, bazılarının ise faaliyetlerinin daraldığı anlaşıldı.

Dönemin İSO Yönetim Kurulu Başkanı merhum Fazıl Zobu’nun "Her geçen gün yeni gelişmelerle, iktisadî konular daha kompleks bir hale gelmekte, trendlerin süratle değerlendirilip alâkalılarca icap eden kararların ayni sür'atle alınması şart olmaktadır” sözleri ile açıkladığı listede, temelleri 150 yıl kadar gerilere giden şirketlerin yer aldığı belirlendi. 1886 yılında kurulan Kasımpaşa Un Fabrikası, yeni kurulan genç Cumhuriyet’in ilk sanayi tesisileri arasında yer alan Mensucat Santral Tekstil, Türk Amerikan ortaklığı ile 1962'de kurulan U.S. Royal Lastikleri, Türkiye’nin ilk özel sektör bakır işletmesi Rabak Elktrolitik, Türkiye’nin ilk boya üreticilerinden ÇBS Boya ve tekstil konfeksiyon sektörünün lider firmalarından Neyir Örme Sanayii, İSO’nun ilk açıklanan listesindeki sanayi şirketleri arasında yer aldı.

Aradan geçen 42 yıllık sürede ayakta kalabilen o 17 firma ve ilk listedeki sıra numaraları:

İş Bankası Rabak’ın ortağıydı

İSO’nun açıkladığı ve Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarını kapsayan listede, İş Bankası’nın da ortağı olduğu Rabak Elektrolitik Bakır Mamulleri de bulunuyordu. Türkiye’de özel sektör tarafından 1957 yılında kurulan ilk bakır işletme tesislerinde olan Rabak Elektrolitik listede 7’inci sırada yer aldı. İMKB’ye de açılan Rabak Ocak 1986 ve Mart 1993 yılları arasında borsada işlem gördü. 

İzmit ve İstanbul Kağıthane’de ürettiği elektrolitik bakır, alaşım alüminyum örgülü iletken, alüminyum döküm ve çelik teller üreten Rabak, ürettiği ince telleri, Avrupa ve Amerika'da çeşitli ülkelere ihraç ediyordu. Rabak, 40 yılı aşan parlak döneminden sonra 1990’ların başında iflas etti. Rabak’ın varlıkları iflas müdürlüklerince alıcılar arasında yer aldı. 1980 yılında Bezmen Aile’sine ait Santral Holding tarafından alınan Rabak’ın Kağıthane’deki 37 dönüm arsa üzerine kurulu tesisi 1992 yılında 23 milyon dolara Keçeli Ailesi’ne satıldı. Yedi ayrı fabrikada üç farklı metalin işlendiği bir üretim yapısına sahip olan Rabak’ın İzmit’te bulunan İnce Tel Tesisiler dışındaki 6 tesisi de satıldı.

İçine düştüğü finansal darboğazdan çıkamayan Rabak için Haziran 1993’de konkordato talebinde bulunuldu. Konkordato talebini Şubat 1994’te geri çeken Rabak için alacaklı bankalarla yapılan anlaşmalar da netice vermedi ve şirket 1990’lı yılların ortasından itibaren tasfiye sürecine girdi ve varlıkları iflas müdürlüklerince alacaklılar arasında pay edildi.

Mensucat Santral yok olup gitti

Son 42 yıllık süreçte ayakta kalamayan sanayi tesislerinden biri de Türkiye’nin ilk entegre tekstil tesisleri arasında yer alan Mensucat Santral Tekstil AŞ adlı şirketti. İSO’nun ilk açıklanan listesinde 201.882.994 TL’lik cirosu ile 9’uncu sırasında yer alan Mensucat Santral de son listede adı yer almayan şirketler arasında yer aldı.

Mensucat Santral, Halil Ali Bezmen ve iki Musevi iplik tüccarı tarafından1929 yılında kuruldu. Mustafa Kemal'in “Uyumayın. İthalatı keseceğiz. Ticaretle iş yürümez. Sanayiye geçin” şeklindeki uyarısı sonrası kurulan Mensucat Santral’in İstanbul ve Edirne’de iki büyük tekstil fabrikası bulunuyordu. İhracata eğilimin başladığı 1950’li yıllarda Türkiye’nin ihracatta başı çeken firmalarından bir olan Mensucat Santral Baba Halil Ali Bezmen’in kurduğu oğlu Fuat Bezmen’in büyüttüğü Mensucat Santral Grubunun 1993’yılına çöküşe girmesi ile birlikte, Türkiye'nin ilk ve en büyük tekstil kuruluşlarından olan Mensucat Santral'ı borçlar nedeniyle Yapı Kredi devraldı. Makineleri satıldı. Yine Edirne'de ünlü Lale Çarşafları'nı da üreten tekstil tesisi de icradan satıldı.

60 yıllık ÇBS de son listeye kalamadı

İSO’nun son listesine kalamayan şirketler arasında yarım asırlık geçmişi bulunan ÇBS Boya (Çavuşoğlu Boya Sanayi) da kalamadı.

Temelleri 1930’lu yıllara dayanan ÇBS Boya İSO’nun ilk açıklanan listesinde 49’uncu sırada yer aldı. ÇBS Boya 1968 ve sonraki yıllarda da listede yer aldı. 2001 Krizinde önemli ölçüde darboğaza giren ÇBS’nin temelleri ise küçük bir boya malzemeleri satılan dükkânda atıldı. Boya ticareti yapan Çavuşoğlu Ailesi tarafından İstanbul Alibeyköy'de 8 metrekarelik bir dükkanda 1953’te kurulan ÇBS Boya 1989 yılında Gebze Çayırova’daki entegre tesislerine taşındı. 1995’te hisseleri halka arz edilen ÇBS’nin yüzde 49’u halka açık durumda. Yılda 20 milyon ton üretim yapabilecek kapasitesi bulunan ÇBS için zorlu süreç 2001 Krizi başlamış ve pazar payı yüzde 25’i bulan ÇBS Boya’nın Pazar payı yüzde 6’lara kadar geriledi.

Santral Dikiş ve Trakya Sanayi de liste dışı

İSO’nun ilk açıklanan listesinde 37’inci sırada yer alan Trakya Sanayi ve Ticaret de son listeye kalamayan şirketler arasında yer aldı.

Garipoğlu Ailesi’ne ait Trakya Sanayi’ye batık banka operasyonları sonrası TMSF tarafından el konulmuştu. İzmit’te bulunan bakır ve çelik tel fabrikasında bakır tel, alüminyum disk, alüminyum iletken, çelik tel ile pres ve profil üretim tesislerinden oluşuyor. İşler durumda olan fabrikada şimdilerde üretim önemi ölçüde gerilemiş durumda. İSO’nun ilk açıklanan listesinde 73’üncü sırada yer alan Santral Dikiş Sanayi de son açıklanan listede kendisine yer bulamayan şirketler arasında yer aldı. Konfeksiyon sektörüne yönelik iplik ve fermuar üretiminin yanı sıra dantel, nakış ve el örgü iplikleri de üreten Santral Dikiş’in temelleri 1952 yılında atıldı. 1 Nisan 1992’den bu yana Coats Türkiye adını alan Santral Dikiş, İngiltere merkezli uluslararası tekstil grubu Coats'a bağlı olarak kuruldu.�