14 yılda 7.3 milyar dolar

Özelleştirme ile 1986 yılında tanışan Türkiye, 15 yılda 160 kuruluşta hisse senedi/varlık satış ve devri yoluyla özelleştirme uygulaması yaptı, bunlardan 142'sinde hiç kamu payı kalmadı.

Devlet Bakanı Yüksel Yalova, FP Karaman Milletvekili Zeki Ünal'ın Başbakan Bülent Ecevit'e yönelttiği yazılı soru önergesini yanıtladı. Yalova'nın verdiği bilgiye göre, Türkiye'nin 1986 yılında başlattığı özelleştirme çalışmaları kapsamında 160 kuruluşta hisse senedi/varlık satış ve devri gerçekleştirildi. Bu kuruluşlardan 142'sinde hiç kamu payı kalmadı.

Bugüne kadar yapılan özelleştirme işlemlerinin toplam tutarı 2 katrilyon 67 trilyon (7.3 milyar dolar) olurken, bir bölümü vadeli satış biçiminde gerçekleştirilen uygulamalardan 2000 yılı Ekim ayı sonu itibarıyla 2 katrilyon 20 trilyon lira (6.9 milyar dolar) net giriş sağlandı.

Özelleştirme kapsamındaki kuruluşlardan elde edilen temettü geliri ve diğer kaynaklarla birlikte toplam 2 katrilyon 908 trilyon lira düzeyine ulaşan özelleştirme gelirinin yaklaşık yüzde 40'ı Kamu Ortaklığı Fonu'na (Hazine Müsteşarlığı) aktarılırken, yüzde 21'i borç ödemeleri, binde 7'si kapsamda bulunan veya özelleştirilen kuruluşlarda çalışan personel için yapılan ödemeler, binde 2'si denetim ve danışmanlık giderleri, binde 3'ü ilan ve reklam ödemeleri, binde 3'ü genel giderler ve yüzde 11'i ise diğer giderlerde kullanıldı.

1986 yılından bu yana kapsamdaki kuruluşlara sermaye ödemesi ve kredi biçiminde, yaklaşık 600 trilyon lira tutarında nakit finansman aktarıldı.

Toplam 45 bin 956 personel

Yüzde 50'sinin üzerinde kamu payı blok hisse senedi satışı yoluyla özelleştirilen 55 kuruluş ile varlık satış devri uygulaması yapılan 10 kuruluşa ait 126 tesis ve işletmede, özelleştirme tarihleri itibarıyla toplam personel sayısı 45 bin 956. Bunların 12 bin 483'ü memur, sözleşmeli ve kapsam dışı, 33 bin 473'ü de daimi ve geçici işçi statüsünde.

Özelleştirilen kuruluşlarda 657 sayılı kanuna tabi personel ile sözleşmeli ve kapsam dışı statüde çalışan personelin tamamı, diğer kamu kurum ve kuruluşlarına nakledilirken, bu personelin atama işlemleri, kuruluşlarda bulunan durumlarına uygun boş kadro ve pozisyonlar dikkate alınarak, Devlet Personel Başkanlığı tarafından yapılıyor.

1475 sayılı iş kanununa tabi personel için ise özelleştirme yöntemleri ve kuruluşların özellikleri dikkate alınarak farklı uygulamalar getirildi. Yüzde 50'sinin üzerinde kamu payı, hisse senedi satışı yoluyla özelleştirilen toplam 22 bin 907 kapsam içi personelin istihdam edildiği 55 kuruluştan 51'inde çalışan 16 bin 913 işçi, tüm hak ve alacakları ile alıcıya devredilirken, Karabük, Petlas, Sivas Demir Çelik ve Etibank'ta çalışan 5 bin 994 işçinin ise devir öncesi iş akitleri feshedilerek, toplam 2 trilyon 677 milyar tutarındaki kıdem ve ihbar tazminatları Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nca ödendi.

Varlık satışı veya işletme/kullanım hakkı devri yoluyla özelleştirilen 126 işletme biriminde çalışan toplam 10 bin 566 kapsam içi personelden 935'i, varlığın ait olduğu kuruluşun diğer işletme birimlerine nakledilirken, 8 bin 796'sının iş akitleri, devir öncesi ilgili kuruluşlar veya devir tarihinde alıcılar tarafından feshedildi ve 11 trilyon 947 milyar lira düzeyindeki kıdem ve ihbar tazminatları ÖİB tarafından ödendi, 835'i ise tüm hak ve alacakları ile alıcı firmalara devredildi.

Tamamen özelleştirilen kuruluşlar

Tamamen özelleşirilen kuruluşlar arasında Adana Çimento Sanayi T.A.Ş (1991-93), Afyon Çimento (1989-1994), Aydın Tekstil İşletmeleri A.Ş (2000), Çanakkale Seramik Fabrikaları A.Ş (1994), Çukurova Elektrik(1989-1993), Denizbank A.Ş (1997), Etibank Bankacılık Y.O (1998), GİMA (1991-1993), HAVAŞ (1995-1998), Ipragaz (1992), İskenderun Çimento Sanayi T.A.Ş (1992), Karabük Demir Çelik (1995), Kepez Elektrik A.Ş (1990-1993), Köyteks (1995-1999), Meysu A.Ş (1992), NETAŞ (1993), PETLAS Lastik Sanayi A.Ş (1997), Pancar Motor Sanayi A.Ş (1994), SEK (1993-1997), Sümerbank (1993), TAT Konserve Sanayi A.Ş (1992), USAŞ Uçak Servisi A.Ş (1989-1993), Van Çimento (1996), YEMTA (1986) bulunuyor.

Kısmen özelleştirilen kuruluşlar

Arçelik (1989-1993), Erdemir Ereğli Demir Çelik A.Ş (1990-1994), Et ve Balık Ürünleri A.Ş (1995-2000), KBİ Karadeniz Bakır İşletmeleri A.Ş (1998-2000), PETKİM (1990-1995), Petrol Ofisi A.Ş (1991-2000), SEKA T. Selüloz ve Kağıt Fabrikası A.Ş (1999-2000), Sümer Holding A.Ş (1993-2000), Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş (1995-2000), Taksan Takım Tezgahları A.Ş (1999), TOFAŞ Oto Ticaret A.Ş (1991-1994), TOFAŞ Türk Otomobil Fabrikası A.Ş (1991-1995), TURBAN Turizm A.Ş (1991-1996), TÜGSAŞ Gübre Sanayi A.Ş (1999), TÜPRAŞ (1991-1994), THY (1990-1996), Türkiye İş Bankası (1998) ve Türkiye Ziraai Donatım Kurumu (1998-2000).

Satış ve devir yoluyla özelleştirilen yarım kalmış kuruluşlar

EBK Kemah Et Kombinası (1987), MKEK Keskin Kalıp Fabrikası (1988), SEK Kars Süt Fabrikası (1986), SEK Kahramanmaraş Süt İşletmesi (1989), SEK Siirt Peynir Fabrikası (1988), Sümer Holding Boyabat Ayakkabı Fabrikası (1999), Sümer Holding Bursa Bölge Müdürlüğü (1997), Sümer Holding Dumlu Yün İpliği Fabrikası (1999), Sümer Holding Sivrihisar Alım Ajanslığı (1997), Sümer Holding Sungurlu Konfeksiyon Fabrikası (1997), Sümerbank Gaziantep Tekstil Makinası Fabrikası (1986), Sümerbank Gercüş Ayakkabı Fabrikası (1999), Sümerbank Kelkit Ayakkabı Fabrikası (1989), Sümerbank Yalvaç Hazır Giyim Tesisi (1988), TAKSAN Yerköy Tesisi (1988), TİGEM GÜNAŞ Zeytinyağı Fabrikası (1991) ve TÜGSAŞ Sorgun Gübre Fabrikası (1990).

Özelleştirmede 2000 yılı başarısı

2000 yılı özelleştirme programının ilk çeyreğinde Deniz Nakliyat, ÖRÜS, Ankara Sigorta, Güven Sigorta, Asil Çelik, EBAŞ, KBİ, TAKSAN, TZDK, TURBAN ve ETAĞ, ikinci çeyrekte POAŞ, TÜPRAŞ, Petkim Yarımca, İsdemir, KBİ, SEKA, Sümer Holding, Trabzon Limanı ve TÜMOSAN, üçüncü çeyrekte Ataköy Marina, Ataköy Otelcilik, İMKB iştirak hisseleri, THY, TÜGSAŞ ve İGSAŞ, son çeyrekte ise Erdemir, Tüpraş, Petkim ve Ataköy Turizm yer aldı.

2000 yılı özelleştirme programı topam hasılası 5 milyar 200 milyon dolar, nakit tahsilatı ise 3 milyar 100 milyon dolar olarak gerçekleşti.

2000 yılı özelleştirme programındaki kuruluşlar arasında TÜPRAŞ 212 trilyon 990 milyar lira, POAŞ 70 trilyon 154 milyar lira, Ataköy Turizm Tesis ve Ticaret A.Ş 3 trilyon 884 milyar lira, Ataköy Otelcilik A.Ş 540 milyar lira, Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş 11 trilyon 176 milyar lira kar ederken, diğer tüm kuruluşlar 1 Ocak-31 Aralık 1999 bilançolarında zarar yazdı.

THY 70 trilyon 330 milyar lira, Sümer Holding 61 trilyon 248 milyar lira, SEKA 30 trilyon 959 milyar lira, İSDEMİR 56 trilyon 892 milyar lira, ERDEMİR 24 trilyon 900 milyar lira ile en çok zarar eden kuruluşlar oldu.

Bu kuruluşlar arasında en çok personel THY (11 bin), Sümer Holding ve İsdemir (11 bin), POAŞ, PETKİM ve SEKA (6 bin), Türkiye Denizcilik İşletmeleri (5 bin), TÜPRAŞ (4 bin 344) ve TÜGSAŞ'ta (3 bin 316) istihdam ediliyor. (aa)