Yeni müfredatta neler değişti?

NELERDEN İLHAM ALINDI?
Türkiye yüzyılı strateji belgesi: Cumhurbaşkanlığı forsundaki yıldızdan hareketle belirlenen kalkınma, istikrar, huzur, istikbal, iletişim, hak, güç, değerler, dijital, bilim, barış, verimlilik, üretim, şefkat, gençlik ve sürdürülebilirlik olarak belirlenmiş vizyon ifadesinden oluşur. Türkiye yüzyılı için yol gösterici bir metindir.

K12 Beceriler Çerçevesi, Türkiye Bütüncül Modeli isimli çalışma: MEB ve UNICEF ortaklığı ile bir grup akademisyen tarafından yürütülmüş bir proje metni. Çalışmada, Türkiye Bütüncül Modelinin Türk millî eğitim sisteminin kadim çağlardan beslenerek gelen felsefesinin modernleşme, dijital çağ ve teknolojik gelişmelerin vardığı son noktaya ayak uyduran çağdaş bir devamı niteliğinde olduğu ifade edildi. Metinde, 21’nci yüzyıl becerilerine vurgu yapılarak okul öncesinden 12’nci sınıfın sonuna kadar tüm eğitim kademelerinde işe koşulacağı yazıldı.

BECERİ KAVRAMI DAHA ÇOK KULLANILDI
İlk gözüme çarpan programların kapsamının daralıp genişleme sarmalında yeniden genişleme eğilimine girilmesi. 2018 Ortaokul matematik programı 76 sayfa iken, yeni program 205 sayfaya çıkmış. Öğretim programları aynı zamanda öğretmen rehber kitabı halini almış.

Birazda kavramlara bakalım, 2018 yılı Matematik Öğretim Programlarında beceri kavramı 33, 2024 programda ise 445 kez geçiyor. Muhakeme 2018 programında hiç geçmezken, 2024 programında 43 kez geçiyor. Akıl yürütme 2018 de 3 kez, 2024 de 22 kez geçiyor.
Ders saatleri değişmedi. 2018 Ortaokul matematik için 7’nci sınıfta 47 kazanım için 180 saat süre ayrılmıştı. Şimdi öğretmenlerin 30 öğrenme çıktısı için 180 saati olacak. Ama aynı zamanda her öğrenme çıktısının birçok süreç bileşenleri var. Örnek olarak yedinci sınıf matematik “MAT.7.1.4. Rasyonel sayılar ve işlemler içeren gerçek yaşam problemlerini çözebilme” öğrenme çıktısının “Problemlerin çözümü için stratejiler oluşturur, Stratejileri işe koşarak problemi çözer ve Problemin çözümünü kontrol eder” gibi on tane süreç bileşeni mevcut. Süreç bileşenlerinin öğrenme çıktısının kapsamını genişletip genişletmediği, seyreltemeye hizmet edip etmediği ayrıca ayrıntılı incelenmeli. Bu incelmeden sonra derinleşme, transfer etme ve performans göstermeye vakit kalıp kalmadığını söylenebilir.

PROGRAMLARIN KAVRAMSAL YAPISI
Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli programında öncelikle milli ve kültürel değerler ve genel amaçlar belirlendi. Türkiye Bütüncül Modeli projesinden hareketle, kavramsal beceriler, temel beceriler, bütünleşik beceriler, üst düzey beceriler, alanlara özgü beceriler ile eğilimler programlara girdi. Öğrenme çıktılarının yazılması, öğrenme kanıtlarının belirlenmesi ve öğrenme-öğretme yaşantıları ise geriye doğru tasarım modelinin öğretim sürecinin planlanmasına yönelik kavram ve uygulamalarıdır.
Yazılı kâğıtlarınızdan hatırladığınız “açıklayınız, yorumlayınız, analiz ediniz, çıkarımda bulununuz” ifadeleri bizden nasıl bir bilişsel faaliyet talep ediyordu?

BİLGİNİN BECERİYE DÖNÜŞMESİ
Kavramsal beceriler, bireyin soyut fikirleri ve karmaşık süreçleri eyleme dönüştürürken zihinsel faaliyetlerinin bir ürünü olarak işe koştukları eylemler olarak tanımlandı. Okumak, yazmak, saymak karmaşık bir süreç gerektirmeyen beceriler (evet temel becerilerilerdir ama aynı zamanda karmaşıklardır) temel bilişsel beceriler olarak ifade ediliyor. Özetleme, çıkarım yapma, muhakeme yapma gibi işe dönüştürülmesi için süreç yani alt görevler gerektiren beceriler ise bütünleşik beceriler olarak ifade edildi. Örnek olarak öğrencilerinden çıkarım yapma becerisi geliştirmek isteyen öğretmenin; çıkarım yapılacak kaynaktaki örüntüleri listelemek, karşılaştırmak, önerme sunmak ve değerlendirme yaptırarak öğrencilerini sonucuna ulaşması gerekir. Problem çözme, karar verme ve eleştirel düşünme ise üst düzey düşünme becerileri olarak ifade edildi.

Bilginin işlenmesi sürecine biliş diyoruz. Bilgiden hareketle yapılan akıl yürütmeler, usavurmalar, muhakeme yapmalar bilginin işe koşulmasını, dönüştürülmesini içerdiği için bilişsel faaliyetler. Akademik işlemlerin çoğunluğunda bilginin dönüştürülmesi gerekir. Öğrenim hayatınızda yazılı sınavları hatırlayın. Sorular genelde, açıklayınız, yorumlayınız, özetleyiniz, analiz ediniz, gibi fiillerle biterdi. (Hala da öyle). Bunların hepsi bizden bir bilişsel faaliyet talep eder. Örneğin, bir öğretmenin öğrencilerinden özetleme istediğini ancak özetlemeye yönelik bilişsel beceriyi yeni iş ve işlem basamaklarını öğretmediğini düşünelim. Maarif modeli öğretim programlarının en önemli kazanımı -eğer başarabilirsek- bu karmaşık bilişsel becerileri öğrencilere öğretmek olacak. Bizim öğretim kültürümüzdeki önemli bir eksiklik olan “özet yapmayı, yorum yapmayı biliyorsunuzdur” ön kabulünün değişmesi gerekecek. Bu kısım modelin güçlü ve beni heyecanlandıran yönü.

DERSLERE ÖZGÜ BİLİŞSEL ALAN BECERİLERİ
Hipotez oluşturma ve deney yapma fen bilimleri alan becerisine örnek iken, sosyal katılım ve kronolojik düşünme becerileri sosyal bilimler alan becerisine örnek olarak verilebilir. Matematiksel muhakeme ve veri ile karar verme ise matematik alan becerileri olarak görüyoruz. Dinleme, okuma, konuşma ve yazma ise Türkçe alan becerileridir. Okuma, Türkçe alanına özgü görünse de tüm derslerde geliştirilmesi gereken bir bilişsel beceridir. Aynı şekilde matematiksel düşünme, yani muhakeme becerisinden Türkçe dersinde muhakkak faydalanıyoruz. Bu vurguların yeterince yapılmaması bir eksiklik olarak görüyorum.

DEĞERLER; ERDEM, İRADE
Eski moda kelimeler gibi görünseler de istediğimiz akademik öğrenme çıktılarına ulaşmak için öz disipline, öz denetlemeye, sebata yani iradeye ihtiyacımız var. Öz bilinci, sosyal bilinci ve Millet bilinci yüksek güçlü karakterler ile ancak akademik hedeflere ulaşabiliyoruz. Bu akış bireysel sorumluluğun sosyal sorumluluğa dönüşme süreci için gereklidir.

Fiziksel becerilerden bağımsız bir bilişsel beceri var mıdır?
Programın zayıf olduğu kısımlardan biri de burası. Bilişsel becerilerin ancak bir eylemle oluşabileceği gerçeği konusunda bağlantı yeterince kurulamamış ve bilişsel/fiziksel beceri bağlantısı açık değil. Özetleme, çıkarım yapma, yorumlama gibi bilişsel beceriler konuşmayı, yazmayı, çizmeyi, işlem yapmayı gerektiren performanslarla ilgilidir. Türkçe alan becerilerinden birisi olan yazma becerisi için doğru kalemi seçme, kalem tutma, harfleri hızlı biçimde yazma/birleştirme (Klavyede on parmak yazmada da ustalaşmak benzer bir süreçtir) ve bu eylemleri saatlerce yapmayı gerektiren fiziksel beceriler gerekir. Eğer fiziksel beceriler geliştirilmediyse, çocuk yazma konusunda ustalaşamayacak ve fiziksel beceriye bağlı bilişsel beceri de gelişmeyecektir. Eylemden bağımsız bir bilişsel faaliyet mümkün değildir.

Eğilimler: Beceriye sahip olmak yetmiyor. Hevesim var mı?
Programın en yüzeysel geçilen ve açık hale getirilemeyen kavramı eğilim. Eğilimler (Disposition) insanların becerileriyle ne yapma ve nasıl yapma eğiliminde oldukları ile ilgili. Eğilimler/duyarlılık geliştirilmediğinde, birey bir beceriye sahip olabilir ancak onu gerçek hayatta uygulamak arasındaki hayati bağlantıyı kurmayabilir (Dede ve Etemadi, 2022). Merak, azim ve kararlılık gibi bireysel eğilimler, empati ve sosyal sorumluluk gibi sosyal eğilimler ve odaklanma ve gerçeği arama gibi entelektüel eğilimler duyarlılık oluşturarak becerilerini kullanmaya dönüştürebilir. Öğrenciye kazandırdığınız bir beceri örnek olarak yabancı dil, bireyin kendisi, ulusu ve tüm toplum için faydaya dönüşmesi ancak beceriyi kullanma duyarlılığı ile ilgilidir. Örneğin, bir kişi işbirliği yapma becerisine sahiptir, ancak yalnızca belirli bir kişiliğe sahip kişilerle işbirliği yapma eğilimindedir. Duyarlılıkları ve eğilimleri bir kenara bırakan beceri odaklı retorik, yeni durum ve problemlerle başa çıkmayı zayıflatabilir.

KAZANIMDAN ÖĞRENME ÇIKTISINA
Öğrenme çıktıları öğrenenlerin bildikleri ve öğrendikleriyle fiilen yapabilecekleri şeyler, öğrenilenlerin somut uygulamalardır. Öğrenme deneyimlerinin sonunda öğrencilerin bilmeleri ve yapabilmeleri için gerekli tüm unsurlara odaklanma ve organize etme. Öğrenme çıktıları yazıldıktan sonra, öğrenme çıktılarının göstergeleri yani öğrenme kanıtları belirlenmiştir. Öğrenme çıktıları fiilen yapılabileceklere yoğunlaştığı için öğrenme kanıtlarının performansa, otantik görevlere dayalı olması beklenir. Bu aşama ölçme ve değerlendirme uygulamaları hakkında kara vermeyi gerektirir. Öğrenme çıktıları ve öğrenme kanıtları belirlendiği için son olarak öğrenme/öğretme yaşantıları seçilir ve düzenlenir.

LGS VE YKS’DE DURUM
Çocuklar yetişkinlerin neyi ciddiye aldığını ve neyi değerlendirdiğini anlayacak çok iyi detektörlere sahiptir. Öğrenciler, istenen becerilerin, duyarlılıkların LGS, YGS ve öğretmenler tarafından önemsenmediğini, hesaba katılmadığını anlarlarsa onun için uğraş vermeyecekler. Çocukların yılda yaklaşık 1000 saatini resmi öğretim programı ile planlarken, özel kurslar, dershaneler gibi gölge öğretim programlarda benzer bir süreyi planlıyor. Bu gerçeklik ile tüm öğretim programlarımız gibi Maarif Modeli de karşılaşacak.

NELER DEĞİŞMEDİ?
Sevginin gücü ile disipline eden, sohbet eden, birlikte okuyan, anlayan, geribildirim veren, millet bilinci geliştiren öğretmenlerin ve ebeveynlerin çocuklar üzerindeki evrensel gücü değişmedi.

Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ile öğretim programlarına eğitim bilimlerinin birçok kuram ve uygulamaları yansıdı. Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçlarındaki (1739 sayılı kanun) milli ve kültürel değerlere ve Türkiye Yüzyılı strateji belgesindeki vizyon ifadelerine vurgu yapıldığı görülüyor. Öğrenme çıktısı şeklinde ifade edilen kazanımlarda 2018 programına göre yüzde 50’ye yakın bir azalma oldu. Öğrenme çıktılarının azalması ve sürenin aynı kalması derinleşme, anlamlandırma ve performans haline getirme için daha fazla zaman olarak yorumlanabilir. Öğretim programlarının en önemli yeniliği ise, temel beceriler, bütünleşik beceriler, üst düzey beceriler ve alana özgü becerileri ile beceri örgüsü temelli bir öğretim programı ortaya koymasıdır. Kronolojik düşünme becerisi, bilimsel çıkarım yapma, veri ile karar verme gibi alana özgü yeni beceriler programlara yer buldu. Özetleme, sorgulama, yorumlama ve çıkarım yapma gibi tüm programlar için geçerli bütünleşik bilişsel beceriler ve süreç bileşenlerinin ifade edilmesi ile öğrencilerden talep edilen bilişsel faaliyetlerin daha açık hale gelmesi beklenebilir. Okul temelli planlama için zaman ayrılması da bir yenilik olarak görülmektedir. Eğilim kavramının açık olmaması, bilişsel beceri/fiziksel beceri bağlantısının güçlü kurulmaması ve alan becerilerinin diğer alanlarda geliştirilmesine vurgu yapılmaması eksiklikler.

ÇOCUK NEŞESİ KAYBOLMASIN
Öğretim programlarının “iyi niyet metninden” sürece etki eden “stratejik bir metne” dönüşmesi süreci başarısını gösterecektir. Örneğin haftada beş saatlik bir dersi haftada iki gün programa yerleştirebileceğiniz gibi, haftanın beş günü birer saat olarak da planlayabilirsiniz. Bu şekilde bir haftalık program ile her gün tekrarı ve hatırlamayı garanti altına almış olursunuz.

Ve bütün bunları yaparken, çocukların çocukluk neşesini kaybetmeden akademik zorluklarla mücadeleye etmesi temel görevimiz olmalı.

Kaynaklar
* Akbaş, O. (2023). Eğitim Programını Geriye Doğru Tasarlamak: Anlamaya Dayalı ve Öğrenme Çıktısı Odaklı Tasarım. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(3), 1931-1962.
* Amanda, R. (2019) Dünyanın En Zeki Çocukları - Nasıl Başardılar? Tübitak Popüler Bilim Kitapları
* Aşkar, P., Topçu, H. İ., Altun, A., Cırık, İ. ve Kandırmaz, M. (Eds). (2023). K12 beceriler çerçevesi Türkiye bütüncül modeli. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
* Dede, C. and Etemadi, A. (2022). Skills Are Not Enough: Developing Workers’ Dispositions to Succeed in an Uncertain, Disruptive World. https://evolllution.com/revenue-streams/professional_development/skills-are-not-enough-developing-workers-dispositions-to-succeed-in-an-uncertain-disruptive-world
* Talim ve Terbiye Kur(2024). 2018 Öğretim Programlar. https://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
* Türkiye Yüzyılı, https://turkiyeyuzyili.com/
* Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Ortak Metin ve Öğretim Programları https://gorusoneri.meb.gov.tr/

PROF. DR. OKTAY AKBAŞ KİMDİR?
1974 yılında Frankfurt Miltanberg’de dünyaya geldi. İlkokulu Erzurum İli Kavurmaçukuru köyünde, ortaokulu ve Liseyi İzmit’te tamamladı. İzmit Endüstri Meslek Lisesi, Elektrik bölümünde eğitim aldı. 1997 yılında lisans eğitimini, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Eğitim Programları ve Öğretim programında tamamladı ve aynı yıl Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesine Araştırma Görevlisi olarak atandı. Gazi Eğitim’de öğrenci iken Halk Oyunları ve Atatürk ve Türk Kültürü topluluklarında üye ve başkan olarak görev aldı. 1998-2004 yılları arasında Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim dalında Araştırma Görevlisi olarak görev yaptı ve Yüksek Lisans ve Doktora eğitimimi tamamladı. Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesinde 2005 yılında Yardımcı Doçent, 2012’de Doçent ve 2018 yılında Profesör oldu. Anabilim dalı başkanı, bölüm başkanı ve dekan yardımcısı olarak fakülte yönetimine katkı sağladı. 2006-2007 yılları arasında Hava Eğitim Komutanlığında Öğretmen Asteğmen/Teğmen olarak vatani görevini tamamladı. Bu süreçte farklı kademelerdeki askeri okulların öğretim programları hakkında raporlar hazırladı, seminer ve eğitim çalışmalarına katıldı. 2016- 2017 yılları arasında Ohio’da Kent State Üniversitesi’nde bir yıl ziyaretçi öğretim üyesi olarak eğitim programı liderliği ve deneyimsel öğrenme konularında çalışmalar yaptı. 2018-2021 yılları arasında Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Bilim Kurulu Asli Üyeliği yaptı. 21 Mart’tan n beri Gazi Üniversitesi ’inde çalışıyor.. Değerler eğitimi, eğitim programı liderliği, deneyimsel öğrenme konularında araştırmalar yapıyor ve ulusal/uluslararası projelerde yönetici ve araştırmacı olarak görev alıyor.