Yatay geçiş gözlemleri ve 6569 ile ikinci şans

Çok yeni bir konu olması nedeni ile öncelikle 6569 çerçevesinde üniversiteye kayıt için ikinci şans konusuna kısaca değinmek istiyorum.
26 Kasım 2014 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 6569 sayılı kanunda yükseköğretim ile ilgili olan maddelerin nasıl uygulanacağı ile ilgili esaslar YÖK Genel Kurulu’nun 14 Ocak’ta yaptığı toplantıda belirlendi.

33 maddeden oluşan uygulama esaslarından üçüncüsü, önceki yıllarda üniversiteye yerleştiği halde gidip kesin kayıt yaptırmayanların 26 Nisan 2015’e kadar üniversitelerine başvurarak kayıt yaptırabileceklerini söylüyor. Geçmişe doğru süre kısıtının olmadığını özellikle belirtmek isterim. Örnek vermek gerekirse 1999 senesinde bir vakıf üniversitesinde ücretli hukuk fakültesi kazanan ama kayıt yaptırmayan bir kişi başvurması durumunda o üniversiteye kayıt yaptırabilir. 1999’dan bu yana başka bir üniversitede okumuş olmak, mezun olmak ya da halen öğrenci olmak bu haktan faydalanmaya engel değil. Ancak halen öğrenci olanlar, bu haktan faydalanırlarsa, halen öğrencisi oldukları bölümden öncelikle kayıtlarını almak durumunda kalacaklar. 6569 ile gelen bu büyük fırsatın kamuoyunda ne kadar yankı bulacağını izleyip sonuçları birlikte göreceğiz.

Şimdi gelelim yatay geçişe. Yatay geçiş ile ilgili süreç içinde bulunduğumuz günlerde sona ermek üzere. Bu çerçevede yatay geçiş ile ilgili bilgileri tazelemek ve değerlendirmeler yapmak isterim:
Ülkemizde yatay geçiş, 24 Nisan 2010 tarih ve 27561 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan ‘Yükseköğretim Kurumlarında Önlisans Ve Lisans Düzeyindeki Programlar Arasında Geçiş, Çift Anadal, Yan Dal İle Kurumlar Arası Kredi Transferi Yapılması Esaslarına İlişkin Yönetmelik’ esaslarına göre yürütülüyor.
Yönetmelik yatay geçişi “bir yükseköğretim kurumunda kayıtlı olan öğrencinin yönetmelikteki esaslar çerçevesinde, aynı düzeydeki diğer diploma programlarında öğrenime devam etme hakkı kazanması” olarak tanımlıyor. Yönetmelikte tarif edilen esasların uygulanması ile ilgili detaylar YÖK tarafından alınan kararlar ile ayrıca belirleniyor.

Kurumlararası yatay geçişte iki yöntem

Kurumlararası yatay geçişte esas olarak iki yöntem var:

1- Not Ortalaması ile Yatay Geçiş: Bu yöntem zaten yıllardan beri bilinen ve uygulanagelen klasik yatay geçiş yöntemi. Burada öncelikle öğrencinin okuduğu üniversitede en az 60 tutturmuş olması şartı aranıyor. Bu haktan fakültelerde ancak birinci sınıf sonrasında faydalanılıyor (MYO programlarında birinci yarıyıl sonrası). Son sınıf düzeyinde klasik yolla yatay geçişe izin verilmiyor. Hazırlık sınıflarında da klasik yolla yatay geçiş yapılamıyor (http://www.yok.gov.tr/web/ogrenci/yatay-gecis). Klasik yolla yatay geçiş iki yıllık meslek yüksekokulu programlarında (ön lisans) hem güz hem de bahar dönemi öncesinde, fakülte (lisans) programlarında ise sadece güz dönemi öncesinde başvuru kabul ediyor. Üniversitelerin yatay geçiş takvimleri YÖK’ün web sitesinde açıklanıyor (http://www.yok.gov.tr/web/guest/kurumlararasi-yatay-gecis-kontenjanlari-ile-basvuru)

2 - Merkezi Yerleştirme Puanına göre Yatay Geçiş: İlk kez 2013 Eylül’de uygulamaya başlayan bu yöntem öğrenciye üniversiteye yerleştiği sene puanının tuttuğu her bölüme sonradan yatay geçiş yapabilme şansı veriyor. Bir diğer deyişle, zamanında üniversiteye yerleştiğini öğrenen ve “tüh keşke şu bölümü de yazsaymışım, bak giriyormuşum” diyen her öğrencinin sonradan o bölümlere yatay geçiş yapma hakkı var. Merkezi yerleştirme puanına göre yatay geçişin uygulama esasları güncellenerek 13 Ocak 2015’te açıklandı (http://www.yok.gov.tr/documents/10279/12416295/yatay_gecis.pdf). Buna göre bahar dönemi öncesinde bu yöntem ile yatay geçişe izin verildi. Uygulama esasları özetle şöyle diyor:

Kontenjanın yüzde 30’una kadar yatay geçiş imkanı

- Bahar 2015’te üniversiteler merkezi yerleştirme puanına göre yatay geçiş yapıp yapmama konusunda özgürler. Ancak 2015 Eylül’de kontenjanlarının yüzde 30’una kadar yatay geçiş öğrencisi kabul edecekler (ancak eğitim kalitesinin korunması yönündeki endişeler çerçevesine bu oranın YÖK tarafından düşürülmesi bekleniyor)
- Uygulamadan merkezi yerleştirme ile üniversiteye yerleşmiş ve halen üniversiteye kayıtlı olan tüm öğrenciler faydalanabiliyor (Yurtdışında bir üniversitede kayıtlı öğrenciler faydalanamıyor)
- Üniversiteye kayıtlı olan ancak kaydını dondurmuş öğrenciler de bu haktan yararlanabiliyorlar.
- Bir öğrenci, hali hazırda öğrencisi olduğu üniversiteye yerleştiği sene aldığı puanlar dikkate alındığında, kendi puanı yatay geçiş için hedeflediği bölümün o seneki taban puanından yüksek ise, yatay geçiş yapabiliyor.
- Taban puanı tutturması durumunda, üniversite öğrenciye kısıtlayıcı başka herhangi bir başarı şartı getiremiyor.

Aynı yıl mümkün değil

- Eylül 2014’te üniversiteye kayıt yaptıranlar, bahar 2015 yarıyılı öncesinde bu haktan faydalanabiliyorlar.
- 2015 ÖSYS ile Temmuz 2015’te tercih yaparak üniversiteli olacaklar en erken 2016 bahar yarıyılı öncesinde yatay geçiş yapabilecekler, Eylül 2015’te yatay geçiş mümkün değil.
- Taban puanı tutturmak kaydı ile hazırlık sınıfı ve son sınıf dâhil her sınıfa yatay geçiş yapılabiliyor.
- Özel yetenek ile öğrenci alan bölümlere yatay geçiş yapmak mümkün değil. Ancak hali hazırda özel yetenek bölümlerinde okuyan bir öğrenci, taban puan şartını sağlamak koşulu ile başka bölümlere yatay geçiş yapabilir.
- Ön lisanstan (MYO) lisansa (Fakülte) veya tersi yatay geçiş mümkün.
- Öğrencilik yaşamı boyunca sadece bir kez merkezi yerleştirme ile yatay geçişten yapılabiliyor.

Eski bölüme geri dönüş hakkı

- Öğrenci yatay geçiş yaptığı bölüm/üniversiteden memnun kalmazsa, bir sonraki dönem eski bölümüne geri dönebiliyor.
- Üniversiteler bahar dönemlerinde yatay geçişe ayırdıkları kontenjanları internet sitelerinde ilan etmek ve bahar yarıyılı öncesinde merkezi yerleştirme puanına göre yatay geçiş işlemlerini sonuçlandırmak zorundalar.
- Sınavsız geçiş ile üniversiteye yerleşmiş olanlar da yatay geçişten faydalanabiliyorlar. Bu öğrencilerde taban puanla birlikte taban yerleşme öncelikleri dikkate alınıyor.
- Taban puanı tutturmak kaydı ile İngilizce hazırlık sınıfının zorunlu olduğu programlara yatay geçiş yapılması durumunda, yabancı dil muafiyet şartlarının sağlanması gerekiyor.
- İngilizce hazırlık sınıfında okurken, taban puanı tutturmak kaydı ile Türkçe bir programa geçmek mümkün.
- İngilizce (ya da diğer yabancı dil) hazırlık sınıfında kalanlar da taban puanı tutturmak kaydı yatay geçiş yapabiliyorlar.
- Vakıf üniversitelerine yatay geçişte öğrenci bursunu kaybediyor ancak vakıf üniversitesinin üst yönetimi bursun devamı ya da oranına karar verebiliyor.

Birçok devlet üniversitesi kontenjan açmadı

YÖK’ün 13 Ocak’taki bu açıklamasının ardından pek çok öğrenci için istedikleri bölüme bir an önce geçme umudu yeşerse de bu çok uzun sürmedi. Devlet üniversitelerinin birçoğu merkezi yerleştirme puanına göre yatay geçiş yolunu YÖK’ün verdiği yetki çerçevesinde açmamayı tercih etti. Bu durum özellikle zaten o bölüme yatay geçiş yapmayı taban puanı itibarı ile hak etmiş öğrencilerin bir yarıyıl kaybetmesi sonucunu doğurdu. Devlet üniversiteleri bu tercihlerini, kapasite planlaması ve eğitim kalitesi boyutlarını öne sürerek savunsalar da, ben bunu tamamen devlet üniversitelerindeki akademik ve idari atalet ve tembelliğe bağlıyorum.

Vakıflarda yatay geçiş trafiği

Vakıf üniversitelerinde ise durum tamamen farklı işledi. Pek çok vakıf üniversitesi, yatay geçişte tercih edilen üniversite olmak için burs olanaklarını iyileştirerek öğrencilere sundu. Vakıf üniversiteleri arasında hatırı sayılır yatay geçiş trafiği olduğu gözlenirken, devletten vakıfa ve özelikle taşradan büyük şehirlere yatay geçişlerin yoğunluğu dikkat çekti.
Ülke genelinde yatay geçiş sürecinin nasıl işlediği ve üniversiteler arasında nasıl bir trafik oluştuğunun bilgisi YÖKSİS’te saklı. YÖK’ün bu bilgileri derleyerek kamuoyu ile paylaşması çok faydalı olacak diye düşünüyorum.

“İç müşteri memnuniyeti”

Gelelim yatay geçiş sürecinin ortaya koyduğu mevcut ve potansiyel problemlere:
- Son bir aylık dönemdeki gözlemler, özellikle devlet üniversitelerinde merkezi yerleştirme puanı ile yatay geçiş başvuruları değerlendirilirken zorluklar yaşandığını ortaya koydu. Özellikle farklı katsayı uygulamalarının olduğu 2012 ÖSYS öncesindeki dönemlerde öğrencinin sınav sonuç belgesindeki hangi puanının bölüm taban puanı ile karşılaştırılacağı üniversiteler tarafından yorumlanamıyor.
- Meslek liselilerin sınavsız geçiş hakkı olan MYO programlarında puan kıyaslaması çok daha büyük sıkıntılar doğuruyor, YGS ve OBP puanları çoğunlukla birbiriyle karıştırılıyor.
- Vakıf üniversitelerindeki bazı öğrenciler bireysel ya da toplu olarak yatay geçiş ile üniversiteden gidecekleri söylemi ile halen okudukları üniversiteden bazı imtiyazlar (indirim, not vb.) elde etme çabasına girişebiliyorlar.
- Bazı vakıf üniversiteleri yatay geçiş ile başka bir üniversiteden kabul almış öğrencilere suni zorluklar çıkarmayı tercih edebiliyorlar (transkript vermeme, alınan ücretleri geri ödememe vb.)
Yukarıdaki bazı negatif saptamalara rağmen merkezi yatay geçiş uygulamasının YÖK’ün aldığı olumlu kararlardan biri olduğunu düşünüyorum. Uygulamanın öğrencilere getirdiği rahatlığın yanında esas büyük kazanımın “iç müşteri memnuniyeti”ne özen göstermek zorunda kalacak üniversitelerin eğitim kalitesine odaklanmak zorunda kalmaları ile sağlanacağına inanıyorum. Bekleyip göreceğiz.