‘Yapay Zekâ Stratejisi’ yakında açıklanacak

Öncelikle belirtmiş olalım, yapay zekâ konusunda merak dışında bir uzmanlığımız yok. Bu yazıda eğitimci yanımızla yani bizi ilgilendiren boyutuyla yapay zekâ ve eğitim konusunda bazı soruların izinde gitmeyi deneyeceğiz. Bu konuyu ülkemizin her yanında ilkokuldan liseye kadar öğrencisi bulunan ve özel yetenekli öğrencilerimiz için bir destek eğitimi modeli olan Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM) öğrencileri için de ne anlama geldiğine değineceğiz. Derdimiz, ‘Yapay zekâdan eğitim bağlamında nasıl yararlanılabilir?’ konusunu gündemde tutmak ve özellikle özel yetenekli çocuklarımızın eğitiminde fonksiyonel kılmak. Ayrıca, bakanlığımız, eğitimin bütünüyle ilişkisi/işlevi bağlamında yapay zekâ ve eğitim konusuna özel bir önem veriyor. Bu amaçla, hazırlığı son noktaya gelen ‘Yapay Zekâ Stratejisi’ yakında açıklanacak.

Teknoloji, sadece modern zamanlara ait değil. Belki günümüzdeki kadar yoğun olmasa da her çağın kendine göre bir teknolojisinin var olduğunu biliyor ve inanıyoruz. Baltanın icadının, mağara duvarına resim yapmanın, kâğıt kalemi bulmanın dönemine göre bir teknoloji olması gibi. Arka planında yapay zekânın olduğu kullanımların hızla artması aslında günümüz teknolojisine işaret ediyor. Diğer taraftan ülkemizde ilk kez lisans düzeyinde yapay zekâ bölümlerinin açılacak olması da yapay zekâ-eğitim ilişkisini gündeme taşıdı.

SINIFTA HANGİ SIKLIKLA KULLANDIĞIMIZ ÖNEMLİ
Teknolojiyle eğitim arasında yüksek bir korelasyonun olduğunu, olması gerektiğini biliyoruz. Bunu söylerken teknolojik bir aletin nasıl kullanılacağıyla ilgili verilen eğitimi kastetmiyoruz. Eğitimde, sınıf ortamında var olan teknolojiyi hangi sıklıkla kullandığımız önemli. Örneğin; bir sınıftaki akıllı tahtanın veya diğer teknolojik donanımın eğitimde doğru bir metodolojiyle kullanımı ve bunun sıklığı teknolojiyi anlamlı kılıyor. Teknoloji hızla eskidiği için de kullanım sıklığı maliyet ve işlev açısından önem taşıyor. Diğer taraftan eğitimde teknoloji hiçbir zaman amaç olamaz, her zaman için araç olarak görülür.

YAPAZ ZEKA DAİMA BİLGİDEN BESLENECEK
Değişmeyen ve değişmeyecek olan bir gerçek; yapay zekânın da daimi olarak bilgiden beslenecek olması. 'Hem öğrenir hem de öğretir' özelliği önemli. Dolayısıyla, burada bir ‘eğitim’ söz konusu. Tartışmamız gereken bu eğitim döngüsünün bütün boyutlarıyla bizatihi kendisi.

Yapay zekâ, eğitim sistemini nasıl destekleyebilir? Eğitimin küresel bir sisteme dönüşmesine ve işleyişine katkısı ne olur? Örgün sistem içindeki bir öğrencinin bu süreçteki üstlendiği rolün çerçevesi nedir? Yapay zekâ destekli öğretmenin bu donanımı kendine ve öğrenciye nasıl bir kazanım sağlar?  Bu durumda yeni bir öğretim tasarımı gerekir mi? Sınıf ortamına getireceği yenilikler öğrenciye nasıl yansır? Sınıf ortamında yapay zekâ ve insan zekâsı nasıl harmanlanır? Okul ortamında eğitimin paydaşlarına ilişkin verileri toplama politikası veya etiği nasıl olmalıdır? Yapay zekânın pedagojisini de düşünmeli miyiz?

Bu sorular yeni sorulmuyor elbette. Fakat cevaplarıyla ilgili tatmin düzeyi henüz istenen noktaya gelmediği için sormaya devam edeceğiz. Diğer taraftan lisans düzeyinde yapay zekâ bölümlerinin açılacağı kararı, burada yetişecek öğrencilerin ne yapacağı tartışmasını da gündeme taşıdı. Lisans düzeyindeki eğitimin en önemli amacı bir meslek kazandırması anlamına geliyor. Yapay zekâ, bütün alanlarda kullanıma giriyor. Yani bütün mesleklerde ihtiyaç hasıl oldu. Elbette işin bizatihi yapıcıları ve geliştiricileri var, diğer taraftan da her alanda kullanıcıları.

İşte, teknolojinin gelişmesine bağlı olarak sayısal verinin öngörülemez bir hızla artması, büyük verilerin işlenmesini bir problem olarak insanlığın önüne getirdi. Günümüzde de bilişim sistemlerinin büyük verileri işleyebilecek hâle gelmesiyle çok miktarda verinin analiz edilmesi ve işlenmesini mümkün kılan yapay zekâ uygulamaları gelişimini sürdürüyor. Veri yapıları, sanal verileri saklamak ve işlemek amacıyla kullanılan kapsamlı yapılar. Yazılımların fayda ve verimliliğini artırmak için özel olarak tasarlanmış veri yapıları kullanılıyor. Bu durum, gelecek nesillerin yapay zekâ ve algoritma konusunda bir farkındalıkla yetiştirilmesinin önemini de ortaya koyuyor.

GÜNLÜK HAYATTA KULLANILIYOR
Bilindiği üzere algoritma, herhangi bir alanda karşılaşılan bir problemin çözülmesi ya da istenen bir çıktının elde edilmesi amacıyla bir dizi komutu belli sıra ve mantıkla tanımlayan yapıya deniyor. Algoritma kelimesi, 9’uncu yüzyılda yaşayan ve 12’nci yüzyılda kitapları Latinceye çevrilen ve ‘algoritmanın babası’ olarak bilinen bilim adamı Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî’den geliyor. Sayıları ifade etmek amacıyla kullanılan basamaklı sayı sisteminin batı dünyasına kazandırılması el-Hârizmî’nin 12’nci yüzyılda Latinceye çevrilen ‘Hisab el-Cebir ve el-Mukabala’ kitabıyla mümkün oldu.

Algoritma, belirli bir başlangıç durumu ve girdiyle başlayarak açıkça belirtilmiş adımların gerçekleşmesi neticesinde bir çıktı üreterek sonlanan komutlar dizisi. Bu durumda veri yapıları ve algoritmaların mantığını öğrenmek, kişinin yalnızca programlama becerisini geliştirecek bir çaba değil. Programlama becerisini geliştirmenin yanı sıra problem çözme ve analitik düşünme becerileri açısından da oldukça değerli. Algoritmaları ve veri yapılarını öğrenen bir birey, karşısına çıkan problemin yapısının da derinlemesine analizini yapabilecek hâle gelecektir.

Dolayısıyla yazılım, donanım, oyun ya da mobil uygulamaların geliştiricisi olmasanız bile veri yapılarını ve algoritmaları öğrenerek basit mantıkla günlük işlerinizde kullanabilirsiniz. Aslında günlük hayatta gözlemlediğimiz birçok olayın arkasındaki mantık ve işleyiş, veri yapıları ve algoritmalarla açıklanabilir. Kuş sürülerinin uçuş davranışlarındaki karmaşıklık, çiçeklerin aynı şekilde kuruyup açma eğilimi, bankada sıra bekleyen müşterilerin öncelikleri, sosyal medyada kişilerin etkileşim mantığı, çağrı merkezinde bir sonraki adımın seçilmesi, sözlüklerde bir kelime arama işlemi anahtarlama tablolarıyla gösterilebilir.

ÖZEL YETENEKLİ ÖĞRENCİLERİN DONAMI
Konuyu özel yetenekli öğrencilerin devam ettiği BİLSEM'lere getirelim. Burada bu türden araştırmalar hâlihazırda yapılıyor. Araştırmaların ileri noktalara taşınması, ancak yapay zekâ teknolojilerinde kullanılan temel bilgi ve becerilerin kazandırılmasıyla mümkün. Algoritma ve veri işleme mantığını özümseyen bir BİLSEM öğrencisi, yaptığı çalışmaları geleceğe yansıtabilecek becerileri de kazanmış oluyor. Yapay zekâ uygulamalarının öğretiminde ‘algoritma’ ve ‘veri’ kavramlarının birbirleriyle ilişkilendirilebilmesi, problemlerin en verimli şekilde çözülmesi açısından çok faydalı.

Algoritma geliştirme mantığını kavramış özel yetenekli bir öğrenci, yapay zekâ sistemlerinin temelini oluşturabilme becerisine de sahip oluyor. Ülkeye katma değeri olan bu sistemlerin üretilebilmesinde bu öğrencilerin algoritmayla veri toplama ve işleme sürecini kavraması çok önemli. Fakat bu, veri yapıları ve algoritmaları öğrenmenin sadece bilgisayar ya da yazılım mühendisliği için gerekli olduğu anlamına gelmez. Aslında enerji mühendislerinin enerjinin dağıtımı için kullandığı şemaların, endüstri mühendisliğinde ve lojistik çözümlerde kullanılan kısa yol problemlerinin, optimizasyon ve otomasyon sistemlerinin; mühendislik, tıp, eğitim, sanal ağlar ve günlük yaşamda her geçen gün daha çok karşılaştığımız kavramlar hâline geldiğini görüyoruz. Tüm alanlarda karşılaşılan günlük problemlere daha etkin çözümler getirmek amacıyla veri yapıları ve algoritmalar hakkında özel yetenekli öğrencilerin bilgi sahibi olması oldukça faydalı.

YAPAY ZEKA ATÖLYELERİYLE DONANMA YILI
Yapay zekâ eğitiminin amacı; veri yapıları, algoritma yapılarıyla bunların özellikleri ve uygulama alanlarının tanınması ve bu alanda ortaya çıkan ihtiyaçlarla ilgili çözüm yolları geliştirilmesini sağlamak. Tarımdan endüstriye kadar çok geniş yelpazede kullanım alanı olan yapay zekânın, öğrencilere erken yaşlardan itibaren öğretilmesi ve bu konuda bir bakış açısı sağlanması oldukça önemli. Her sistemin otonom hâle geldiği, insan gücünün ve enerjisinin yerini araçların ve yazılımların aldığı bir dünyaya ayak uydurmak, gelecek nesiller için son derece önemli. Türkiye’nin güçlü ve lider bir ülke olabilmesi ve bunu sürdürebilmesi açısından yapay zekâ teknolojilerinde ileri seviyelerde uygulamaların geliştirilmesi gerekiyor. Yapay zekâ eğitimi sayesinde öğrencilerimizde; teknolojik çözümler üretme, teknolojik ürün geliştirme, veri analiz etme, modelleme yapma, veri haberleşme ve sistem mimarisi tasarlama ve geliştirme, eleştirel ve yaratıcı düşünme, bilimsel gözlem yapma, strateji geliştirme, özgün tasarımlar ve ürünler ortaya çıkarma becerilerinin geliştirilmesi amaçlanıyor. 

Bu eğitimlerin, potansiyelleri ve altyapıları güçlü olan her BİLSEM öğrencisine ulaştırılmasıyla, bu kurumlardaki bilim ve teknoloji çalışmalarını daha üst seviyelere çıkaracak. Erken dönemden itibaren öğrencilerin algoritma geliştirme, veri işleme ve değerlendirme etkinliklerine katılmaları, öğrencilerin uygulama geliştirebilmeleri açısından önemli. Bu uygulamaların gerçekleştirilebilmesinde öğrencilere sağlanan eğitim, öğretim ve uygulama ortamları da önemli. BİLSEM’ler, 2019-2020 eğitim yılını ‘yapay zekâ atölyeleri’yle donanma yılı ilan etti. Bu çerçevede bütün öğrencilerimiz eğitimlerinde söz konusu ilişkilendirmeyi yapmış olacak. Bu hedef, ülkemizin kazanımı açısından da stratejik olarak da çok önemli.

AHMET EMRE BİLGİLİ KİMDİR?
Ahmet Emre Bilgili lisans eğitimini, Hacettepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde tamamladı. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nde bir dönem öğretim üyeliği yapan Bilgili, 1999'da Marmara Üniversitesi’nde çalışmalarını sürdürdü. Bilgili, bir dönem Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Müsteşar Yardımcılığı görevini de yürüttü. Ahmet Emre Bilgili şuan da MEB Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürü.