‘Yağmacı’ dergi yayınları akademik yükseltmelerde kullanılamayacak

Üniversitelerarası Kurul (ÜAK), Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Başkanı Prof. Dr. Yekta Saraç'ın önerisiyle para karşılığı yayın yaptığından ‘yağmacı’ (predatory) adı verilen dergilerde yayımlanan bilimsel makalelerin, akademik yükseltmelerde dikkate alınmamasını kararlaştırdı. Türkiye, bu kararla dünya genelinde de hızla artan, akademik yükseltmeler için dergilerde para karşılığı yayımlanan makalelerin kullanılmasına ‘dur’ diyen ilk ülkeler arasında yer aldı.

YÖK Başkanı Yekta Saraç, ÜAK’ın kararıyla ilgili Türkiye'deki akademik yayınların sayısına bakıldığında bir sorun görünmediğini, asıl sorunun pek çok ülkede olduğu gibi yayınların niteliğinde olduğunu söyledi. Bazı dergilerde yer bulan makalelerin, araştırmaların niteliğinin çok düşük olduğunu belirten Saraç, şöyle konuştu:
"Bunun sebebi araştırıldığında 'yağmacı' şeklinde tanımlayabileceğimiz para karşılığı yayın yapan dergilerin giderek artması gösterilebilir. Aslında bu, bütün dünyada bir sıkıntı, bizim ülkemize has bir durum değil. Avrupa Üniversiteler Birliği de bunun üzerine çalışıyor fakat henüz alınmış bir kararları yok. Biz ilk defa bir karar aldık ve artık bu yağmacı dergilerdeki yayınların akademik yükseltmelerde kullanılmasına müsaade etmeyeceğiz. Üniversitelerarası Kurul da YÖK'ün önerisiyle bu kararı almış oldu. Bundan sonra açık ve net şekilde ifade ediyoruz ki yağmacı dergilerde yayın yapanlar, bu yayınlarını akademik yükseltmelerde kullanamayacak. Ancak yağmacı yayıncılık ile mücadeleyi YÖK'ün son zamanlarda önem verdiği açık erişim/açık bilim çalışmalarına zarar vermeden yürüteceğiz."

KONFERANSLAR DA MERCEK ALTINDA
Saraç, yağmacı dergilerin yanında yağmacı konferanslar ve sempozyumları da mercek altına aldıklarını belirterek, şunları söyledi:
"Bazı konferanslarda, para karşılığı çeşitli alanlarda sayısı 500’ü hatta 1000’i aşan bildiriler sunuluyor, çok farklı alanların hepsi bir yere toplanıyor. Bu uluslararası toplantılara, konferanslara evinizden de elektronik ortamda katılabiliyorsunuz, bazen katılmasanız da, doğrudan özetini de gönderseniz oluyor. Tabii bunların hepsi para karşılığı. Buna da 'dur' diyeceğiz. Bu bildiriler de atama ve yükseltmelerde kullanılamayacak. Bununla ilgili de bir düzenleme yapıyoruz. Akademik teşvik alınması için paralı kongreler düzenleniyor, dergiler çıkarılıyor. Bu, akademinin namusunu haleldar ediyor."

5 REKTÖR RAPOR SUNDU
Söz konusu karar, YÖK Başkanı Saraç'ın önerisiyle ve ÜAK tarafından beş üniversite rektöründen oluşan komisyonun hazırladığı rapor doğrultusunda alındı. Raporda, yayımlanmak üzere kabul edilen makalelerde, içeriğin özgün olmasını veya çalışmanın ilgili alana yüksek etki yapma potansiyeli barındırmasını beklemeyen ve yayımlanma şartı olarak yazarlardan ücret isteyen açık erişimli dergilerin, akademik camiada ‘yağmacı’, ‘şaibeli’ veya ‘predatör’ olarak tanımlandığı vurgulandı. Bu dergilerin ana amacının olabildiğince çok makale yayımlayarak para kazanmak olduğuna dikkat çekilen raporda, "Bu amaç doğrultusunda yayımlanan makaleler nitelik, özgünlük ve etki açısından çok düşük bir standarda göre değerlendirilmekte, hızlı yayın yapma sözü ile yazarları çok sayıda makale sunmaya cezbediliyor" denildi.

‘YAĞMACI’ DERGİLERİN ÖZELLİKLERİ BELİRLENDİ
Raporda, ‘yağmacı’ olarak tanımlanan dergilerin özelliklerine de yer verildi. Buna göre, bu tür dergilerin özelliklerinin ‘yayımlama için makale işleme ücreti (Article Processing Charge) ödenmesinin zorunlu tutulması’, ‘makaleleri hızlı yayınlama sözü verilmesi ve yayınlanması’, ‘ilan ettiği konu dışında veya birbiriyle ilgisi olmayan birçok farklı alanda makalelere yer verilmesi’, ‘yayın ilkeleri açıklamasının eksik olması’, ‘yayın ilkelerinde açıkça makalelerde özgünlük, önem ve etki aranmadığının belirtilmesi’, ‘yayınlanan araştırmanın telif hakkını saklama veya koruma politikası olmaması’ ve ‘hakem sürecinin gerçekçi işletilmemesi, hakem görüş ve önerilerinin yazar ile paylaşılmaması’ olduğu belirtildi.

Bu dergilerden ücret alınan fakat değerli ve akademik usule uygun yayın yapanlar ayrıca değerlendirilecek.

TÜRKİYE'NİN KARARI DÜNYADA İLKLER ARASINDA
ÜAK'ın aldığı karar doğrultusunda, her akademisyen, akademik yükseltmelerde makalesinin şaibeli dergilerde yayımlanmadığıyla ilgili yazılı beyanda bulunacak.

Türkiye, YÖK Başkanı Saraç'ın isteği üzerine ÜAK tarafından alınan kararla, dünya genelinde, akademik yükseltmelerde ticari amaçla çıkarılan dergilerde para karşılığı yayımlanan makaleleri dikkate almayacak ilk ülkelerden olacak.

‘DÜNYADA PARA KARŞILIĞI YAPILAN YAYIMLAR HIZLA ARTIYOR’
Dünya genelinde son yıllarda akademik unvan almak isteyen akademisyenlerin hızla artmasına karşın, kapsamlı değerlendirmeler sonucunda makale yayımlayan dergi sayısında büyük bir değişiklik olmaması ücret karşılığı yayım yapan şaibeli dergilere talebi artırıyor. Şaibeli dergilerdeki yayınların birçoğunun bilimsel nitelik dahi taşımadığı görüşünü savunan uzmanlar tarafından, makalelerin, insanlığa yeni bilgiler sunması, bilime katkı sağlaması, ilgili alanına yenilik getiren çalışmalar olması gerektiği vurgulanıyor.

TÜM ÜCRET ALAN DERGİLER ‘YAĞMACI’ OLARAK DEĞERLENDİRİLMEYECEK
YÖK’ten yapılan bilgilendirmede de yağmacı dergiler, “Akademik süreçleri düzgün şekilde yürütmeden, çok kısa zamanda, alelacele ‘ver parayı yayınlat makaleyi’ tarzında, akademik değil, ticari amaçlı, bilimsel etki değeri çok düşük dergiler” olarak tanımlandı. Açıklamada, akademik dergiler arasında’ ücret alınan fakat değerli ve akademik usule uygun dergilerin’ ayrıca değerlendirileceği bildirildi. Açıklamada, “Yani tüm ücret alınan dergiler yağmacı olarak değerlendirilmeyecek” denildi.