Utilitarizm nedir? Faydacılık ne demek? Felsefede utilitarizm akımı özellikleri, kurucusu ve temsilcileri

Bu kuramda amaç ve araçlardan çok sonuç önemlidir. Temel ilkeleri pragmatizm felsefesiyle benzerlikler taşır. Pragmatizm'de ''doğru bilgi, faydalı olandır'', Utilitarizmde ise ''evrensel ahlak, faydalı olan ahlaktır'' görüşü esastır. Pragmatist düşünürler daha çok ''gerçek'' ve ''bilgi'' gibi kavramlarla ilgilenirken, utilitarist filozoflar ''hukuk'', ''etik'' ve ''ödev ahlakı'' konularıyla ilgili kitaplar yazmıştır.

 Utilitarizm Nedir?

 Utilitarizm ''faydalı - zararlı'' ve ''haz-acı'' gibi zıt kavramları tümevarım yöntemiyle inceleyen felsefi bir disiplindir. 1850'li yıllarda İngiltere'de ortaya çıkan bu akım, Batı felsefesinin temel etik kuramlarından biridir. Sonraki yıllarda ''Klasik Faydacılık'' ve ''Negatif Faydacılık'' olarak ikiye ayrılmıştır.

 Negatif yararcılık ekolünde ''haz'' değil ''acı ilkesi'' geçerlidir. Buna göre evrensel ahlak yasası bireylerin ''mutlu olması'' için değil ''acıdan kaçınması'' gözetilerek oluşturulmalıdır. Ahmet Cevdet Paşa tarafından hazırlanan Mecelle Medeni Kanununda da bu ilkeye dayalı bir madde bulunmaktadır: ''Def-i mefasid celb-i menafiden evladır.'' Bu maddeye göre öncelikli olarak zarar getirecek şeyler önlenmelidir ve fayda ikinci planda tutulmalıdır.

 Faydacılık Ne Demek?

 Faydacılık, hukuk, sosyoloji ve psikoloji gibi birçok bilimde yer alan temel kavramlardan biridir. Örneğin ceza hukukunda, suçluya verilecek cezada toplumun menfaatleri önceliklidir. Bu nedenle cezalar, toplumdaki bireylere örnek teşkil etmeli ve caydırıcı olmalıdır. Suçlunun topluma geri kazandırılması adına yapılan çalışmalar da faydacılığa örnek gösterilebilir.

 Felsefede Utilitarizm Akımının Özellikleri

 Utilitarizm felsefesi yararcılık ilkesine dayalıdır. Bu yönüyle Epikürçülük öğretisinde yer alan hazcılık ilkesine benzer. Tümevarım yönteminin uygulandığı utilitarizmde toplumun mutlu olması bireylerin mutluluğuna bağlıdır. Bireylerin mutluluğunun temelinde ise mutluluk ve haz vardır. ''Maksimum Mutluluk'' adı verilen bu disipline göre bir toplumda mutlu olan bireylerin sayısı arttıkça istikrar ve başarı da artar.

 Bazı filozoflar ise toplum düzeninin temelinde ''zorunluluk'' olduğunu belirterek utilitarizme karşı çıkmıştır. Bu düşünürlere göre bireyler zorunluluktan dolayı bir araya gelir ve toplumu oluşturur. Önemli olan mutluluk ve haz değil, disiplin ve uyumdur.

 Utilitarizmin Kurucusu ve Temsilcileri

 Utilitarizmin kurucusu İngiliz filozof Jeremy Bentham'dır. Aynı zamanda bir hukukçu olan Bentham'a göre insanların düşünce ve eylemlerini belirleyen yegane unsur faydadır. Fayda, bireysel ve toplumsal fayda olarak ikiye ayrılır. Ülkede refah ve düzen sağlanması için toplumun çıkarları ön planda tutulmalıdır. Geliştirdiği ''Panoptikon'' kavramı üzerine birçok inceleme yazısı kaleme alınmıştır. Panoptikon adı verilen hapishane sisteminde mahkumlara sürekli gözetlendiğini düşündürten bir düzen oluşturulmuştur.

 Jeremy Bentham'ın en ünlü eserleri şunlardır:

 Ahlak ve Yasama İlkeleri

 Panoptikon: Gözün İktidarı

 Mevzuat Teorisi

 Cesare Beccari:

 Birçok kaynakta utilitarizmin öncüsü olarak gösterilen Cesare Beccari 1738 yılında İtalya'da doğdu. O da Jeremy Bentham gibi hukukçudur. Tarihte ölüm cezasına karşı çıkan ilk hukukçulardan biri olarak bilinir. Cesare Beccari'ye göre, idam cezası hem bireylerin hem de toplumların zararınadır. Bu nedenle ölüm cezası faydacılık ilkesiyle bağdaşmaz. En önemli eseri On Crimes and Punishents (Suçlarda ve Cezalarda) 1764 yılında yayımlandı ve 20'den fazla dile çevrildi.

 John Stuart Mill:

 20 Mayıs 1806 tarihinde İngiltere'nin başkenti Londra'da doğdu. Mantığın temel ilkeleri ile evrensel ahlak yasasını birleştiren John Stuart Mill, siyaset felsefesi ve ekonomi alanında da önemli çalışmalara imza attı.

 Eserleri:

 Özgürlük Üzerine

 Din Üzerine Üç Deneme

 Faydacılık

 Kadınların Köleleştirilmesi