Üstün yetenekli çocukların eğitimi nasıl olmalı?

Eğer çocuklar yaşlarına ait gelişimsel ölçütlerden hızlı veya yavaş gelişiyorlarsa onlara sunulması gereken eğitimsel ve gelişimsel yaklaşımlar da farklılaşmalı. Bu durumda normalden farklı gelişimsel özelliklere sahip olup bazı özel müdahalelere ihtiyaç duyan özel gereksinimli çocuklar karşımıza çıkabilir. Özel gereksinimli çocuklar grubu içerisinde de üstün yetenekliler diğer gruplara göre çok farklı özelliklere sahip olmakla birlikte aslında onlara sunulması gereken eğitim fırsatları açısından oldukça benzer özellikler gösterirler.

TEMEL FARK ERKEN GELİŞİRLER
Üstün yetenekli çocukları yaşıtlarından ayıran en temel özellikler yüksek performans, uzun dikkat süresi, gelişmiş bellek, geniş kelime hazinesi, yoğun konsantrasyon, ilgi alanlarının çeşitliliği, motivasyon ve yaratıcılık olarak sıralanabilir. Özellikle erken çocukluk dönemi temel alındığında bu çocukların, diğer çocuklardan en temel farkı bilişsel gelişimlerinin diğer alanlardan çok daha hızlı ve erken gelişmesi. Bu nedenle de genellikle bilişsel gelişimlerini ölçen testlerden yaşıtlarına nazaran oldukça üst düzeyde puan alırlar. Ancak bir de otistik veya zihinsel engelli olup sadece bir alanda -ki bu genellikle matematik, resim veya müzik alanında olur- olağan üstü yetenek gösterebilen çocuklar da bu grup içerisinde ele alınabilir. Bununla birlikte üstün yetenekliliğin yanı sıra öğrenme güçlüğü ya da dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi iki özel gereksinim alanında birden tanı almış ‘iki kere özel gereksinimli’ olarak ifade edilen çocuklar da karşımıza çıkabilir. Bu bağlamda üstün yetenekli çocuklar dediğimiz grubun çok geniş bir yelpaze oluşturduğunu bilmek ve bu çocukların gelişimsel ve eğitimsel ihtiyaçlarını karşılamak üzere hazırlanacak eğitim programlarında bunları dikkate almak büyük önem taşır.

HIZLANDIRMA, GRUPLANDIRMA VE ZENGİNLEŞTİRME
Üstün yetenekli çocukların yeteneklerinin geliştirilebilmesi için tüm dünyada farklı eğitim stratejileri geliştiriliyor ve uygulanıyor. . Günümüzde benimsenen eğitim stratejileri hızlandırma, gruplama ve zenginleştirme olmak üzere üç başlık altında toplanabilir. Bunlardan ilki olan hızlandırma; okula erken başlatma, sınıf atlatma gibi çocukların devam ettikleri programı erken tamamlamalarına olanak tanıyan uygulamalar. Gruplama; normal sınıfta küme oluşturma, özel sınıfta eğitim, kaynak oda veya kaynak merkezinde grup oluşturma gibi farklı formları olan bir stratejidir. Zenginleştirme ise özellikle küçük yaşlardaki üstün yetenekli çocukları akranlarından ayırmadan yetenek, ilgi ve kapasiteleri ölçüsünde eğitim almalarını amaçlar. Zenginleştirme uygulamaları, yetenekli çocuklara ileri oldukları alanlarda kendi hız, yeterlik ve kapasitelerine göre gelişmelerine fırsat verirken, aynı zamanda diğer alanlarda akranlarıyla birlikte olmalarına ve onlarla etkileşimde bulunmalarına da olanak sağlar. Dolayısıyla çocuğun uygun sosyal becerileri kazanarak topluma uyum sağlaması kolaylaşır. Bu strateji, aynı zamanda üstün yetenekli çocuğa öğrenme tutkusunu kaybetmeden yeteneğini geliştirme, ilgi duyduğu alanlarda derin ve geniş bilgi edinme, bireysel çalışma alışkanlıkları kazanma ve eğitim ortamına yüksek motivasyonla katılma gibi fırsatlar sunarak bu çocukların temel ihtiyaçlarına cevap vermeye çalışır.

Diğer taraftan sınıfta farklı potansiyele sahip çocukların eğitim gereksinimlerini karşılama imkânı yaratan zenginleştirme, aynı zamanda normal gelişim gösteren çocuklara da üstün yeteneklilerin çeşitli yollarla edindikleri geniş ve derin bilgiden yararlanma ve kendi yeteneklerini ortaya çıkarma ve geliştirme fırsatı sunar. Dünyada bu konuda yapılan araştırmalar sonucunda zenginleştirmenin üstün yetenekli ve normal gelişim gösteren çocukların eğitimi açısından başarılı olduğu ve çocukların yetişkinliğe akademik ve sosyal anlamda daha sağlam adımlarla ilerledikleri gösterildi. Bununla birlikte zenginleştirme odaklı programların çocukları daha çok motive ettiği, program ve davranış problemleri konusunda daha az sorun yaşandığı ortaya çıktı.

BELİRLEME STRATEJİSİ OLUŞTURULMALI
Ancak üstün yetenekli çocukların eğitiminde hangi stratejiye ilişkin ne tip bir program benimsenirse benimsensin dikkat edilmesi gereken bazı hususlar var. En temel husus öncelikle hangi özelliklere sahip üstün yetenekli çocuklar için nasıl bir program hazırlanacağının belirlenmesi. Bundan sonra bu programa en uygun olan üstün yetenekli çocukların seçilmesi için bir belirleme stratejisi oluşturulması gerekir. Belirlenen üstün yetenekli çocuklar için hazırlanacak program ve sunulacak eğitim ortamı da önemli hususlardan bir diğeri. Program; çocukların en temel öğrenme aracı olan oyunu temel alan, çocuk merkezli, onların bağımsız çalışmasını destekleyen, açık ve kabullenici bir çevre sunan, hareketliliği özendiren, seçim ve kararlarını bizzat kendilerinin almasına izin veren bir yaklaşımla hazırlanmalı. Buna paralel olarak eğitim ortamının da doğal, rahat ve esnek olması çocukların potansiyellerini rahatça ortaya koymalarına destek olur.

ÖĞRETMENİN NİTELİĞİ DE ÖNEMLİ
Bu noktada programın uygulayıcısı olan öğretmenlerin niteliğinin de dikkate alınması gerekir. Bir öğretmen olarak öncelikle bu çocukların gelişim, karakteristik, davranış ve öğrenme özelliklerini, dünyada bu çocuklara yönelik hazırlanan eğitim programlarını ve sağlanan eğitim fırsatlarını, ailelerin sorunlarını ve bir öğretmen olarak ailelere nasıl katkıda bulanabileceğini bilmeli. Bununla birlikte öğretmenden kendi verdiği dersin veya eğitimin konularını iyi bilmesi, konu alanındaki gelişmeleri takip etmesi ve kendini değerlendirebilmesi beklenir. Ayrıca çocuklardan gelebilecek sorulara cevap verebilmek için sürekli araştırma yaparak bilgisini geliştiren entelektüel bir öğretmen olmalı. Özellikle müzik, dans, resim, oyunlaştırma gibi konularda değişik yaklaşımlar öğrenmeye istekli, etkinlikleri farklılaştırabilen ve zevkli hale getirebilen bilgi ve beceri düzeyinde olması gerekir. Bunun yanı sıra üstün yetenekli çocukların da çocuk olduklarını unutmayarak yetenek, ilgi ve kapasitelerini en üst düzeyde kullanmalarına rehberlik edebilmeli.

EN ÖNEMLİ BOYUT: DEĞERLENDİRME
Eğitim sürecinin temel paydaşlarından olan ailelerin eğitim-öğretim sürecine aktif katılımlarının sağlanarak okuldaki eğitimin evde de devamlılığının sağlanması ve ebeveynlerin evde olası problem durumlarına nasıl müdahale etmeleri gerektiği ile ilgili öğretmenden destek almaları da üstün yetenekli çocukların eğitiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan. Son olarak bir programın en önemli boyutlarından biri değerlendirme. Programın bütün bileşenlerinin girişte, süreçte ve sonuçta, ortaya konan eğitimsel ürün ve materyallerin, envanterlerin, gözlemlerin, ihtiyaç değerlendirmelerinin ve anketlerin sonuçları dikkate alınarak elde edilen dönütler doğrultusunda güncellenmesi temel prensip olmalı. Belirtilen bütün bu hususlar dikkate alınarak bir programın sağlıklı yürütülmesinde özellikle öğretmene yardımcı olacak rehber öğretmen, özel eğitim öğretmeni gibi destek hizmetlerin sağlanması programın sürdürülebilirliği açısından çok kıymetli. Bu sayede gelecekte bu programdan yararlanacak çocuklara da şans tanınmış olacak.

PROF. DR. H. ELİF DAĞLIOĞLU KİMDİR?
1991 yılında Hacettepe Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksek Okulu Çocuk Sağlığı ve Eğitimi Bölümü’nden mezun oldu. Aynı bölümde 1995 yılında yüksek lisans, 2002 yılında doktora eğitimini tamamladı.1992-2002 yılları arasında Millî Eğitim Bakanlığı’nda çeşitli kademelerde görev yaptı. 2002-2008 yılları arasında Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalı’nda öğretim görevlisi ve yardımcı doçent olarak çalıştı. 2008 yılında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalında Yardımcı Doçent, 2013-2019 yılları arasında Doçent ve 2019 mart ayından itibaren Profesör olarak görevini sürdürüyor. Üstün yetenekli çocuklar, okul öncesi dönem çocuklarında bilişsel gelişim ve resim gelişimi, motivasyon, matematik eğitimi konularında ulusal ve uluslararası düzeyde çalışmaları bulunmuyor.