Ünlü Türemesi Nedir? Ünlü Türemesi Örnek Cümleler, Sorular Ve Konu Anlatımı
Güncelleme Tarihi:
Ünlü türemesi dilimize Arapça ve Farsçadan geçmiş olan birçok sözcükte görülür. Örneğin Farsça kökenli bir sözcük olan ''şehr'' kelimesi, ek almasa bile ''şehir'' şeklinde yazılır ve telaffuz edilir. Ünlü türemesi nedir? Örnek cümleler ve sorular ile birlikte detaylı bir şekilde anlattık.
Ünlü türemesi hem fiil hem de isim kökenli sözcüklerde olabilir. En çok küçüklük bildiren -cık -cik ekleri getirilen kelimelerde görülür. Az - Azıcık kelimesindeki ilk ''I'' harfi ünlü türemesine örnek olarak gösterilebilir.
Ünlü Türemesi Nedir?
Pekiştirmeli kelimelerde, ek almış isim ve fiil kökenli sözcüklerde meydana gelen sesli harf artışına ünlü türemesi adı verilir.
Ünlü Türemesi Konu Anlatım
Türkçede ses olaylarına bağlı olarak ortaya çıkan türemelere kendi içinde ''ünlü türemesi'' ve ''ünsüz türemesi'' olarak ikiye ayrılır.
1- İsim kökenli sözcüklerde ünlü türemesi:
İsim kökenli birçok sözcük ek aldığında ünlü türemesi olur.
Genç (İsim)
Genc -e- cik
Not: Her iki kelime de isim kökenli olup sıfat olarak kullanılır.
Genç biri
Gencecik biri
2- Fiil kökenli sözcüklerde ünlü türemesi:
Gitmek - Fiil
- Tekil Şahıs: Gidiyorum
- Tekil Şahıs: Gidiyorsun
- Tekil Şahıs: Gidiyor
Gitmek fiilinin hem kökü hem de mastar halinde sadece bir ''i'' harfi vardır. Ancak cümle içerisinde kullanıldığında ''gid-i-yor'' şeklinde yazılır.
Gidiyor kelimesinde t harfi d'ye dönüşür: Ünsüz yumuşaması
İkinci ''i'' harfi getirilir: Ünlü türemesi.
Bunun dışında yabancı kökenli sözcüklerde de ünlü türemesi görülür. Bunun nedeni Türkçe'nin diğer dillere göre farklı bir yapıda olmasıdır.
Ünlü Türemesi Örnekler
1- Yabancı kökenli sözcükler:
Emr - Hem direktif hem de beylik anlamında kullanılan Emr kelimesi dilimize Arapçadan geçmiştir.
Emr - Emir (i) - Ünlü türemesi
Şekl - Tıpkı emr gibi şekl kelimesi de Arapça kökenli bir sözcüktür. Hem yapım hem çekim eki aldığında ''i'' harfi getirilerek ünlü türemesi olur.
Şekilci - Yapım eki
Şekiller - Çoğul / Çekim eki
Her ikisinde de ''i'' harfi geldiği için ünlü türemesine örnek gösterilebilir.
2- Pekiştirmeli sözcüklerde ünlü türemesi:
Genellikle anlamı kuvvetlendirmek için kullanılan birçok pekiştirmeli sözcükte ünlü türemesi meydana gelir.
Sağlam - Sapasağlam
Sap ile sağlam kelimeleri bir araya getirildiğinde aralarına ''A'' harfi konur.
Gündüz - Güpegündüz
Aydınlık ve öğle vakti anlamına gelen güpegündüz kelimesine ''e'' harfi ile ünlü türemesi olmuştur.
Not: Bu tür pekiştirmeli sözcüklerde ilk kelime ''güp'' ve ''sap'' gibi anlamsız kelimelerden meydana. Daha sonra gelen ''a, e, ı, i'' gibi harfler ile birlikte ünlü harf türetilmiş olur.
Ünlü Türemesi Örnek Cümleler
1- Bu kazak daracık, sana olmaz.
Dar - Daracık
2- Yaz tatilinde sere serpe uzanıp güneşlenmek istiyorum.
Ser - Ser-e- serpe
Ünlü Türemesi Örnek Sorular ve Cevapları
1- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla ünlü türemesi vardır?
- a) Bu dünyada yapayalnız kalmak da varmış.
- b) Şehrin ışıkları yanmaya başlamıştı.
- c) Yoldan amcamı alıp öyle bize gelecek.
- d) Daha fazla saçma sapan konuşup insanın canını sıkma.
Diğer şıklarda sadece bir ünlü türemesi mevcutken, c şıkkında ''alıp'' ve ''gelecek'' kelimelerinde ünlü türemesi vardır.
Doğru Cevap - C şıkkı
2- Aşağıdaki kelime eşleşmelerinin hangisi ünlü türemesine örnek olarak gösterilebilir?
- a) Af - Affetmek
- b) Rab - Rabbim
- c) Had - Haddine
- d) Sarf - Sarfiyat
A, B ve C şıkkında ünsüz türemesi, D şıkkında ise ünlü türemesi vardır.
Doğru cevap - D