Ünlü Değişimi Nedir? Ünlü Değişimi Örnek Cümleler, Sorular Ve Konu Anlatımı
Güncelleme Tarihi:
Türkçede çekim eki ya da yapım eki aldığında bazı kelimelerin kökünde değişime olur. Eğer ünsüz harf değişiyorsa buna ünsüz yumuşaması / sertleşmesi adı verilir. Sözcüklerin kökündeki ünlü harfin değişmesine ise kısaca ünlü değişimi adı denir. Ünlü değişimi konusunu örnek cümleler ve sorular ile birlikte detaylı şekilde derledik.
Birçok zamirde de ünlü değişimi görülür. Örneğin Şahıs Zamirlerinden biri olan ''Ben'' kelimesine yönelme eki getirildiğinde ''Ben - e değil'' Bana şeklinde yazılır ve bu şekilde telaffuz edilir. Aynı şekilde ''Sen'' zamiri de ''Sana'' biçiminde yazılır. ''E'' harfinin ''A''ya dönüşmesi ünlü değişimine örnek olarak gösterilebilir.
Ünlü Değişimi Nedir?
Kelimelerin köklerinde yer alan ünlü harflerin düşmesi, daralması ya da farklı bir harfle yazılmasına ünlü değişimi adı verilir. Ünlü değişimi genel bir kural olmayıp sadece bazı kelimelerde gerçekleşir
Ünlü Değişimi Konu Anlatımı
Türkçede ünlü değişimi üç farklı şekilde gerçekleşir.
1- Sözcüklerin köklerinde yaşanan ünlü değişimleri:
Birinci tekil şahıs zamiri Ben, ve İkinc tekil şahıs zamiri Sen kelimelerinin köklerinde yaşanan değişime ünlü değişimi ya da ünlü dönüşümü ad verilir.
2- Ünlü Daralması:
A harfinin - I harfine
E harfinin - İ ve Ü harfine
O - Ö harflerinin - U ve Ü harfine dönüşmesine ünlü daralması denir.
3- Ünlü Düşmesi:
Ek alan bazı kelimeler, kökündeki ünlü harf olmadan yazılır ve telaffuz edilir. Buna Türkçede ünlü düşmesi ya da hece düşmesi adı verilir.
Ünlü Değişimi Örnekler
Soru kalıplarında ünlü değişimine örnek kelimeler:
1- Ne için - Niçin - E harfi yerine İ - Ünlü daralması
2- Ne asıl - Nasıl - E harfi yazılmaz - Ünlü düşmesi
Fiillerde ünlü değişimine örnekler:
1- Yemek - İçmek - Giyme
Yeyecek - Yanlış
Yiyecek Doğru
İçicek - Yanlış
İçecek - Doğru
Giyicek - Yanlış
Giyecek - Doğru
2- Söylemek
Ben söylüyorum
Sen söylüyorsun
O söylüyor
E harfi yerine Ü getirildiği için ünlü daralması yani ünlü değişimi olur.
Ünlü Değişimi Örnek Cümleler
1- Aklım da gönlüm de onda kaldı.
Bazı cümlelerde birden fazla ünlü değişimi olabilir.
Akıl - Aklım
Gönül - Gönlüm
Akıl ve Gönül kelimeleri ek aldıklarında sözcüklerin kökündeki I ve Ü harfleri yazılmaz.
2- Adalet Ağaoğlu'nun Fikrimin İnce Gülü adlı kitabını okudun mu?
Fikir kelimesinin kökündeki i harfi düşerek ''fikrimin'' şeklinde yazılır.
Ünlü Değişimi Örnek Sorular ve Cevapları
1- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü değişimi vardır?
- a) Günde sadece dört - beş saat uyuyarak sınava hazırlanıyor.
- b) Ayaküstü bir şeyler yiyip hemen çıkacağım.
- c) Apar topar nereye gidiyorsun böyle?
- d) Haftaya yeni işle başlayacağım için çok heyecanlıyım.
- e) Seni de aramızda görmekten dolayı çok mutluyuz.
B şıkkında yer alan ''yiyip içmek'' ikilemesinin mastar hali ''yemek içmek''tir. Ye kökü ek aldığında ''yiyip'' şeklinde yazılır E harfinin İ şeklinde yazılması ünlü değişimidir.
Cevap - B
2- Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde ünlü daralması / düşmesi vardır?
- a) Geçe haftadan beri kendisinden haber alamadık.
- b) Yaraları bir haftada geçti.
- c) Çayın yanına kurabiye ister misin?
- d) Baban her yerde seni arıyor.
- e) Sana ve kardeşine selam söyledi.
Ünlü daralması da ünlü değişimine bir örnektir. Bir fiilde ünlü daralması olup olmadığını anlamak için kelimenin köküne bakılması gerekir.
Aramak - Arıyor. Ek aldığında yüklemin kökündeki ikinci ''A'' harfi daralarak ''I harfine dönüşmüştür.
Doğru Cevap - D