Türk sanatının 2 bin yıllık tarihini almak için sponsor aranıyor

Rusya’nın St. Petersburg kentinde bulunan Hermitaj Müzesi, dünyanın en büyük resim koleksiyonuna sahip. 1764 yılında oluşturulan müzede, Türk kültür ve sanat tarihine dair önemli ve kapsamlı bir koleksiyon bulunduğu ortaya çıktı. Dünya sanat çevrelerinin de ilgisini çeken obje, görüntü ve sanat eserlerinin Türkiye’ye getirilmesi, telif haklarının alınması için çalışma başlatıldı.
Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü (KAREN) bu eserlerin telif haklarının alınması için Hermitaj Müzesi’ne bir teklif sunarken, bunu gerçekleştirebilmek için de sponsor arayışına girdi.

Eserlerin sayısını tespit etmek mümkün değil

KANDER Müdürü ve Türkolog Prof. Dr. Kemal Üçüncü’nün verdiği bilgiye göre, Hermitaj Müzesi’nde bulunan ve Türk kültürüne ait eserlerin sayısını tespit etmek mümkün değil. Ancak, Türk kültürünün yaygın olduğu 12 milyon kilometrekarelik alandan toplanarak müzeye getirilip, bir kısmı sergilenen eserler arasında Uygur dönemi kaya resimleri, duvar tasvirleri, Kubrat Han’ın hazineleri, Altınorda dönemine ait pek çok sikke ve süs eşyası, İskit Kimmer dönemine ait çok geniş bir altın takı koleksiyonu, Kırım yarımadasına ait mezar kitabeleri, Hazarlara ait pek çok süs eşyası var. 2 bin yıllık tarihte kurulan Türk devletlerine ait bu eserlerin kataloğu, Rusça olarak yayınlanmış durumda. Ancak ilginç bir şekilde, Türkiye’den akadamisyenler de dahil olmak üzere sanat dünyasının bu eserlerden haberi yok. Prof. Dr. Üçüncü’nün anlattığına göre, bu koleksiyon aslında Türkologlar tarafından biliniyor, yani bir sır değil. Ancak, kültür ve sanat alanında yeterli yayın olmadığı için Hermitaj Müzesi’ndeki koleksiyondan birçok kişinin yaygın olarak haberi yok. Telif haklarının alınması konusunda, önemli bir kaynak gerektiği için şimdiye kadar böyle bir girişmde bulunulmamış.
“Rusya kaynakları, Rus arşivleri, Hermitaj Müzesi bizim için yepyeni bir kaynak alan” diyen Üçüncü, yaptığı çalışmalar sırasında Hermitaj Müzesi’ndeki eserlerle karşılaştığını belirtti. Üçüncü, “Rusya’da 1774’ten beri Türkoloji ile ilgili çok geniş bir bilimsel külliyat oluştu. Bu külliyatın önem sırasına göre dilimize kazandırılması gerekir. Kaynak sağlandığı takdirde enstitümüz bu işe talip, bunun için gerekli altyapımız mevcut” dedi.

Müzeden cevap bekleniyor

KANDER olarak Petersburg Başkonsolosu Tanju Bilgiç ve Rusya Federasyonu Trabzon Başkonsolosu Dimitry Talanov aracılığıyla tespitlerini yaparak, Hermitaj Müzesi’ne eserlerin telif hakları için teklif sunduklarını anlatan Üçüncü, “Şu anda müze bize cevabını bildirecek. Telif şartlarını, ne kadar ücret istediğini konuşarak, bir karara bağlayacağız. Tabii bu objelerin, görüntülerin alınması, sanat eserlerinin değerlendirilmesi için ciddi bir çalışma ve emeğe ihtiyaç var. Aynı zamanda bir maliyet de gerektiriyor” diye konuştu.

Bilimsel açıklamalar daha sağlıklı yapılacak

“Rus kaynakları Türk araştırmaları için bakir bir kaynak” diyen Üçüncü, Hermitaj Müzesi’ndeki eserlerin Türk kültür ve sanat tarihi açısından önemini şöyle anlattı:
“Türk tarihinin anlaşılması için bu arşivlerin ve müzelerin hakkıyla incelenmesi gerekiyor. Türk sanatını bütünlüklü olarak birarada görme ve mukayese etme imkanına kavuşuyorsunuz. Bu anlamda Türk sanatının bütün dönemleri ve sahaları ile ilgili kapsayıcı bir koleksiyona sahip olmuş oluyoruz. Bu eserlerin telif haklarını aldığımızda bilimsel açıklamalarımızı ve değerlendirmelerimizi daha sağlıklı yapacağız. Müzede sergilenen objelerin bir katı kadar da depolarda bulunuyor. Hermitaj’ın dışında Rusya’da Türk boylarının etnoğrafyasını ve kültürünü sergileyen pek çok obje bulunuyor. Ama biz ilk olarak Hermitaj’la işe başladık. Atatürk dönemi Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu Rusya’dan gelen bilim adamları vasıtasıyla bu birikimden haberdar oldu. Uzunca bir süre bu alanda yapılan yayınlar takip edildi. Ama soğuk savaş döneminden günümüze kadar olan süreçte önemli bir dikkat kaybı, ilgi kaybı oldu. Amerika bile soğuk savaş döneminde 1960-93 yılları arasında Indiana Üniversitesi, Ural Altay serisinden bölgedeki Türk halkları ve Avrasya’daki diğer halklarla ilgili 150 ciltlik bir bilimsel neşriyat gerçekleştirdi. Ancak bizde herhangi bir çalışma yok. Türk kültürü ve tarihi açısından eşsiz bir hazine burası. Bu tür kültür ve eğitim projelerine yapılan katkılar vergi indirimine tabi. Ancak yine de destek bulamıyoruz.”

Petersburg’daki Rusya Bilimler Akademisi, Şarkiyat El Yazmaları Enstitüsü ile de iletişime geçtiklerini ve Rusya Federasyonu’ndaki Türk boylarına ait el yazması eserlerin (Yaklaşık 3 cilt) kataloğunu da Türkçe’ye çevirme kararı aldıklarını belirten Prof. Dr. Kemal Üçüncü, önümüzdeki hafta Moskova’daki ilgili yayınevi ile telif konusunu görüşeceklerini söyledi.
Üçüncü ayrıca, 1. Dünya Savaşı dönemine ait Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’daki Rus işgalleri ile ilgili Rusya Devlet Arşivi’nde bulunan yaklaşık 5,30 saatlik görüntülerin de telif haklarını almaya çalıştıklarını ve sponsor arayışı içinde olduklarını da anlattı.
Gürcistan Cumhurbaşkanı Saakaşvili’nin annesi Prof. Dr. Giuli Alasania’nın, Kafkaslardaki kadim Türk varlığını ve Türk-Gürcü dostluğunu bugüne kadar ele alınmamış bir şekilde inceleyen kitabı ‘Gürcüler ve İslam Öncesi Türkler’ adıyla Tav’ın sponsorluğunda önümüzdeki hafta çıkacak ve araştırmacılara ulaştırılacak.