Tevriye nedir? Nasıl yapılır? Edebiyatta tevriye söz sanatı özellikleri nelerdir?
Güncelleme Tarihi:
Tecahül-i arif, leff ü neşr, mecaz-ı mürsel ve tevriye, anlamla ilgili söz sanatlarıdır. Arapça kökenli Tevriye kelimesi vera sözcüğünden türetilmiştir. Vera, hem arka hem de öte anlamına gelir. Tevriye kelimesinin sözlük anlamı ise saklamak ve asıl maksadını gizli tutmaktır. Edebiyatta ise bir kelimeyi iki farklı anlamda kullanmaya tevriye denir. Edebiyatta tevriye söz sanatına dair merak edilenleri örnek beyitlerle birlikte derledik.
Divan edebiyatında tevriye sanatını en çok kullanan şairlerden bazıları şunlardır:
1- Fehim-i Kadim 2- Necati Bey 3- Ahmet Paşa 4- Naili 5- Enderunlu Vasıf
Tevriye Nedir?
Diğer adı iham olan tevriye sanatı, sesteş kelimeleri aynı dizede ya da beyitte kullanma sanatıdır. Bu söz sanatında bir kelimenin önce ilk anlamı, sonra mecazi anlamı kullanılır.
Tevriye Nasıl Yapılır?
1- Tevriye aynı beyitte ya da aynı mısrada yapılır. Farklı dize ve beyitlerde, farklı anlamlarda kullanılan kelimelerle tevriye sanatı yapılamaz.
2- Tevriye sanatında yazılışları aynı, manaları farklı olan kelimeler kullanılır. İkinci beyitte, kelimenin mecazi ya da yan anlamı kastedilir.
3- Diğer söz sanatları gibi tevriye sanatı da anlatıma derinlik katmak için yapılır.
Edebiyatta Tevriye Söz Sanatları Örnekleri Nelerdir?
1- "Ey ala gözlüm bizimle nice bu mekr-u âl
Cevr ise payana erdi can ise muradın al"
Ahmet Paşa
Yukarıdaki beyitte al kelimesi iki farklı anlamda kullanılmıştır. İlk beyitte düzeltme işareti ile birlikte kullanılan "âl" sözcüğü, hile, desise, aldatmaca anlamına gelir. İkinci mısrada yer alan ''al'' sözcüğü ise "almak" fiilinin köküdür.
2- "Söyler yürekte ağız açıp yara yaraya
Miskin umar ki yara ile yâra yaraya"
Necati Bey
- yüzyılın en önemli şairlerinden biri olan, Türk-i Basit akımının temsilcisi Necati Bey'e ait olan bu beyitte ''yara'' kelimesiyle tevriye sanatı yapılmıştır.
Yar kelimesi Farsçada, sevgili ve canan anlamına gelir.
Öz Türkçe bir sözcük olan yara ise, bir darbe ya da hastalık sonrası vücutta oluşan kesik demektir. Bu beyitte yara sözcüğü mecazi anlamda kullanılmıştır.
3- "Bende sığar iki cihan ben bu cihana sığmazam
Cevher-i la-mekan benim kevn-ü mekana sığmazam"
Seyyid Nesimi
Cihan kelimesi önce, alem ve kainat anlamında, sonra dünya anlamında kullanılmıştır.
Not: Bazı divan şairleri bir kelimeyi üç farklı anlamda kullanarak tevriye sanatı yapmıştır.
Örnek:
Cânı ser-gerdan eder zülf-ü perişanın senin
Dili perişan eylemektir ey peri şanın senin
Ahmet Paşa'ya ait olan yukarıdaki beyitte perişan kelimesi üç farklı anlamda kullanılmıştır.
Perişan kelimesinin sözlük anlamı, dağınıktır. Zülf-ü perişan ise, toplanmamış, dağınık bırakılmış saç anlamına gelir.
İkinci beyitteki ''dili perişan etmek'' sözü aşığın kalbini kırmak, onu üzmek ve kederlendirmek demektir. Şair, aynı dizede peri ve şan kelimelerini ayırarak hem cinas hem de tevriye sanatı yapmıştır.