Teşhis nedir? Nasıl yapılır? Edebiyatta teşhis kişileştirme sanatı örnekleri
Güncelleme Tarihi:
Arapça şahıs kelimesi, birey, kişi ve benlik anlamına gelir. Bu kelimenin fiili olan teşhisin ilk anlamı ise şahısları ayırt etmek ve tanımaktır. Belli başlı durumlara ve olaylara dair gözlem yapıp hüküm vermeye de teşhis denir. Bu kelime tıpta ve edebiyatta terim anlamında kullanılır. Tıpta teşhis, tanı koyma demektir. Edebiyatta teşhis sanatını örnek cümlelerle derledik.
Teşhis sanatı daha çok roman, masal, hikaye, destan ve fabl gibi olay yazılarında yapılır. Ancak bazı düşünce ve bildirme yazılarında da diğer söz sanatları gibi teşhis sanatı da kullanılabilir.
Teşhis Nedir?
Teşhis, hayvanlara ve cansız varlıkları, insana özgü vasıflarla anlatma sanatıdır. Bu nedenle, teşhisin diğer adı kişileştirmedir. Bu sanat bazı edebi eserlerde ''intak'' ile birlikte yapılır. İntak ise konuşturma sanatı anlamına gelir.
Her intak sanatı, aynı zamanda teşhistir. Çünkü bir hayvanın ya da nesnenin konuşması, bir tür kişileştirmedir. Çünkü canlı ve cansız varlıkların arasında konuşma yetisi sadece insana özgüdür. Bununla birlikte her teşhis sanatı intak değildir. Çünkü bir hayvan ya da cisim, bazı eserlerde düşünme ya da endişelenme gibi insana mahsus özelliklerle anlatılabilir. Ancak intak sanatının olması için bu varlıkların konuşması şarttır.
Örnekler:
Karga Karga Gak Dedi
Çık Şu Dala Bak Dedi
Karga konuştuğu için hem teşhis hem intak sanatı var.
2- "Tilki, kargayı kandırmak ve peynirin çalmak için sabaha kadar düşündü."
Düşünmek, sadece insanın sahip olduğu bir yetidir. Bu nedenle, yukarıdaki cümlede sadece teşhis sanatı vardır.
Teşhis Nasıl Yapılır?
İnsan, hem aklı hem de özgür iradesi olan tek canlıdır. Bu nedenle, karar vermeden önce içgüdüleriyle değil muhakeme yeteneğini kullanılır. Muhakeme etmek, düşünmek, plan yapmak, konuşmak gibi tüm nitelikler, akıl ve irade sahibi insana mahsustur.
Bunun dışında belli başlı duygular da sadece insanlar tarafından hissedilir. Örneğin hem insanlar hem de hayvanlar korkabilir. Ancak kaygılanmak, şüphelenmek, kuruntuya kapılmak ve aşık olmak gibi duygular ise sadece insanlar tarafından hissedilebilir.
Özetle, teşhis sanatı, hem düşünce hem de duygu bağlamında, insanla özdeşleşmiş olan şeyleri, hayvanlara ya da cansız varlıklara atfederek yapılır.
Edebiyatta Teşhis Kişileştirme Sanatı Örnekleri
"Yolların uykusuzluktan yorgun düşmüş çehreleri
Sokakların haberi yok gittiğinden
Gökyüzünün bir masaldı aşkımız
Yıldızların haberi yok bittiğinden"
Yukarıdaki kıtanın üç farklı dizesinde teşhis sanatı yapılmıştır.
1- Yolların uykusuz kalması - Uykusuz kalmak sadece canlı varlıklar için geçerli bir kavramdır. Aynı şekilde yorulmak da cansız varlıklar için söz konusu değildir.
2- Yıldızların ve sokakların ''haberinin olmaması''
3- Gökyüzünün masal anlatması
''Ağustos Böceği, yaz boyunca aylaklık edip kışa hiç hazırlık yapmadığı için o kadar pişmandı ki. Buna rağmen karınca insaf edip ona yiyecek getirmişti.''
Ağustos böceğinin pişman olması ve karıncanın merhamet göstermesi teşhis sanatıdır.