Teknoloji üreten nesiller için STEM

Özellikle ABD eski Başkanı Barack Obama’nın yaptığı açıklamalarla ön plana çıkan STEM yani fen, teknoloji, mühendislik ve matematik eğitimi dünyada hızla yayılıyor. Bu eğitim girişimci, yenilikçi, üreten bireyler yetiştirmenin en önemli yollarından biri olarak gösteriliyor. Sorgulayan, inovasyon yapan, topluma katma değer yaratan bireyler yetiştirmek; amaçlarından birkaçı. Peki, STEM eğitimi nedir? Türkiye’de durum ne? Hacettepe Üniversitesi öğretim üyesi ve Hacettepe STEM&Maker Lab Başkanı Prof. Dr. Gültekin Çakmakcı, STEM ile ilgili sorularımızı yanıtladı. İşte “Bilimsel bilgi ve teknolojiyi sadece tüketen değil, aynı zamanda üreten bireylere ihtiyacımız var. Bu anlamda çocuklara sadece problem çözme becerisi edindirmekten öte, problemi anlama ve ihtiyacı tanımlama becerileri de kazandırılmalı” diyen Prof. Dr. Çakmakçı, şunları anlatıyor:
PROBLEMİN ÇÖZÜMÜ KADAR TANIMLANMASI DA ÖNEMLİ
STEM, fen (Science), teknoloji (Technology), mühendislik (Engineering) ve matematik (Mathematics) kelimelerinin İngilizce karşılıklarının baş harflerinden oluşuyor. Günlük hayatta ve iş dünyasında karşılaşılan problemlerin çözümü çoğunlukla farklı alanlardaki bilgi ve beceriyi gerektiriyor. Bazı durumlarda ise, problemin çözümü kadar tanımlanması da önem kazanıyor. STEM eğitiminin gerekliliği konusunda çoğunlukla iş dünyasından talep olmasına rağmen, eğitimde STEM entegrasyonunun nasıl yapılacağıyla ilgili farklı yaklaşımlar bulunuyor. Örneğin, disiplinlerarası, multidisipliner veya disiplinler ötesi gibi. Bir okul, önceliklerine ve ihtiyaçlarına göre bu yaklaşımlardan bir veya birkaçını tercih edebilir. Tüm yaklaşımların ortaklaştığı nokta ise net: Farklı STEM alanlarındaki kavram ve becerilerin birbiriyle entegre edilerek, gerçek hayattaki bir probleme veya olaya uygulanmasıyla bu becerilerin öğrenciler tarafından daha anlamlı öğrenilmesine fırsat sağlamak.
2023’TE STEM İÇİN 3.5 MİLYON İSTİHDAM
PwC Türkiye’nin analizine göre, 2023 yılı için Türkiye’de yaklaşık 34 milyonluk toplam istihdamın neredeyse 3.5 milyonunun STEM istihdamı olacağı düşünülüyor. 2016-2023 döneminde bu gereksinimin 1 milyona yaklaşacağı, karşılanmasında lisans ve yüksek lisans mezunları esas alındığında yaklaşık yüzde 31 değerinde açık oluşacağı da öngörülüyor. Bilimsel bilgi ve teknolojiyi sadece tüketen değil, üreten bireylere ihtiyacımız var. Bu anlamda çocuklara problem çözme becerisi edindirmekten öte, problemi anlama ve ihtiyacı tanımlama becerileri de kazandırılmalı. Özellikle iş dünyasında yıkıcı inovasyonların çoğunun -örneğin, Google, Dropbox, UBER, Alibaba, e-Bay gibi uluslararası firmalar- problem veya ihtiyacın iyi tanımlanması sonucunda hayata geçirildiği görülüyor. Türkiye’nin bilimsel araştırma, teknoloji geliştirme kapasitesini, sosyal ve ekonomik kalkınmasını arttırması ve diğer ülkelerle rekabet edebilmesi için özellikle genç yaşta öğrencilere bu özellikleri geliştirebilme imkânı sunması gerekiyor.
ANAOKULUNDAN ÜNİVERSİTEYE KADAR
STEM eğitimi anaokulundan itibaren ilköğretim, lise ve üniversiteye kadar süreklilik içeren bir yapıda olabilir. Aslında çoğu anaokulundaki eğitime baktığımızda yaşam temelli bir bilim veya matematik verildiği görülüyor. Fakat ilerleyen yıllarda bu eğitim, sınav odaklı bir yapıya dönüşebiliyor. STEM eğitiminin sadece K-12 için önemli olduğu düşünülmemeli. Bilim ve teknolojinin üretildiği bir yer olan üniversitelerinde süreçte çok önemli rolü var. İnovasyon ekosisteminde soluk alabilen eğitim ortamları oluşturulmalı ve ekosistem içerisinde tüm paydaşlar rol almalı.

TÜRKİYE’DE DURUM NE?
Eylül 2017’de uygulamaya başlanan yeni 3-8 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı kapsamında ‘Fen, Mühendislik ve Girişimcilik Uygulamaları’ ile öğrencilerin olaylara disiplinlerarası bakış açısıyla öğrendikleri bilgi ve becerileri kullanarak, ürün oluşturmaları ve bunlara katma değer kazandırmakta stratejiler geliştirmeleri amaçlanıyor. Özellikle küçük yaşlarda öğrencilere fen, mühendislik ve girişimcilik uygulamalarının deneyimlendirilmesi oldukça önemli. Çünkü 40 yaşındaki birine girişimcilik ruhunu aşılamak, küçük yaştakine kazandırmaktan çok daha zor. Bu öğretim programı kapsamında ‘Fen, Mühendislik ve Girişimcilik Uygulamaları’ ile disiplinlerarası bir eğitim hedeflenmişken, lise programında bu ana fikrin olmaması sürekliliği olumsuz etkileyebilir.

NELER YAPILMALI?
PROF. Dr. Gültekin Çakmakçı, yapılması gerekenlerle ilgili şunları sıraladı:
- Öğrenme ortamlarının STEM eğitiminde daha etkili kullanımı benimsenmeli.
- Eğitim sürecinde bilgi ve bilişsel beceriler yanında bilişsel olmayan ve yaşam yeteneklerinin de kazandırılması amaçlanmalı.
- İş dünyası ve tüm paydaşların aktif olarak rol aldığı veriye dayalı eğitim politikaları geliştirilmeli ve uygulanmalı.
- STEM eğitimi yazılım ve donanım setlerinin geliştirilmesi için girişimciler teşvik edilmeli ve bu yerli ürünlerin hem ulusal hem de uluslararası ortamda pazar payı bulması desteklenmeli.
- Cinsiyet ve fırsat eşitliği, girişimcilik, sanat, tasarım ve programlama kapsamında ülkemizin ihtiyaçları düşünülerek eğitim politikaları geliştirilmeli.
- STEM eğitimi kalitesinin arttırılması için uzun süreli uygulamalı öğretmen eğitimi programları oluşturulmalı ve hayata geçirilmeli.
- Bu eğitimde ölçme ve değerlendirme konusunda yeni yaklaşımlara ve iyi uygulama örneklerine ihtiyaç duyuluyor. Sadece sonuç odaklı değil, aynı zamanda süreç odaklı, hem bilişsel hem de bilişsel olmayan ve yaşam becerilerinin de dikkate alındığı alternatif ölçme ve değerlendirme stratejilerine ihtiyaç var.
- Yazılı ve görsel medya, toplumun STEM eğitimi alanında eğitilmesi konusunda daha sorumluluk sahibi olmalı, bununla ilgi yayın sayısı arttırılmalı ve objektif, çıkar ilişkisi gözetmeyen haberler yayımlanmalı.
- Başarılı öğrencilerin üniversitelerdeki STEM alanlarını tercih etme oranı azalıyor. Daha fazla başarılı öğrencinin STEM alanlarını seçmesi için planlamalar yapılmalı. Bu kapsamda verilen bursların yanında bu alan mezunlarının istihdam edilmesi için iş dünyasıyla işbirliği de yararlı bir adım olur.