Takısız isim tamlaması nedir? Takısız isim tamlaması örnekleri ile konu anlatımı

Belirtili ve belirtisiz isim tamlamaları haricinde bir de zincirleme ve takısız isim tamlamaları vardır. Bu iki isim tamlamalarının aslında belirtisiz ya da belirtili isim tamlamaları konuları altında incelenmesi gerektiği görüşü de vardır. Ancak, sınavlar da ve konu anlatımların da ayrı ayrı isimler ile açıklanmaktadır.

Takısız İsim Tamlaması Nedir?

İsim. tamlamalalarından biri olan belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ek almaz. Ancak tamlanan iyelik eki alır. Örnek olarak “bebek kokusu” bir belirtisiz isim tamlamasıdır. Görüldüğü gibi tamlanan “(s)u” iyelik ekini almış. Ancak öyle tamlamalar var ki, ne tamlayanı ne de tamlananı hiçbir ek almaz. Bu tür tamlamalara ise takısız isim tamlaması adı verilir. Takısız isim tamlamaları, genel olarak tamlayanın neden yapıldığını anlatmak için kullanılır. Bu tamlamaya örnek verilecek olursak şu şekilde sıralayabiliriz;

Çelik kasa, altın yüzük, inci kolye, gümüş tepsi, cam kavanoz, taş köprü, bakır kablo, kum saati, tahta kalem, demir kapı, çelik tencere, ahşap dolap, plastik bidon, yün çorap, mermer sütun vb. şeklinde devam eder.

 Takısız isim tamlamaları sıfat tamlamaları ile karıştırılmamalıdır. Eğer tamlanan “-dan yapılan” eki getirildiğinde anlamlı oluyorsa, bu takısız isim tamlaması demektir. Ancak anlam bozuluyorsa bu bir sıfat tamlamasıdır.

Örneğin: – taş kalpli (bir sıfattır.)

– elmas (-tan) bileklik (bir tamlamadır.)

 – Evdeki mermer kolonlar çok güzel gözüküyor.

– Yıl dönümünde bana bir altın kolye almış.

–Eskiden kerpiç evde yaşardık.

– Köydeki depremde üç ahşap ev yıkıldı.

– Sokaktaki çocuk kağıt mendil satmaya çalışıyor.

- Geçen sene aldığım deri mont bu sene küçük geliyor.

 Takısız İsim Tamlaması Örnekleri ile Konu Anlatımı

Takısız isim tamlamasında ismin neyden yapıldığı anlatılmaktadır. Örneğin Tahta kaşık tahtadan, Deri mont deriden, Bakır tel bakırdan, Demir kapı Demirden, Gümüş kemer gümüşten, Yün çorap yünden vb. gibi örnekler verilebilir.

Yani sonuç olarak verilen tamlamaların takısız isim tamlaması örneği olup olmadığını anlayabilmek için en basit yol tamlayandan sonra “(-den, -dan) yapılmış” ifadesini kullanmaktadır. Eğer anlam bozulmadan ek kullanılabilir ise takısız isim tamlamasıdır.

Cümlede Tamlayan 1. isim ve tamlanan ise 2. isim olarak geçer. 1. İsim, 2. İsmin neye benzediğini belirtir. Bu duruma örnek olarak;

Demir yumruk, Selvi boy, Badem göz, deniz gözlü, İnci diş, Aslan adam

Bu hususta dikkat edilmesi gereken nokta ise takısız isim tamlamalarının sıfat tamlamaları ile karıştırılmamasıdır. Bu durum öğrenciler tarafından sıklıkla yaşanmaktadır.

Tilki adam ( bir takısız isim tamlamasıdır.) (nasıl adam sorusuna cevap tilki adam)

Benzeyen kim? adam

Kendisine benzetilen kim? tilki

Niçin benzetildi? kurnaz olduğu için

Bu örnekteki gibi bir takısız isim tamlamasında benzeyen ile benzetilen bulunur. Ayrıca "niçin benzetildiği" açıklanır. Bunu tahmin ederek ya da metinin olay akışına bakarak söylemek mümkün olabilir.

Kurnaz adam (bir sıfat tamlamasıdır.) Ve (Nasıl adam sorusuna kurnaz adam) yanıtı verilebiliyor.

Yukarıda verdiğimiz örnekte sıfat tamlamasında adam bir şeye benzetilmeden niteliği vurgulanmıştır. Yani tamlama benzetme yönü ile oluşturulmuştur. Bir takısız isim tamlamasında olması gereken “benzeyen” ve "benzetilen” olarak iki unsurdur.

*Demir yumruk tamlamasında Neye benzediği bellidir. Yani takısız isim tamlamasıdır.

Sert yumruk tamlamasında ise yumruğun niteliği verilmiştir. Yani sıfat tamlamasıdır.

*Aslan asker tamlamasında Neye benzediği bellidir. Yani takısız isim tamlamasıdır.

*Cesur asker tamlamasında Askerin niteliği verilmiştir. Yani sıfat tamlamasıdır.