Sürdürülebilir kalkınma hedefleri, yeşil kampüsler

BM Yükseköğretim Sürdürülebilirlik Girişimi (2024 HESI Küresel Forumu) tarafından Temmuz ayında, New York’ta yükseköğretim ve sürdürülebilirlik konularında çok sayıda etkinlik gerçekleştirildi. Bu bağlamda toplantıda, öğrenciler ve genç mezunlar, dünya çapındaki politika yapıcıları, inşaat ve enerji sektörlerinin ötesine geçen ve sürdürülebilirliği teşvik eden, çevreyi koruyan, iklim ve ekolojik acil durumlara duyarlı olarak yürütülen yeşil bir iş anlayışını benimsemenin gerekçelerini sundular. Dünya çapındaki yükseköğretim kurumları, BM tarafından desteklenen yeni bir raporlama ve ölçüm kaynağının gündeme alınmasıyla, küresel sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmaya ve odaklanmaya teşvik ediliyor. Yükseköğretim Kurumları için Sürdürülebilirlik ve Özdeğerlendirme Formu (Sustainability Self Evaluation Tool for Higher Education Institutions), yükseköğretim kurumlarının yoksulluk ve açlığın ortadan kaldırılması, iklim değişikliği ile mücadele, sağlık ve refahın teşviki, temiz enerji ve toplumsal cinsiyet eşitliği gibi alanları kapsayan kalkınma hedeflerinin halen var olan ve potansiyel gelecekteki katkılarını değerlendirmeleri için ücretsiz, çevrimiçi açık bir kaynak.

400’DEN FAZLA KAYNAK
Halen üniversitelerde yeşil kampüsler için Green Metric parametreleri kullanılıyor. Bu toplantıda SET4HEI sertifikasyonu yeni bir sistem olarak lanse edildi. Lansmanda, New York’ta konuşma yapan UNESCO Uluslararası Yükseköğrenim Başkanı Dr. Victoria Galan-Muros, katılımcılara sürdürülebilirliği tanımlamak için 400’den fazla gösterge kullanıldığını, üniversitelerin bu geniş seçenek üzerinden kendi performanslarını değerlendirebileceğini ifade etti.

AMAÇ HEDEFLERE ULAŞMAK
Bu makale, 2024-2025 eğitim yılının başladığı bugünlerde, Türkiye’deki üniversitelerin, özellikle yeni başlayan öğrencileri de dikkate alarak, üniversitelerin yeşil vizyonunu strateji belgeleri ile ortaya koymalarını ve bu konuda birincil faktör olarak değerlendirilen, enerji tasarrufu, iklim değişikliği, atıklar, geri dönüşüm programları, su tasarrufu ve ulaşım konusunda bilgilendirilmeler yapmalarını teşvik etmeyi amaçlıyor. Dünyanın önde gelen pek çok üniversitesi gelecek nesillere bu değerleri aşılamak ve onları yeşile daha duyarlı hale getirmek için bu konuları eğitim müfredatlarına entegre ediyorlar, seminerler konferanslar düzenliyorlar, uygulamalar yapıyorlar. Birleşmiş Milletlerin Sürdürülebilir Kalkınma hedeflerini pratik eylemlere dönüştürmek için birçok Girişim Grubu, Uluslararası Yayıncılar Birliği ve Avrupa Bilim Editörleri Birliği bu dönüşüme yardımcı olmak için çeşitli ortaklıklarla bir arada çalışıyorlar. Bu ortaklıklar araştırma ve eğitimi tüm ilerlemelerin merkezine koyuyorlar ve artık 2030 son tarih olarak kalkınma hedeflerine erişmeyi hedefliyorlar. Ancak bir grup, bu erişimin 2050 tarihine kadar ancak gerçekleşebileceğini savunuyor.

YÜKSEKÖĞRENİMDEN ORTAK PLANLAR
‘Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ konusunda yükseköğrenim aktörleri ve bu alandaki iletişim profesyonelleri, doğru mesajın anlaşılır ve net bir şekilde kamuya iletilmesi gerektiğini belirtiyor. Yani sistemin sade dil mesajlaşması ile yürümesi yönünde öneride bulunuyor. Burada ana hedef küresel yükseköğrenimin, toplumdaki ve dünyadaki acil konulara daha duyarlı hale getirilebilmesi ve daha pratik uygulanabilmesi için ortaya konacak planlar yapmak ve çalışmalar gerçekleştirebilir. Altı kıtada 180 ülkeden 500 binden fazla akademisyen ve düşünce liderinden oluşan, küresel bir çevrimiçi ağ olan Uluslararası Yükseköğrenim, Öğretim ve Öğrenme Derneği (HETL-Higher Education Teaching and Learning) bu konuda ciddi araştırmalar yapıyor yayınlıyor ve “toplumla entegre, topluma karşı sorumluluk hisseden üniversiteler” kavramını geliştiriyor, bu konuda kitap serileri yayınlıyor. Bu çalışmalardan “Yeşil kampüs-Sürdürülebilir kampüs” kavramı da BM’in sürdürülebilirlik kavramlarının uygulamalarından biri ve “Green Metric” yöntemleri ile değerlendirmeye alınıyor. İlerleyen günlerde yukarıda bahsettiğimiz yeni araçlar, yeni değerlendirme sistemleri de gündeme girecek.

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK KAVRAMININ ÖNEMİ
Üniversitelerde sürdürülebilirlik kavramının yerleşmesi ve uygulanması, düşük karbonlu bir ekonomiye geçişte ve karbon nötre yönelik küresel çalışmalara yardımcı olmada önemli rol oynuyor. Son yıllarda karbonsuzlaştırma çabalarının arttığını, yenilenebilir enerji kullanımında özel bir odaklanma oluştuğunu görüyoruz. Ancak bu konuda birçok ülkenin sera gazı emisyonlarını azaltma amacı ile imzaladığı Paris İklim Anlaşması’na rağmen alınması gereken çok uzun bir yol olduğunu da hissediyoruz. Hâlbuki iklim değişikliği; sel, kuraklık, sıcaklık hava dalgaları, düzensiz fırtınalar, deniz seviyesinin yükselmesi ve orman yangınları gibi doğal afetlere neden oluyor. Karbon emisyonlarına en büyük katkıyı enerji üretmek için, fosil yakıtların yakılması sağlıyor. Bu konuya değer veren ülkeler rüzgâr, güneş ve hidroelektrik gibi alternatif temiz enerji kaynaklarına yöneliyorlar. Aslında Avrupa Birliğinde ülkeler ve şehirler de bu kapsamda kendi ölçütlerini oluşturuyor.

DÜNYA YEŞİL ÜNİVERSİTELER SİSTEMİ
Yeşil ülkeler değerlendirmeye alınırken; yenilenebilir enerji oranı, belediye atık geri dönüşüm oranı, ülkedeki ormanlar, kullanılabilir tarım arazileri ve karbondioksit emisyonları dikkate alınıyor. Avrupa’da Norveç en yeşil ülke olarak tanınıyor, AB ülkeleri içinde yenilenebilir enerji kaynaklarını en verimli kullanan ikinci ülke konumunda. 2010 yılında Endonezya Üniversitesi tarafından geliştirilen UI Green Metric “Dünya Yeşil Üniversiteler” sistemi. Sistem, üniversitelerin BM Sürdürülebilirlik faaliyetlerini karşılaştırıyor, aynı zamanda üniversitelerin küresel tanınırlığını de artırıyor. Green Metric bir puanlama sistemi.

EN YEŞİL ÜNİVERSİTE TORONTO’DA
Yeşil kampüslerde, eğitimin çevre dostu olması sürdürülebilirlik çerçevesinde dikkatle takip ediliyor. Dünyadaki en yeşil üniversite olarak Kanada Toronto Üniversitesi biliniyor. Çünkü çevre dostu bir üniversite ve sürdürülebilirlik kavramını kararlılıkla uyguluyor.
Sürdürülebilir üniversite kavramı çevresel, toplumsal ve ekonomik açılardan sürdürülebilir bir yaşam tarzını benimser. Bugüne kadar değerlendirmeler, 2010’da Endonezya Üniversitesi tarafından geliştirilen UI Green Metric sistemi kullanılarak yapılıyor. Green Metric sistemi, üniversiteleri, her birinin ayrı bir ağırlığı olan, altı ana gösterge üzerinden derecelendirir: Kampüs yerleşimi ve alt yapı, Enerji ve İklim değişikliği, Atık ve Su yönetimi, Çevre Dostu Ulaşım Olanakları, Eğitim, Öğretim...

TÜRKİYE’NİN YEŞİL KAMPÜS HARİTASI
İlk olarak 2010 yılında yapılan UI Green Metric ölçümüne tüm dünyadan 95 üniversite başvurmuş ve 83’üncü sırada yer alan Bilkent Üniversitesi Türkiye’nin listeye giren ilk üniversitesi olmuştu. 2023 yılında, Green Metric’de dünyadan 1.183 üniversite yer aldı, bu üniversitelerin 96’sı; 69’u devlet; 27’si vakıf olmak üzere Türkiye’dendi. Bunlardan altı üniversite (İTÜ, Yıldız Teknik, Erciyes, Özyeğin, Ege ve Yeditepe üniversiteleri) ilk 100’e girmeyi başardı (YÖK Verileri). İlk 500’de toplam 45 üniversitemiz bulunuyor.

AVRUPA’DAN KARBON ARAŞTIRMASI
Karbonsuzlaştırma çalışmaları da son yıllarda giderek artıyor. Yenilenebilir Enerji kullanımına özel bir odaklanma var. Üniversiteler bu alanda çalışma ekipleri kuruyorlar, politika beyanları hazırlıyorlar, değişimde itici ve öncü görev üstlenmiş durumdalar. Bu konu ile ilişkili temalar sadece mühendislikte değil, sosyal ve doğa bilimleri alanında da öğrencilerin farkındalığını artırarak çeşitli bölümlerde müfredata entegre ediliyor. Eğitime paralel olarak konu ile ilgili araştırmalar yürütülmekte ve ayrıca konuya paydaş olarak rol almakta önemli rol oynuyorlar. Ağustos ayında aralarında Türkiye’nin de bulunduğu birçok ülkeden önde gelen 110 üniversite ile yapılan anket çalışması, Sürdürülebilirlik ve Toplum adı ile yayınlandı (Energy, Sustainability and Society-Low carbon futures assesing the status of decarbonisation efforts at universities within a 2050 perspective). Avrupa ülkeleri, karbon nötr için elektrik, ulaşım, ısıtma ve endüstriyel faaliyetlerin yürütülmesinde fosil yakıtlar kullanmayacaklarına dair politikalar üretiyorlar ve politika belgeleri sunuyorlar.

EVRENSEL EĞİTİM MODELLERİNİN BİR PARÇASI
Türkiye Yüzyılında fırsatı kaçırmamalıyız, yeni nesile dijital yetkinlikleri hızla kazandırmalıyız. Yukarıda ifade etmeye çalıştığım husus, küresel dünyanın hedefi olan 2050’ye kadar karbon nötr olma çalışmaları için insan kaynağımızı yeni yetkinliklerle donatmalıyız. Hayatımızda küçük değişiklikler yaparak ülkemizde önemli, değerli etkiler yaratabiliriz. Üniversiteler eğitim verdikleri öğrencilere, bulundukları bölgeye göre Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini nasıl ele alacaklarına karar verebilir ve bunu kurumlarının bir parçası haline getirerek kendi stratejik planlarını oluşturabilirler…

Üniversitelerimiz; mükemmeliyet merkezleri, bilim odaklı girişimler, bölgesel ve uluslararası ortaklıklar aracılığı ile sürdürülebilirlik konusunda en önde çalışmalar yürütebilen kurumların başında gelmektedir. Disiplinlerarası çalışmaya önemle ihtiyacımız var, çünkü dünya bir disiplin tarafından çözülemeyecek zorluklarla karşı karşıya bulunuyor. Yeşil kampüsler, yeşil işler ve toplumlarımızın karşılaştığı temel zorlukları ele alarak yol yürümeliyiz.

PROF. DR. SEZER ŞENER KOMSUOĞLU KİMDİR?
Prof. Dr. Sezer Şener Komsuoğlu, 1949 yılında Trabzon’da doğdu. Tıp Hekimi ve Nöroloji uzmanıdır. Eğitimini Atatürk, Ankara ve Hacettepe Üniversiteleri’nde tamamladı. İngiltere’de Birmingham Üniversitesi ve Aston Üniversitesi’nde Nörofizyoloji konusunda 3 yıl çalıştı. Türkiye’de Karadeniz Teknik Üniversitesi ve Kocaeli Üniversitesi’nin kuruluşlarında yer aldı. Nörolojik Bilimler alanında ulusal ve uluslararası düzeyde 250’nin üzerinde bilimsel yayını vardır. 2006-2014 yılları arasında 8 yıl Kocaeli Üniversitesi Rektörlüğü yaptı. Dr. Komsuoğlu, 2015-2022 yılları arasında Yükseköğretim Kurulu Başkan danışmanlığı görevinde bulundu. Bu dönemde yükseköğretimde, Akademide Kadın Çalışmaları Birimini kurdu. Bugün sayıları 117’yi bulan kadın çalışma merkezlerinde akademik ve hizmet odaklı çalışmalar yürüttü. Dr. Komsuoğlu, Avrupa Üniversiteler Birliği’nin (EUA) araştırma ve inovasyon komitesinin seçilmiş 19 üyesinden biridir. Oxford Üniversitesi’nce 2015’te yayınlanan Woman Scientist kitabında Türkiye’den seçilen 3 bilim kadınından biri olarak yer alıyor. 2021’de Türk Nöroloji Derneği’nin, Bilim ve Hizmet ödülü kendisine tevdi edildi. Dr. Komsuoğlu, Prof. Dr. Baki Komsuoğlu’nun eşi, Prof. Dr. Ayşegül K. Çıtıpıtıoğlu ve Prof. Dr. Feride İpek K. Çelikyurt’un annesidir.