Sözcükler arası anlam ilişkileri örnekleri ile konu anlatımı

Anlam ilişkisi olan kelimeler; yakın anlamlı kelimeler, eş anlamlı (anlamdaş), zıt (karşıt) anlamlı kelimeler ve eş sesli (sesteş) kelimeler olmak üzere gruplara ayrılır.

Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Örnekleri ile Konu Anlatımı

Yazılışları ve okunuşları farklı ama anlam bakımından birbirinden farklı kelimelerdir. Genellikle de kelimeler birbirinin yerine kullanılır. Bu sözcüklerin çoğu dilimize yabancı dillerden girmiştir. Eş anlamlı kelimeler ise aşağıda yer alıyor;

Siyah: Kara

Özgün: Orijinal

Kelime: Sözcük

Cevap: Yanıt

Bellek: hafıza

Fiil: Eylem

İlginç: Enteresan

Kırmızı: Al

Misafir: Konuk

Diğer yandan eş anlamlı kelimeler bazı zamanlarda birbirinin yerine kullanılamaz. Eğer bunu bir örnekle açıklarsak; Kara bahtlı bir insandı. Cümlesinde kullanılan "kara bahtlı" kötü şans anlamına gelir. Yani bu cümlede kara bahtlı şeklinde kullanılan deyim siyah bahtlı olarak kullanılamaz. Bu nedenle de cümledeki "kara" sözcüğün eş anlamlısı ise, "kötü" olarak açıklanması gerekir.

 Eş sesli sözcüklerin yazılışlarının birbirinden faklı olmasına rağmen anlam bakımından birbirinden tamamen farklıdır. Aynı zamanda eş sesli yani sesteş sözcükler yalın olabilecekleri gibi zaman zaman ek alma durumları olabilir. Sözcüklerin sesteş (eş sesli) anlamlı olabilmesi için farklı temel anlamlarda kullanılmaları gerekir. Eş sesli (sesteş) sözcük örneklerini ise en basit hali ile şu şekilde açıklayabiliriz;

 Yol kelimesi üzerinden bu konuyu açıklayacak olursak;

Problem çözerken bu yolu tercih edersek sonuca daha kolay ve doğru bir şekilde ulaşabiliriz. Bu cümlede kullanılan “yol” sözcüğü “yöntem” anlamında kullanılıyor.

Bu ağaçlı yolu takip ederek okula ulaşabiliriz. Bu cümlede belirtilen "yol" sözcüğü ise, bir yere ulaşmanızı sağlayacak olan yürüdüğümüz alanı ifade eder.

Kardeşimle birlikte bahçede çoğalan otları yolduk. Bu cümlede ise, "yolmak" sözcüğü genellikle çekip koparmak anlamına gelir.

Aynı zamanda "kar" ile "kâr", "adet" ile "âdet", "hala" ve "hâlâ" sözcükleri eş sese sahip kelimeler değildir. Bu kelimeler ise, hem anlam hem de okunuş bakımından birbirinden oldukça farklıdır. Yazılışları ve okunuşları aynı olmasına rağmen anlamları birbirinden farklı olan sözcüklerdir.

 Zıt (Karşıt) Kelimeler

 Anlam bakımından birbirini tutmayan, birbirleri ile tamamen çelişen kelimeler ise, zıt anlamlı kelimelerdir. Genellikle zıt anlamlı kelimeler, nitelik ya da nicelik belirtmek için kullanılır. Yani sıfat ve zarf özelliğine sahip olan kelimelerde bulunur. Zıt anlamlı kelimelere ise şu örnekleri verebiliriz;

Temiz: Kirli

İleri: Geri

Yakın: Uzak

İnmek: Çıkmak

Çirkin: Güzel

İç: Dış

Zengin: Fakir

Zıt anlamlı kelimeler için bir kelimenin olumsuz hali kullanılmaz. Yani "almak sözcüğünün zıttı olarak da, "almamak" sözcüğü kullanılmaz. "Almak" kelimesinin zıt anlamlısı "vermek" olarak kullanılır.

 Sözcüklerin zıt anlamlı olarak kullanılabilmesi için her ikisinin de mecaz ya da gerçek anlamı ile kullanılması gerekir. Örneğin,

Bu karanlık günler de geçecek.

Elbet aydınlık günlere ulaşacağız.

Bu cümlelerde kullanılan “karanlık” ve “aydınlık” sözcükleri mecaz anlamda ve birbirine zıt bir şekilde kullanılıyor. Başka bir örnek verecek olursak;

Babam prensipleri olan, doğru bir insandı.

Düzgün çizmeye çalıştıkça çizgiler gitgide daha da eğri oluyor.

Bu cümlelerde kullanılan “doğru” sözcüğü mecaz anlamda, “eğri” sözcüğü ise, gerçek anlamı ile kullanılıyor. Bu nedenle de zıt anlamlı değildir.