Sınav Kaygısı (1)

Genel bir tanımlama yapmak gerekirse sınav kaygısı, bir değerlendirme ortamında bireyin, sınav sonrası yaşanabilecek akademik başarısızlığı kendi kişiliğine mal etmesi olarak özetlenebilir. Yani puansal değerlendirmeye tutulacak olan, gencin sınavdaki başarısıyken, sınav kaygısına yol açan durum, gencin bizzat ölçülecek olan şeyi kendi kişiliği olarak algılamasıdır. Sadece sınav değil topluluk önünde yapılan bir konuşma, bir yarışma aynı duyguların ortaya çıkmasına neden olabilir.

 

‘Ya başaramazsam’ korkusu yoğunlaştıkça, öğrencinin sınav esnasındaki kontrolü yavaşlar ve öğrenci, bildiklerini de sınav kağıdına aktaramayacak duruma gelebilir. Öğrencinin olası sınav başarısızlığını kişiliğine bir tehdit olarak algılamasının altında yatan nedenleri özetleyecek olursak; çevrenin ve ailenin beklentilerini ilk sıraya koyabiliriz.

 

‘ Sınavı kazanamazsam arkadaşlarım, öğretmenlerim hakkımda ne düşünü? Oysa benim okul notlarım çok yüksek, kesin kazanmam lazım yoksa rezil olurum!’

 

‘Annem babam bana o kadar emek verdi. Beni dershaneye gönderdi. Onların emeğini boşa çıkarırsam yüzlerine nasıl bakarım?!’

 

İşte bu cümleler, öğrencinin sınavdan çok sınav sonrasına ilişkin kafasında kurduğu felaket senaryolarından sadece birkaç örnek. Olası bir başarısızlık halinde ailesini ve yakın çevresini hayal kırıklığına uğratmaktan çekinen öğrenci, kendisine duyulan güveni kaybetmekten korkar ve kişisel yetersizlik olarak algıladığı akademik başarısızlıktan dolayı kendisini suçlu hisseder. Hele de, sınava sayılı günler kala sınav performansı olması gerekenin altındaysa öğrenci sınav kaygısını çok daha yoğun yaşar. Peki siz çocuğunuzun sınav kaygısını yoğun olarak yaşadığını nasıl anlayabilirisiniz? Şimdi sınav kaygısı dediğimiz duygu durumunu tanımaya çalışalım.

 

Sınav kaygısının duygusal etkileri;Âsinirlilik, gerilim, üzüntü,Âyorgunluk, ilgisizlik, sınavlarla ilgili düşük not alındığında utanç, suçluluk, deÄŸiÅŸen ruh hali, yalnızlık.

Kaygının davranışsal etkileri: Uykuya dalma güçlüğü veya çok erken uyanma, aşırı yeme, duygusal gerginlik, titreme, iştah kaybı, öfkeli ve saldırganlık tutumlar geliştirme.

Kaygının Zihinsel Etkileri : Konsantrasyon zorluğu, her hangi bir konuda karar verme güçlüğü, unutkanlığın artması, eleştiriye karşı tahammülsüzlük, acımasızca yapılan öz eleştiri.

Kaygının Fizyolojik Belirtileri:  Kalp çarpıntısı, hızlı nefes alıp-verme, nefes darlığı, terleme ve/veya titreme, mide şikayetleri, karın ağrısı, bağırsak hareketlerinde değişme (ishal-kabızlık), baş ağrısı, baş dönmesi, kabus görme, aşırı uyku veya uykusuzluk, konsantrasyon bozuklukları, yemek alışkanlıklarında değişme.

        Â

Öğrencinin günlük yaşamında da ciddi sorunlara yol açan sınav kaygısıyla başa çıkabilmek için kaygıya yol açan olumsuz tutumları bilmemiz gerekiyor. Ancak oldukça geniş ve detaylı bir konu olduğundan mümkün olduğunca sadeleştirerek, negatif tutumları ele alalım:

 

Ya hep, ya hiç : KiÅŸinin belirlemiÅŸ olduÄŸuÂhedef dışında baÅŸka bir seçeneÄŸi kabul etmemesi. Dershanede yapılacak olan sınavda kesinlikle ilk 100’e girmeliyim. Aksi halde dershaneyi bırakacağım.

Â

Aşırı Genelleme: Sınav esnasında arka arkaya birkaç sorudan emin olmayan öğrenci, sınav esnasında güvenini kaybeder. ‘Eyvah! Bu soruyu da yapamadım, bundan sonrakini de yapamayacağım...Bu iş burada biter, sınavı kazanamayacağım...’

 

Zihinsel Çarpıtma: Sınav kaygısı yaşayan öğrencinin, herşeyin en kötüsünün kendi başına geldiğine dair inancı vardır. ‘Bu hafta sonu deneme sınavı var. Ama okulda da çok ödevim var, tüm aksilikler beni bulur zaten!’

 

Olumluyu Geçersiz Kılmak: ‘Evet sınav iyi geçti fakat sorular çok kolaydı diğer zamanlarda sorular zor olacaktır.’ Öğrenci kendi başarısını küçümser, geleceğe karamsar bakar.

 

Hemen Bir Sonuca Varmak: ‘Ben bu soruları yapamayacağım. Bu gidişle sınavı kazanmam da hayalden başka bir şey değil.’

 

Aşırı Büyütme Ya Da Aşırı Küçültme: Kişinin kendi başarısızlıklarını çok abartması, diğer insanların başarısızlıklarını görmezden gelmesi. ‘Sınavdan benden önce bir çok insan çıktı, ben hala sınavdayım bu da sınavı yavaş yaptığımı gösterir.’

 

Duygusal Mantık Yürütme:Yaşanan duygulardan hareketle bir sonuca varma. ‘İçimde korkunç bir sıkıntı var, ben bu soruları çözemeyeceğim!’

 

Meli-malı Cümleleri: Kişi kendini zorunluluk cümleleri ile sınırlandırır. ‘Başarılı olmalıyım, başarılı olmazsam kimsenin yüzüne bakamam.’

 

Etiketleme ve Yanlış Etiketleme : Kişi yaşadığı problemi çözmek yerine kişiliğine dönük saldırıya geçer. ‘Ben o kadar aptalım ki bu soruyu gözden kaçırdım.’

 

Kişiselleştirme: Herhangi bir olayla ilgimiz ve sorumluluğumuz olmadığı halde bu olayın nedenini kendimiz gibi görmek. ‘Bu sınavda 40 matematik neti yapamazsam öğretmenim benimle artık ilgilenmez. Bana bir daha asla güvenmez!’

 

Kişinin Kendisi İle İlgili Endişeleri: Sınavı bilgi birikimini ölçen bir test olarak değerlendirmek yerine kişiliği ölçen bir test olarak algılamak. Meslek edinmeyle ilgili alternatifler geliştirememek veya sınava yeterli hazırlık yapmamak, öğrencinin sınav kaygısını tetikleyen durumlardır.

 

Genel hatlarıyla sınav kaygısına yol açan durumlar, bu şekilde özetlenebilir. Peki öğrenci, sınav performansını düşüren bu duygu durumuyla nasıl başa çıkabilir? Elbette sorumuzun cevabı öncelikle duygularımızı iyi deşifre etmekten geçiyor. Sınav kaygısı yaşayan gencin öncelikle kendisine şu soruyu sorması gerekiyor: ‘Beni esas kaygılandıran nedenler neler?’ Vereceğiniz yanıtlar, aslında yaşadığınız duyguların nedenlerini anlamakta sizler için önemli ip uçları olacaktır. Önümüzdeki günlerde sınav kaygısıyla başa çıkabilme yöntemleri üzerinde duracağız.