Prof. Dr. Mustafa Özcan: Üniversite sınav puanıyla öğretmen seçilmez

1992’de Clarke University Eğitim Fakültesi’nde öğretim üyesi oldu. 22 yıl Amerika’da öğretim üyesi olarak çalıştıktan sonra Türkiye’ye döndü. Bir süre Gazi Üniversitesi’nde çalıştı. TED Üniversitesi, Bahçeşehir Üniversitesi ve Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi’nde öğretmen eğitimi alanında raporlar hazırladı. Uzmanlık alanları öğretmen eğitimi, çok kültürlü toplumda eğitim. Öğretmen eğitimi alanındaki “Bilgi Çağında Öğretmen” ve “Okulda Üniversite” kitabı bulunuyor. 2014’ten bu yana MEF Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı olarak görev yapıyor. Malum, önümüzdeki hafta Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS) var, meslek seçimi konusunda kararsızlık yaşayan ve gönlünde öğretmenlik yatanlar için Prof. Dr. Özcan’la konuştuk:

Kimler öğretmen olmalı?

- Bilgili, becerili ve erdemli insanlar öğretmen olmalı. Öğretmenlik özel ve önemli bir meslektir. Özeldir, çünkü çocuklarla çalışmayı gerektirir. Çocuk öğrenen bir varlıktır; çok, çabuk ve her şeyi öğrenir ama her zaman en iyi şeyi öğrenmez. Çocuğun ne olacağı ne öğrendiğine bağlıdır. Çocuk ne öğrenirse o olur. Öğretmenlik bir aşk işidir. Çocuğu sevmek, sabırlı olmak, öğretmekten yorulmamak gerekir. Öğretmenlik, çocuklarla çalışırken yorulmayan, öğretmekten keyif alan insanların mesleğidir. Çocuklarımızın bilgi kaynağı ve rol modeli olan öğretmenlerin çok iyi seçilmesi ve özenle eğitilmesi gerekir. Amerika, Finlandiya, Hollanda, Singapur ve birçok ülkede en başarılı eğitim fakülteleri öğrencilerini hem test puanları hem de mülakatla alıyor. Türkiye’de de eskiden böyleydi. Öğretmenlik en iyilerin mesleğidir. En iyileri bulmak için öğretmen adaylarına hem test hem de mülakat sınavı yapılmalı. Eğer mülakat yapılamıyorsa, öğretmenlik ilgi ve yetenek testi uygulanmalı. Sadece üniversite giriş sınavı puanıyla en iyiler seçilemez.

Dünyada ve Türkiye’de öğretmenlik istihdamı ve ücret karşılaştırılması?

- Dünyada öğretmenlere ödenen maaşlar arasında önemli farklılıklar var. Örneğin OECD ülkeleri arasında öğretmenlerin hem işe başlama maaşları hem de en kıdemli öğretmenin aldığı maaş arasında önemli fark bulunuyor. Bazı OECD ülkelerinde ilköğretim kademesinde görev yapan ve işe yeni başlayan öğretmen ile en kıdemli öğretmenin aldığı ortalama brüt maaş yıllık şöyle: Amerika’da işe yeni başlayan bir öğretmen ortalama olarak 36 bin dolar, en kıdemli öğretmen ise ortalama olarak 51 bin dolar kazanır. Bu rakamlar Almanya’da 46 bin dolar ve 61 bin dolar, Finlandiya’da 32 bin dolar ve 50 bin dolar, Fransa’da 24 bin dolar ve 49 bin dolar, İngiltere’de 32 bin dolar ve 47 bin dolar, İsrail’de 18 bin dolar ve 42 bin dolar, Japonya’da 27 bin dolar ve 62 bin dolar Türkiye’de ise 25 bin dolar, 29 bin dolardır. Türkiye’de en kıdemli öğretmenin aldığı ortalama maaş, işe yeni başlayan öğretmenin maaşından sadece dört bin dolar daha fazladır. Bu artış örnek verilen ülkeler arasındaki en düşük artıştır.

***

Öğretmenlik için hangi nitelikler gerekli?

Vizyon: Öğretmenin bir vizyonu, bir ideali olmalı ve onun için çalışmalı. Örneğin, farklılıklarına rağmen sınıfındaki bütün çocukların aynı müfredatı öğrenmesini sağlamak veya öğrenciler arasındaki başarı farkını en aza indirmek gibi. Bilgiyi bir makina gibi aktaran, öğrencisinin kalbinde en iyi olmak için bir ateş yakmayan öğretmenden fazla bir şey olmaz.

Konu bilgisi: Okulda öğrenilen bilgiyle emekli oluncaya kadar öğretmenlik yapmak artık mümkün değil. Bilgi aktaran öğretmen artık tarih oldu. Dijital teknoloji sayesinde herkes her yerde ve her zaman bilgiye ulaşır. Bilgiye ulaşmak ve aktarmak artık marifet değil. Marifet bilgiyi yönetmek, kullanmak, yeni sentezlere ulaşmaktır. Dünyadaki en başarılı eğitim fakültelerinde öğretmen adayları kendi alanlarında tezli yüksek yaparak mezun oluyor. Finlandiya bunu 1978’den beri yapıyor. Türkiye’de de böyle olmalı. Eğitim fakültelerinde öğrenciler kendi alanlarında tezli yüksek lisans yapmalı. Öğretmenlik formasyon eğitimine kendi alanında tezli yüksek lisans yapmış olanlar kabul edilmeli. Mevcut öğretmenlerin kendi alanlarında tezli yüksek lisans yapması için teşvik ve destek programları hazırlanmalı.

Yöntem becerisi: Konusunda uzman olması yetmez. Konuyu nasıl öğreteceğini de bilmeli. Her konu farklı öğretilir. Öğretmen kendi konusuna özgü yöntemleri bilmeli. En iyi öğretmen öğrencilerine her sorunun cevabını veren öğretmen değildir. İyi öğretmen, yapılandırmacı yöntemler uygulayan, soruların cevaplarını öğrencilerine buldurandır. Öğretmen teknolojiyi hem kendini geliştirmek için kullanmalı hem de öğretim yöntemlerine entegre etmelidir.

Öğrenci bilgisi: Öğrencisi olan çocuk ve gençleri çok iyi tanımalı. Onların fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak nasıl geliştiğini bilmeyen,  davranışlarını anlamayan, empati kuramayan öğretmen başarılı olamaz. Öğrenmenin nasıl meydana geldiğini, insanın nasıl öğrendiğini bilmesi gerekir. Öğrencilerin nasıl geliştiğini, nasıl öğrendiğini ve onları nelerin motive ettiğini bilmeyen öğretmen başarılı olamaz.

Toplum bilgisi: İçinde yaşadığı, öğretmeni olduğu toplumu çok iyi bilmeli. Her toplumun ortak değerleri, normları, sembolleri bulunur. Her milletin bilgeleri, liderleri, kahramanları olur. Her devlette kurucu atalar var. Ortak değerlerimizi içeren kültür, toplumsal yapının harcıdır. Öğretmen sadece akademik bilgi öğretmez. Öğretmen aynı zamanda toplumunun ortak değerlerine saygı duyar, onları temsil eder. Öğretmen eğitimin toplumsal temellerini bilmeli, ortak kültürün yaşayan hali olmalıdır.

Erdemlilik: Öğretmen, çocuk ve genç dediğimiz, hemen öğrenen, her türlü etkiye açık ama kötülüklere karşı savunmasız bir grupla çalışır. Öğretmen sadece bilen değil aynı zaman güvenilen, adil, mesleki erdemleri taşımalı ve bu erdemleri yaşamalı. İdeolojik değil pedagojik olmalıdır.