Panteizm (Tüm tanrıcılık) nedir? Panteist ne demek? Panteizm özellikleri ve temsilcileri hakkında bilgi

Panteizm, tasavvuf edebiyatçılarını da fazlasıyla etkilemiştir. Tanrı'nın her yerde ve her surette görülebildiği inancı, Divan şiirlerinde işlenen konulardan biri olmuştur. Bunun dışında Taoizm başta olmak üzere birçok Uzak Doğu felsefesinde de panteizmin etkileri görülür.

 Panteizm (Tüm Tanrıcılık) Nedir?

 Panteizm, Deizmden farklı olarak Tanrıyı aşkın değil içkin bir varlık olarak görür. Deizmde, Tanrı evreni yaratıp tüm canlıları izlerken, Panteizmde doğrudan doğanın ve canlıların içindedir. Tek Tanrılı dinlerde dirilme, hesap günü ve ahiret inancı mevcuttur. Panteizmde ise reenkarnasyon (tenasüh) inancı hakimdir. Buna göre insan, ölse bile daha sonra yeniden başka bir canlı olarak dünyaya gelmektedir. Bu görüşe göre insan olarak ölen yeniden dünyaya geldiğinde kuş, ağaç ya da başka bi hayvan ya da bitki olarak doğar.

 Panteist Ne Demek?

 Panteist'in sözlük anlamı doğa-tanrıcı'dır. Panteizm inancına sahip olan kişileri tanımlamak için kullanılan bir tanımdır.

 Panteizm Özellikleri

 Panteizmin belli başlı özellikleri Şamanizm ile benzerlik gösterir. Tıpkı Şamanistler gibi Panteistler de iyi ve kötü ruhların varlığına inanır. Kötü bir ruha sahip olan insanların dünyaya bir böcek ya da buna benzer bir mahluk olarak geri döneceğine inanan Panteistler de var.

 Panteizmin özellikleri türlerine göre farklılık gösterebilir.

 1- İçkinci Panteizm:

 Kısaca tabiatçı panteizm adı da verilir. Bu görüşe, Tanrı, doğaya karışmış durumdadır. Mevsimlerin geçişi, ağaçların çiçek açması ve doğanın uyumu, Tanrının varlığının en büyük kanıtıdır. İçkinci panteistler, şehirleşmeye karşı çıkar. Onlara göre insan özü gereği doğaya aittir ve doğanın içinde kalmalıdır. Tüm mutsuzlukların sebebi ise dünyanın endüstriyel bir hale getirilmesidir. Modernizme de karşı çıkan tabiatçılar, ilkel kabilelerin uygar insanlardan çok daha mutlu ve özgür olduğunu düşünür.

 Bununla birlikte Kızılderililer ve aborjinlerin de bu görüşe sahip olduğu söylenebilir. Sadece canlıların değil cansızların da bir ruha sahip olduğunu savunan Kızılderililer, tabiatçı panteizmin atası kabul edilir. Bu görüşe doğanın tahrip edilmesi, ağaçların kesilmesi ve çevrenin kirletilmesi insanın kendine yabancılaşma sürecini hızlandırmıştır. Günümüzde de en yaygın Tümtanrıcılık türü, tabiatçı panteizmdir. Kökleri pagan inançlara kadar uzanan bu inanç sisteminde insan şehir yaşamından uzak durmalı ve doğaya karışmalıdır.

 2- Teolojik Panteizm:

 Özellikle 1950'li yıllardan sonra yaygınlık kazanan panteizm türüdür. Sadece doğadaki değil yaratılmış olan her şeyin Tanrının bir uzantısı ve parçası olduğunu savunan görüştür. ''Emanasyon'' ya da ''Sudur'' adı verilen ''Tanrıdan taşma'' inancı, teolojik Panteizmin en temel kavramlarından biridir.

 3- İdealist Panteizm:

 Diğer Tüm Tanrıcılık ekollerinden farklı olarak idealist Panteizmde Tanrı, ruhtur. Bu görüşe göre tüm somut cisimler birer göz yanılgısından ibarettir. İnsan özüne, yani ruhuna döndüğü takdirde Tanrıyı bulur ve sonsuza kadar mutlu olur.

 Panteizm Temsilcileri

 Panteizmin en önemli temsilcileri arasında Alman filozof ve kuramcı Georg Wilhelm Friedrich Hegel yer alıyor. Tez - Antitez - Sentez kuramını geliştiren ve bunu doğaya uygulayan Hegel'e göre dünyada ve evrende mükemmel diye bir şey yoktur. İnsan ve ruh sonsuza kadar daha iyiye yükselebilir ya da daha kötü olabilir. Bunun için tek kurtuluş ruha yönelmektir. Tin kavramı da Hegel'in felsefesinde önemli bir yer tutar.

 Panteizmin diğer temsilcileri: Giordano Bruno, Johann Gottlieb Fichte, Plotinos, Spinoza.