Orta Türkçe dönemi kaça ayrılır ve hangi yüzyılları kapsar? Orta Türkçe dönemi tarihi, özellikleri ve eserleri

Orta Türkçe, eski Türkçe ile yeni Türkçeyi birbirine bağlayan geçiş dönemini ifade etmektedir. Eski Türkçe bir diğer bilinen adı ile Uygur dönemini izleyen Türk yazı diline Orta Türkçe dönemi denilmektedir. Bu dönemde bütün Orta Asya bölgesinde kullanılan Türkçe "Ortak Türkçe" ya da "Orta Asya Türkçesi" adları ile anılmıştır.

 Orta Türkçe Dönemi Kaça Ayrılır ve Hangi Yüzyılları Kapsar?

 Eski Türkçe döneminden itibaren süregelen yazı dili geleneği, Türklerin 10. yüzyılda İslamiyet'i kabul etmesi ve yeni bir çevreye girmesi ile değişmemiş ve aynen devam etmiştir. Bununla birlikte İslamiyet'e girmenin Türkçe'nin tarihsel dönemleri üzerinde önemli bir etkisi olmuştur. İslamiyet'e giriş akabinde Eski Türkçe dönemi sona ermiştir. Yeni yazı dilleri oluşum sürecini toplayan Orta Türkçe dönemi başlamıştır. Bu değerli dönem 11.yüzyıl ve 16.yüzyıllar arasını kapsamaktadır.

 Orta Türkçe, incelendiğinde önemli eserlerin verildiği uzun bir zaman dilimini içermektedir. Orta Türkçe dönemi içerisinde çeşitli yazı dilleri zamanla oluşmuştur. Bu yazı dillerinde sınırlar bazen iç içe geçmektedir. Orta Türkçe dönemi aynı zamanda Türk yazı dillerinin oluşma dönemini sembolize etmektedir. Orta Türkçe döneminde yer alan yazı dilleri şöyle sıralanmaktadır:

 - Karahanlı Türkçesi (11.yy-13.yy)

 - Harezm Türkçesi (14.yy)

 - Kıpçak Türkçesi (Altın Orda Kıpçak Türkçesi) (13.yy-16.yy)

 - Memluk Kıpçak Türkçesi (14-16.yy)

 - Ermeni Kıpçakçası (16.yy-17.yy)

 - Eski Oğuz Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi (13.yy-15.yy)

 - Çağatay Türkçesi (15-19.yy)

 Orta Türkçe dönemi; Batı Orta Türkçesi, Doğu Orta Türkçesi ve Kuzey Orta Türkçesi olarak üçe ayrılmaktadır.

 Orta Türkçe Dönemi Tarihi

 Orta Türkçe döneminde Türkler yeryüzünün uzak alanlarına yayılmışlardır. Bu durum dil gelişimi açısından doğal bölünme şartları doğmasına neden olmuştur. Eski Türkçe döneminde Türkçenin tek bir yazı dili bulunmaktaydı. Orta Türkçenin başlangıç zamanında yer alan ve Eski Türkçe temelleri üzerinde gelişen Karahanlı Türkçesinden sonraki süreçte Türk yazı dilinde değişik kollarda dallanmaya başlamıştır.

 Orta Türkçe Dönemi Özellikleri ve Eserleri

 Orta Türkçe dönemi, Philologiae Turcicae Fundamenta'da Orta Türkçe dönemi iki yönden incelemeye alınmıştır. Batı Orta Türkçe veya Eski Kıpçakça en bilindik eseri Codex Cumanicus'tur. Doğu Orta Türkçe döneminde kıymetli eserler verilmiştir. Bu dönemin en fazla tanınan ve günümüzde de merakla okunan eserleri şöyledir:

 - Kutadgu Bilig

 - Dede Korkut Kitabı

 - Köroğlu Destanı

 - Ali Şir Nevai'nin eserleri

 Dönemin en önemli eserlerinin başında sözlükçülük kavramını en iyi şekilde temsil eden Divan-u Lügatit Türk gelmektedir. Orta Türkçe dönemine ait bu kıymetli eser, Kaşgarlı Mahmud tarafından Bağdat şehrinde 1072- 1074 yılları arasında kaleme alınan Türkçe- Arapça bir sözlüktür. Eser, Türkçenin bilinmekte olan en eski sözlüğüdür. Batı Asya yazı Türkçesi ile ilgili kaleme alınan en kapsamlı ve önemli yapıttır. Türkçenin ilk sözlüğü olmanın ötesinde Divan-u Lügatit Türk, tarihi ve kültürel bir kaynaktır.

 Türkçenin ilk sözlüğü, ansiklopedisi, antolojisi ve dil bilgisi kitabı olan kıymetli eser, Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçenin yaygınlığını göstermek amacı ile yazılmıştır. Eserde 7500'den fazla Türkçe sözcük bulunmaktadır. Eserde sözcükleri en güzel şekilde örnekleyen şiirler ve atasözleri göze çarpmaktadır.