Ölçek hesaplama nedir ve nasıl yapılır? En basit yolu ile ölçek hesaplama
Güncelleme Tarihi:
Harita uzunluğunun gerçek uzunluğa oranına ölçek hesaplama denmektedir. Ölçek hesaplaması haritadaki alan ve uzunluk hesaplamalarıyla doğrudan ilgilidir. Bir haritanın ölçeğini bulmak ölçek hesaplamasına bir örnektir. Ölçek hesaplamanın yapılabilmesi için arazi ve harita üzerindeki uzunlukların verilmesi gerekir. Ölçek hesaplama nedir, nasıl yapılır, en basit yol ile ölçek hesaplama konusunu örnek ve detaylarla derledik.
Ölçek hesaplama konusuna basit bir şekilde eğitim yaşamımızın coğrafya derslerinde harita ölçeği adı altında rastlamaktayız. Elbette ki ölçek hesaplama bununla sınırlı kalmamakta ve uzmanlar tarafından detaylandırılmaktadır. Günümüzde pek çok kaynakta ölçek hesaplama konusu tıpkı matematik soruları gibi örnekli anlatılabilmektedir. Bu örnekler sayesinde ölçek hesaplamanın nasıl yapıldığı çok daha iyi anlaşılmaktadır.
Ölçek Hesaplama Nedir?
Ölçek hesaplamanın tanımını anlayabilmek için ilk olarak ölçek terimini açıklayalım. Bilindiği gibi yeryüzü şekillerini ve detaylarını düşündüğümüzde buradaki şekilleri harita üzerinde çizmenin mümkün olamayacağını anlamaktayız. O halde bu gerçek uzunlukların bir şekilde küçültülmesi gerekmektedir. Gerçek uzunlukların küçültülerek haritaya aktarılması yeryüzü şekillerini görmemizi sağlayacaktır. İşte bahsedilen haritadaki bu küçültme oranına ölçek denmektedir.
Bu tanımdan anlayacağımız şekilde harita uzunluğunun gerçek uzunluğuna bölünmesi işlemine ölçek hesaplaması denmektedir. Ölçeğin ifade edilme kavramları vardır. Kesir ölçek ya da çizgi ölçek bu ifadelere örnektir.
Kesir ölçekte küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilmektedir. Bu sebepten dolayı pay her zaman 1'dir. Eşit dilimlere ayrılmış bir doğru parçası düşünelim. Bu doğru parçası üzerinde gerçek uzunluklar gösteriliyorsa çizgi ölçekten bahsedilir.
Ölçek Hesaplama Nasıl Yapılır?
Ölçek hesaplamanın nasıl yapıldığını örneklerle anlayabilmek adına ilk olarak ölçek formülünü sizlere sunalım. İşte ölçek hesaplama formülü şöyledir:
Ölçek = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk
Bu formülde ölçeğin oranını bulmak için harita uzunluğunu gerçek uzunluğa böleriz. Yani matematikte yer alan dört işlemden biri olan bölme işlemi bizleri beklemektedir.
Ölçek hesaplamasıyla ilgili yorum sorularına da rastlamaktayız. Bu yüzden bazı özellikleri bilmek gerekmektedir. Örneğin bir haritada küçültme oranı ne kadar fazla yapılmışsa haritada o kadar küçük olacaktır. Bu durumu ölçek paydasının büyümesinden anlayabiliriz. Kısaca payda küçüldükçe ölçek büyür diyebiliriz.
Büyük ölçekte ayrıntı fazla küçük ölçekte ayrıntı azdır. Basit bir örnek vererek ölçek hesaplamayı daha iyi anlayalım.
Örnek= İzmit İstanbul arası bir haritada gerçek uzunluk 90 km'dir. Bu oran haritada 6 cm ile gösterilmiştir. Bu durumda haritanın ölçeği ne olur?
Cevap= Öncelikle formülü yazalım.
Ölçek = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk
Bu formülün kısa hali şöyledir;
Ö= H.U. / G.U.
Formüldeki rakamları soruya göre yerleştirelim;
6 cm / 90 km
Bu işlemin sonucu 1 cm / 15 km'dir.
Bu cevabı kesirli ölçek olarak yazalım;
1 / 1.500.000
Burada bir bilgi daha verelim. Kesirli ölçekte birim yazılmaz ve her zaman cm cinsi kullanılır. Yani 1 cm gerçekte 100.000 cm'dir. Farklı birimler olduğunda çevirme işlemi uygulanır. Km'yi cm'ye çevirirken beş sıfır ekleriz. Dolayısıyla da cm'yi km'ye çevirirken beş sıfır kaldırırız.
En Basit Yolu İle Ölçek Hesaplama
Harita uzunluğunun gerçek uzunluğa bölünmesi işlemi en basit yol ile ölçek hesaplama yöntemidir. Bu sayede ortaya çıkan ölçek harita ölçesi cinsinden ifade edilebilmektedir. 100 metre olan bir bölge düşünelim. 2 metrelik bir harita üzerinde bu alanı gösterecek olalım. Bu durumda 2 sayısı 100 sayısına bölünerek kesirli biçimde ilgili haritanın ölçeği hesaplanmış olur.
En basit yol ile ölçek hesaplarken birimlerin aynı olmasına dikkat etmeliyiz. Yani ölçü birimi aynı miktarı göstermelidir. Cm üzerinden işlem yapılıyorsa cm olmalı veya metre üzerinden işlem yapılıyorsa metre olmalıdır.