Okulun iklimi kapısında hissediliyor

Eğer eğitimde bir değişiklik ve iyileştirme yapmak istiyorsak işe okul kültüründen mi yoksa okul ikliminden mi başlanmalı? Önce, birbirine çok benzeyen bu iki kavramı anlayarak yol çıkalım. Okul kültürü ile okul iklimi aynı değil! Aradaki en belirgin fark geçen zamandır. Okul iklimi, öğrencilerin, öğretmenlerin ve ebeveynlerin okul hakkında sahip oldukları bireysel deneyimleri ve duyguları ifade ederken, okul kültürü tipik olarak uzun vadeli fiziksel ve sosyal çevreye, aynı zamanda değerlere veya inançlara atıfta bulunuyor. Yani, okul iklimi bireysel algılara dayanır, okul kültürü ise değerler ve inançlara göre şekilleniyor.

Okulun iklimi, daha okulun kapısına gelir gelmez hissedilebiliyor ama okul kültürünü kurumun öğretmenleri ve öğrencileri bile hissetmeyebilir. Okul kültürünün oluşturduğu gizli psikoloji görülemezken, okul iklimi okul kültürünün psikolojik olarak gözlenebilen yansıması ve dışavurumudur. Buna göre, okul iklimi psikolojik atmosfer gibi sizi sarar ama okul kültürü okulu diğerlerinden farklı kılan kişiliğidir.

Okul iklimi esnektir, kolaylıkla değişebilir. Oysa okul kültürü bir gece de oluşmaz, oluşması çok zaman alır. Ama okulun iklimi bir gece de değişebilir. O yüzden eğitimdeki iyileştirmelere önce okul ikliminden başlamak daha gerçekçi ve pratiktir.

EBEVEYNLER VE ÖĞRENCİLER OKUL İKLİMİNİ AYNI ALGILAMIYOR
Okullarda iyileştirme ve geliştirme sağlayabilmek için ilk adim “teşhis”; ikinci adim ise “tedavi ve geliştirme” olarak belirleniyor. Bu kapsamda ilk adım olan teşhis için, okulun paydaşları olan yöneticiler, öğretmenler, öğrenciler ve anne-babaların okul iklimi algısının ölçülmesi gerekiyor. Okul iklimi okul kültürüne göre, daha betimsel, daha az sembolik ve daha somut bir kavram olduğu için, okulun organizasyonel sağlığını ölçmek için okul iklimi kavramı okul kültürü yerine daha çok tercih ediliyor.

Bu kapsamda yaptığım bir araştırma da bulunuyor. Aynı okulun yöneticilerinin, öğretmenlerinin, öğrencilerinin ve ebeveynlerinin okul iklimi algısını araştırdım. 168 lise öğrencisi, 285 ebeveyn ve 67 (62 öğretmen, 5 yönetici) okul personelinden elde edilen veri sonuçları öğrencilerin, ebeveynlerin ve öğretmenlerin okul iklimini birbirinden farklı algıladığını gösterdi. Bulgulara göre,

- Okul iklimini en olumlu bulan ebeveynler en düşük bulan ise öğrenciler oldu.
- Ortalamalar 5 üzerinden ebeveynlerin 3.4, öğretmenlerin 3.2 öğrencilerin ise 2.9 düzeyinde okulu olumlu bulduğunu gösterdi.
- Erkek ebeveynlerin kadın ebeveynlere göre okulu daha olumlu buldukları görüldü.
- Öğrenciler açısından ise kız öğrenciler erkek öğrenciler göre okulu daha olumlu buluyor.
- Öğretmenler için cinsiyet açısından anlamlı bir fark bulunmadı. Ancak, öğretmenlerin çalışma süresine göre, 5 yıldan az süredir çalışanların 10 yıldan fazla süredir çalışanlara göre okulu daha olumlu algıladığı görüldü. Bu durumun öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyi ile ilgili olduğu düşünüldü.

EBEVEYNLERİN OLUMLU OKUL İKLİMİ ALGISINI NELER SAĞLIYOR?
Araştırma bulgularına göre ebeveynlerin okul iklimi algısı sekiz faktöre göre şekilleniyor.

1- Akademik odak: Okulun akademik başarıya göstermiş olduğu önem. Mezunların akademik başarı göstergeleri.
2- Başarı motivasyonu: Öğretmenlerin başarı için olan çabaları ve istekleri. Yarışmalarda alınan dereceler.
3- Okul müdürünün ilgi ve hassasiyeti: Okul müdürünün velilerle kurduğu iletişimin sıklığı ve niteliği.
4- İşbirlikçi karar verme: Okulla ilgili kararlarda velilerin de fikrinin alınma düzeyi.
5- Ebeveyn katılımı: Okul etkinliklerinde ebeveynleri de kapsayan etkinliklerin yapılması.
6- Okul binası: Binanın yeniliği, sahip olduğu fiziksel koşullar (havuz, spor salonu vs.) ve hijyen.
7- Okul-toplum (çevre) ilişkisi: Okulun çevresiyle ilişkisi, topluma katkı projeleri, okul yerleşkesinin bulunduğu çevre ve kültürün okula etkisi.
8- Öğrenci-öğretmen ilişkisi: Okuldaki insan ilişkilerinin sıklığı ve niteliği

LİSEYE KADAR ALGILAR BENZER
Ebeveynlerin bu faktörlere bağlı olarak okulu olumlu ya da olumsuz bulduğu görülüyor. Lise dönemine kadar öğrencilerle ebeveynlerin okul iklimi algısı çok benzerken liseden sonra oldukça farklılaşıyor. Bu durum gelişimsel açıdan lise öncesinde öğrenciler için en önemli onay kişisinin genellikle ebeveynler olmasından kaynaklanıyor. Buna göre, çocuklar ne tür insanları seveceklerini, nasıl insanlara güveneceklerini, kendilerini okulda nasıl hissedeceklerini ebeveynlerinden öğreniyorlar. Bu noktada, ebeveynlerin okul iklimi algısı özellikle 9’uncu sınıf öğrencilerinin lise tercihinde büyük önem taşıyor. Ancak 10’uncu sınıftan itibaren öğrencilerin beğenileriyle ebeveynlerin beğenileri benzeşmiyor.

Sonuç olarak, okul kültürünün en temel göstergesi okul iklimidir. Kültürdeki olumsuzluklarla baş etmenin ve değiştirmenin en kısa ve yapılabilir yolu da okul iklimini teşhis edip iyileştirmektir. Bu noktada, görüldüğü gibi okulu tek boyutlu değil tüm paydaşların (yönetici, öğretmen, öğrenci ve veliler) görüşlerini alacak şekilde değerlendirmek ve okulun sınırlılıklarını belirleyip güçlendirmek gerekiyor.

DOÇ. DR. ASLI BUGAY SÖKMEZ KİMDİR?
Doç. Dr. Aslı Bugay Sökmez lisans eğitimini Ankara Üniversitesi’nde, doktorasını Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık alanında tamamladı. Florida State Üniversitesi Aile Enstitüsü’nde araştırmacı olarak ‘sağlıklı romantik ilişkiler’ ve ‘affetme’ konularında çalışmalarda bulundu. ‘Türkiye’de Kadına Yönelik Tutum ve Nedenleri’ başlıklı araştırması ile Koç Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (KOÇ-KAM) Proje Ödülü’nü kazandı. Portekiz’de düzenlenen Information Integration Theory and Functional Measurement Konferansı’nda en iyi sunum ödülüne layık görüldü. Ayrıca Aslı Bugay Sökmez‘in, kayıp ve yas terapisi ve aile ile evlilik terapisi alanlarında uzmanlıkları bulunuyor. Şu an ODTÜ Kıbrıs Kampüsü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Programı’nda öğretim üyesi olarak görev yapan Doç. Dr. Aslı Bugay Sökmez affetme, ruminasyon, eşli ruminasyon ve okul ikliminin psikolojik etkileri konularında çalışmalar yapıyor.