Okul öncesi eğitimde neden coğrafya öğretilmeli?

Erken çocukluk dönemi olarak adlandırılan (0-6 yaş) okul öncesi dönem temel eğitimin öncesini kapsar. Çocukların merak duygularının en yoğun olduğu bu dönemde, çocuklara verilecek eğitim, sistemli ve planlı hedefleri içermelidir. Çünkü bireyler gelecekteki hayatlarını küçük yaşlardaki kazandıkları bilgi ve kabiliyetler sayesinde geliştirir.

Coğrafya insanlara çevrenin doğru kullanılmasına rehberlik eder. Çevreyi kullanabilme yetenekleri aile rehberlikleriyle gelişmekle birlikte, eğitim kurumlarının ilk basamağı olan okul öncesinde doğru ve planlı olarak verilmesi bireyin gelişimi için çok önemli. Bu dönemde bedensel ve ruhsal gelişimini sağlamaya yönelik olarak verilecek eğitimin içeriğinde coğrafya konularının olması kaçınılmazdır.

ÇOCUK MERKEZLİ EĞİTİM
Okul öncesi dönemde öğrenme süreci Millî Eğitim Bakanlığı’nın hazırlamış olduğu öğretim programlarıyla gerçekleşir. Öğretim programları düzenli ve sürekli bir eğitimin gerçekleşmesinde ana kılavuz olarak öğretim kurumlarında kullanılır. Bu programların uygulanması çocukların sosyal hayatta ve akademik hayatta başarılı yaşam sürdürmeleri için hazırlanır. Okul öncesi için öğretim programları çocuk merkezli ve keşfediciliğin gelişmesine yöneliktir. Öğrenme sürecinde öğretmenler çocukların öğretimin bir parçası olabileceği birden fazla duyuya hitap etkinliklerden oluşur. Küçük yaşlardaki çocuklar için en kolay, en doğal ve en etkili öğrenme aracı oyun temelli öğretimlerdir. Bunun için öğretim sürecindeki etkinliklerin içerikleri oyun temelli, katı olmayan esnek bir yapıya sahiptir. Etkinlikler çocuğun aile çevresinin bulunduğu şartlara göre uyarlanabilir niteliktedir.

COĞRAFİ BİLGİ KEŞFİ
Coğrafyanın tanımı yeryüzünü tanıma ve keşfetme anlamında çevre-insan ilişki olduğu bilinmektedir. Yani coğrafya havadır, sudur, topraktır, dağdır, ovadır, yayladır, ateştir, köydür, şehirdir özünde insanın yaşamının kendisidir.
Küçük yaşlardaki çocukların doğuştan gelen merak duyguları, yakın çevrelerinde olup bitenleri bir kâşif edasıyla keşfetmek isterler. Çocukların çevrelerinde gördükleri farklı doğal, beşerî olgu ve olaylar onlar için adeta ayrı birer hazinedir. Coğrafi bilgi keşfin yapılması, hazinenin bulunması çıkılacak birinci basamaktır. Hazine keşfinde çocukların doğru rotayı bulmaları için coğrafya derslerinde öğrendikleri bilgiler onlara birer rehber olur. Hayat öğretisi ve tecrübeleri içinde yer alması gereken çevreyi doğru şekilde tanımak, ileride başarıya ulaşmak için gerekli olan anahtar coğrafya öğretimiyle kazanılır.

İYİ BİR YURTAŞ OLMAK İYİ BİR COĞRAFYA ÖĞRENİMİNDEN GEÇER
Diğer yandan coğrafya öğrencilere doğal ve beşerî çevreyi tanımakla kalmayıp, onlara tanıdıkları bu çevreyi vatan edinmelerine katkı sağlar. Bunun için çocukların sadece çevreyi tanımalarında değil, aynı zamanda iyi birer yurttaş olmada da coğrafya öğretimine ihtiyaç duyulur.

Coğrafya öğretimiyle elde ettiğimiz kazanımlara baktığımızda şu hususlar dikkati çeker: Doğal sistemlerin oluşum ve gelişim süreçlerini doğru anlayabiliriz. Dünyadaki doğal kaynakların kullanımına ve korunmasına yönelik planlamalar konusunda akılcı karar verebiliriz. Coğrafi süreçlerin geçmişteki durumundan hareketle insanların yaşam tarzlarının zaman içindeki değişimini ve çevreyi nasıl etkilediklerini kavrayabiliriz. Yerel ve küresel ölçekte coğrafi olay ve olguların mekânsal dağılımını tanımlayabiliriz.

HAYAT BİLGİSİ, FEN VE DOĞA
Okul öncesi eğitim programında coğrafya ile ilgili kazanımlara bakıldığında hayat bilgisi ile fen ve doğa etkinlikleri içinde yer aldığı görülmektedir. Coğrafya ilgili olarak; Dünya, Güneş mevsimler, gece-gündüz, aylar, yıllar, gün, iklim elemanları, harita, yönler, denizler, okyanuslar, akarsular, göller, kıtalar, depremler vb. gibi çok sayıda kavramları kazanımlar içinde yer aldığını görmekteyiz.

Coğrafya öğretimiyle konum, yer, zaman, bölge ve insan-çevre etkileşimi çerçevesinde işlenecek konular, öğrencinin ne zaman, nerede ve hangi çevresel şartlarda bulunduğunu tanımlaması doğru şekilde tanımlamasını sağlar.

KONUM VE YER KAVRAMLARI
Konum kavramı için; çocuklar bulundukları yerin konumunu ve yönleri algılamasında güneşin doğuş ve batış yönlerine göre tanımlama yapılmalı. Sınıfta ya da okul bahçesinde öğrencilerin birbirlerine göre konumlanmaları kullanılabilir. Yine herhangi bir nesnenin yeri tarif edilerek konum bilgisi geliştirilebilir. Bu sayede çocuk önce yakın çevresini tanımlar daha sonrada diğer yerlerin konumlarını karşılaştırabilir.

Yer kavramı için “Orası nasıl bir yer?” ,“Orası neresi?’’ gibi soruların cevabı yer temasının öğrenilmesi ile olur. Çünkü yerler, yeryüzünde birbirinden farklı sabit ve göreceli konuma sahiptir. Yerlere ait özelliklerin bilinmesi küresel, bölgesel ve yerel ilişkilerde karşılıklı ortak tutumları anlamada önemli yere sahiptir. Çocuklarda mekân veya yer kavramını kazandırmada oraya ait coğrafi özelliklerin bilinmesi mutlaka gerekli.

HARİTALARDAN DESTEK ALIN
Zaman kavramı için soyut bir kavram olmasından dolayı küçük yaşlarda öğretimi biraz güç olabilir. Bunun gündüz-gece, mevsimler arasındaki farklılıklar, öğrencilerin kendileriyle daha büyük veya daha küçük çocukları yaşlarının karşılaştırılması gibi örneklerden yola çıkılıp etkinlikler kullanılabilir.
Bölgesel algılar için Türkiye idari bölünüş haritası, kıtalar ve ülkeler haritalarından hazırlanmış yap-bozlar kullanılabilir.

İnsan-çevre etkileşiminde ise hem doğal çevre insan ilişki hem de beşerî çevreye yönelik etkinlikler yapılabilir. Örneğin insanların daha çok nerelerde yaşadıkları, yaz döneminde niçin daha çok sahildeki tatil mekanlarının seçilme nedenleri sorgulanabilir. Suyu çok kullanıldığında su kıtlığı çekeceğimizi ve suyu israf etmememiz gerektiği anlatılabilir.

AİLELER NELER YAPMALI?
Eğitim sadece okul ortamında kaldığında kalıcı ve anlamlı bir öğrenmenin sağlanması mümkün değil. Eğitimin kalıcı ve faydalı olabilmesi için evde aile tarafından da devam ettirilmesi gerekli. Yoksa öğrencinin kafasında eğitim okul için gerekli olan bir durum olarak tanımlanır. Gündelik hayatta sokağa çıktığında, tatile gittiğinde, yolculuk sırasında çocuğa yapılacak olan açıklama ve gözlemlerin aktarılması onu daha kendine güvenir hale getirecektir.

TATİLLER BÖLGESEL FARKLILIKLARI GÖSTERİR
Aileler konum bilgisini geliştirmek için yakın çevrelerinde bulunan bazı tanınmış market, cami, AVM, otobüs durağı, gökdelen gibi yerlerin konumlarını çocuklarına öğretmelidir. Bu sayede hem konum bilgi gelişecek hem de daha sonraki dönemlerde dışarı çıktığında oturduğu evini kolayca bulabilecektir. Aile bir yere araç ile giderken geçtiğini yerleri çocuğa söylemesi onun zamanla konum bilgisini kazanmasına yardımcı olur.

Öğrencinin tatillerde farklı yerlere gittiğinde bu yerin bitki örtüsü, taş ve toprak renkleri ve şekilleriyle nasıldır? Bulundukları yer kıyı mı? ova mı? veya dağlık bir alan mı? sorgulanmalıdır. Ailenin gözlemlerini söylemesi ve çocuğun sorduğu soruların ailede karşılık bulması bölgesel farklılıkları tanımasına yardımcı olacaktır. Bahçemizde bitkinin gelişimini gözlemesi, bir akarsu, göl ve deniz kenarında su ortamının gözlenmesi, farklı ortamlarda değişik yaşam biçimlerinin varlığının farkındalığını sağlar.

İNSAN HER DÖNEM COĞRAFYAYA İHTİYAÇ DUYAR
Çocuklarımızla yapacağımız doğal ortam, şehir mekanları, müze, tarihi ve kültürel yerlerin gezileri öğrenciye akademik anlamda başarı, sosyal hayatta yaşamsal katkı sağlar. Coğrafya öğretiminde harita en önemli öğrenme aracıdır. Evde beraberce vakit geçirme zamanlarında haritalarla yapılacak etkinliklerde (yap-boz, akarsu, başkent, şehir, ülke ve farklı hayvanların yaşam bölgelerini bulma…) öğrenci farklında olmadan çok fazla coğrafi bilgiyi kazanması sağlanabilir.
Sonuç olarak; coğrafya insanın hayata başladığı andan itibaren her dönem ve yerde öğrenimine ihtiyaç duyulduğu bir bilimdir.

PROF. DR. MEHMET ÜNLÜ KİMDİR?
1967 yılında Manisa’nın Demirci ilçesinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini burada tamamladı. 1989 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya bölümünden mezun oldu. Aynı alanda Marmara Üniversitesinde yüksek lisans, doktora ve doçentlik çalışmalarını bitirdi. 2020 yılında ise Profesör oldu. Halen Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Coğrafya Öğretmenliğinde Anabilim Dalı başkanlığını ve lnternational Journal of Geography and Geography Education (IGGE) dergisinin editörlüğünü (2002-…) yürütmektedir.

Ünlü’nün coğrafya öğretimi, jeopolitik, siyasi coğrafya, Türk Dünyası, ülkeler coğrafyası, fiziki coğrafya, beşerî coğrafya ve haritacılık konusunda 10 kitap, 10’u aşkın kitap bölümü yazarlığı, 50’yi aşkın uluslararası ve ulusal dergilerden yayınlanmış bilimsel makalesi ve bildirisi bulunmaktadır.