Okul öncesi dönemde temel motor becerileri nasıl kazandırılır?

Denge becerileri ise itme-çekme, dönüşler, statik veya dinamik denge olarak sıralanabilir. Temel motor beceriler spor ve fiziksel aktivitelere katılım için temel teşkil ederler. Çocukların erken yaşlarda motor beceriler geliştirmeleri ilerde daha üst düzey ve karmaşık beceriler sergileyebilmeleri için önemlidir. Motor beceriler aynı zamanda koordineli bir şekilde hareket etmeyi sağlar. Oyun, spor ve fiziksel aktivitelere katılmak için motor becerilerin okul öncesi dönemde çocukların gelişim özellikleri göz önüne alınarak öğretilmesi gerekir. Çünkü bu dönem sağlıklı davranışlar geliştirmek ve bu davranışları devam ettirmek için kritik bir dönemdir. Fiziksel aktivite alışkanlıklarının çocukluktan yetişkinliğe kadar devam ettiği yapılan birçok çalışmada ortaya çıkarıldı.

EN AZ 180 DAKİKA AKTİVİTE
Ancak, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) 2022 yılında yayınladığı verilere göre 5 yaş altı 37 milyon çocuk hareketsizlik ve buna bağlı olarak şişmanlık ile mücadele ediyor. Aynı veriye göre 5-19 yaş arası bireylerde de şişmanlık ve obezite problemi çok yaygın olarak görülüyor. Bu problemler ile mücadele etmek ve çocukların fiziksel aktivite düzeylerini artırmak için çocukların temel motor becerilerinin desteklenmesi gerekiyor. DSÖ’nün fiziksel aktivite rehberine göre 3-4 yaş arası çocukların günlük en az 180 dakika fiziksel aktiviteye katılmaları gerekiyor. Daha büyük yaş grupları için (5-17 yaş) her gün en az 60 dakika orta ve yüksek şiddette olacak şekilde fiziksel aktiviteye katılması öneriliyor. Ayrıca bu yaş grubu çocukların haftada en az 3 gün kemik ve kas kuvvetlendirecek egzersizler yapması gerekiyor. Buradan da anlaşılacağı üzere fiziksel aktivite rehberlerindeki hedeflere ulaşmak ve daha sağlıklı bireyler yetiştirmek için motor becerilerin çocuklara kazandırılması önem arz ediyor. Motor beceri düzeyi yüksek olan çocukların aktivite seviyelerinin yüksek olduğu ve obezite risklerinin az olduğu yapılan ulusal ve uluslararası çalışmalarda görülüyor. Fiziksel aktivitenin yüksek oluşu da motor beceri düzeyini destekliyor. Özellikle yüksek motor yeterlik fiziksek aktivite düzeyini, sağlıklı kiloyu, kalp sağlığını, vücut duruşunu, benlik algısını ve problem çözme gibi becerileri geliştiriyor.

ÇOCUKLARA DOĞRU BİR ŞEKİLDE ÖĞRETİLMESİ GEREKİYOR
Motor beceri öğretimi konusunda okul öncesi öğretmenlerine büyük sorumluluklar düşüyor ve bu beceriler öğretilirken dikkat edilmesi gereken önemli noktalar bulunuyor. Bu beceriler okul öncesi dönemden itibaren düzenli ve sistematik bir şekilde çocuklara öğretilmeli. Bu dönemde asıl hedef her çocuğun potansiyelini ortaya çıkarmak ve yarışma yapmadan katılımcı ortamda etkinliklerin organize edilmesi olmalı. Yapılandırılmış ve yapılandırılmamış serbest zaman etkinliklerinin günde en az birer saat olacak şekilde düzenlenmesi, zengin öğrenme fırsatları sunulması, materyal çeşitliliğine dikkat edilmesi ve motor becerilerin tüm kritik elementleri ile öğretilmesi gerekli. Örneğin nesne yakalama becerisi için çocukların ayaklarının omuz genişliğinde açık olması, ellerinin dirsekten bükülerek topa ya da atılan nesneye odaklanması ve topu/nesneyi yakalama sırasında parmak uçları ile topu tutarak kendine yaklaştırması gerekmektedir ve bu hareketler becerinin kritik elementleri yani gereklilikleri arasında. Adım adım tüm bu kritik elementlerin çocuklara doğru bir şekilde öğretilmesi gerekiyor.

ZENGİN ÖĞRENME ORTAMLARI
Bunlara ek olarak, çocuklara yapılandırılmış eğitim zamanlarında motor becerilerin nasıl yapılması gerektiğinin doğru teknik ile gösterilmesi, etkinlikler sırasında bekleme zamanının kısaltılması, aktif katılımın sağlanması ve becerileri öğretmek için organize edilen etkinliklerde iki veya daha fazla becerinin içerik olarak sunulması öneriliyor. Çocuklara sunulan bu tür zengin öğrenme ortamlarında motor beceri etkinlikleri kolaydan zora doğru yapılandırılmalı. Küçük gruplar (2-3 kişilik) ile organize edilmiş etkinliklerde çocuklar motor becerileri daha fazla tekrarlama imkânı bulacağı için çocukların aktif katılım sağlayacağı etkinlikler organize edilmeli.

DÜZEN ÇOCUKLARIN SERBEST HAREKETİNE GÖRE OLMALI
Motor beceriler öğretilirken dikkat edilmesi gereken başka bir noktada çocuklara bu becerilen eğlenceli oyunlar ile öğretilmesi gerekliliği. Bu yaş grubu oyunu ve hareket etmeyi sevdiği için teknoloji ile desteklenmiş oyunların organize edilmesi, park ve oyun alanlarının çocukların hareket etmesine fırsat sağlayacak şekilde tasarlanması bu yaş grubu çocukların daha aktif olmasını sağlayabilirr. Özelikle, iç ve dış mekânların çocukların serbestçe hareket edebileceği şekilde düzenlenmesi, çeşitli büyüklükte ve materyallerde spor malzemelerine yer verilmesi gerekir. Örneğin, top, hedef, çember, paraşüt, scooter, gibi belli başlı araçlar çocukların hem büyük hem küçük kas gelişimine olumlu etkiler sağlar.

TEMEL MOTOR BECERİLERİN ÖNEMİ UNUTULMAMALI
Motor becerilerin aynı zamanda hareket kavramları ile öğretilmesi gerekiyor. Çocukların motor becerileri geliştirilirken, odaklanılması gereken hareket kavramları beden farkındalığı, alan farkındalığı, hareket ilişkileri ve efordur. Detaylandırmak gerekirse, çocuklar aktif bir biçimde hareket ederken vücudunun yapabildiği hareketleri keşfetmesi, kendi kişisel ve genel alanını fark etmesi gerekir. Hareketin nesneler ve bireyler ile olan ilişkisini anlayabilmeleri sağlanmalı. Örneğin motor beceriler sergilenirken nesneler arasından geçebilme, eşle veya grup ile hareket edebilme, altında, üstünde, hızlı veya yavaş gibi hareket kavramlarının üzerine odaklanılmalıdır. Bu kavramlarla beraber motor becerilerin öğrenilmesi daha kolay olur. Kısacası, motor becerilerin öğretiminde dikkat edilmesi gereken birçok konu bulunuyor. Bu beceriler çocuklara sağlıklı yaşam becerileri kazandırmak ve ömür boyu fiziksel aktivitelere katılmak için önemli bir rol oynar. Temel motor becerilerin çocukların fiziksel, bilişsel ve sosyal-duygusal gelişimlerini desteklediği unutulmamalı.

Kaynakça
* Ballı, O. M., & Hürmeriç-Altunsöz, I. (2022). Türkiye’de okul öncesi dönemdeki motor beceri uygulamaları. Spor Bilimleri Dergisi, 33(1), 1-19.
* Haibach-Beach, P. S., Perreault, M. E., Brian, A. S., & Collier, D. H. (2023). Motor learning and development. Human Kinetics.
* Hürmeriç-Altunsöz, I. & Goodway, J. D. (2016). Skiping to motor competence: the influence of project successful kinesthetic instruction for preschoolers on motor competence of disadvantaged preschoolers. Physical Education and Sport Pedagogy, 21(4), 366-385.
* Haywood, K. M., & Getchell, N. (2021). Life span motor development. Human kinetics.
* Jones, D., Innerd, A., Giles, E. L., & Azevedo, L. B. (2020). Association between fundamental motor skills and physical activity in the early years: A systematic review and meta-analysis. Journal of Sport and Health Science, 9(6), 542-552.
* Lindsay A.R., Starrett A., Brian A., Byington T.A., Lucas J, Sigman-Grant M. (2020). Preschoolers Build Fundamental Motor Skills Critical to an Active Lifestyle: The All 4 Kids© Intervention Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(9):3098.
* O’Brien, W., Khodaverdi, Z., Bolger, L., Murphy, O., Philpott, C., & Kearney, P. E. (2023). Exploring recommendations for child and adolescent fundamental movement skills development: A narrative review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(4),
* Sutapa, P., Pratama, K. W., Rosly, M. M., Ali, S. K. S., & Karakauki, M. (2021). Improving motor skills in early childhood through goal-oriented play activity. Children, 8(11), 994.
* World Health Organization. (2022). Global status report on physical activity 2022. World Health Organization.https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity

DOÇ. DR. IRMAK HÜRMERİÇ ALTUNSÖZ, KİMDİR?
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bölümü’nde lisans (2000) ve yüksek lisans (2003) eğitimini tamamladı. Ohio Eyalet Üniversitesi Fiziksel Aktivite ve Eğitim Servisleri Bölümü’nden doktora derecesini (2010) aldı. Halen Orta Doğu Teknik Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapıyor. İlgilendiği ve çalıştığı konuların başında beden eğitimi öğretmen eğitimi, okul öncesi ve ilköğretim dönemindeki çocukların motor gelişimi, bedensel okuryazarlık, fiziksel aktivite ve halk sağlığı geliyor. Uluslararası ve ulusal düzeyde kongrelerde sunulmuş bildirileri ile dergilerde yayınlanmış çeşitli araştırma makaleleri bulunuyor.