Okul kültürü ve öğrenci başarısı

Bu tanımın kapsamına; bir toplumda yerleşmiş değerler, varsayımlar, normlar, inançlar, gelenekler, kutlamalar, efsaneler, etkileşimler, etkinlikler, alışkanlıklar ve beklentilerin tamamı dahil edilebilir. Buradan da anlaşılacağı gibi kültür, bir toplumda yaşayan bireylerin geçmişten içerisinde yaşanılan güne kadar ürettikleri ve yaşamalarında yer verdikleri neredeyse her şeyi ifade eder.

ÖĞRENCİ BAŞARISINDA ÖNEMLİ YER TUTAR
Kültür, sosyal yaşam biçimi olarak ele alındığında, eğitimle ve dolayısıyla da eğitimde başarıyla doğrudan ilişkilendirilebilir. Bu anlamda toplum, kültürün ve kültürlenmenin gerçekleştiği yapı olarak eğitim ile iç içe geçmiş durumdadır. Nitekim bir arada yaşayarak yaşamını devam ettirme, ürettiği kültürü muhafaza etme ve gelecek nesillere iletme bütün toplumların amaçları arasında yer alır ve bu amaçları yerine getirmede en etkili olan sosyal kurum ise eğitimdir. Eğitimin açık amaçları arasında toplumsal kültürü geliştirme ve gelecek kuşaklara aktarma görevi yer alır. Bu görevi yerine getiren okul kurumunun kendisi de bir kültür üretir ve bu kültürü yaşatır. Toplumun genel kültürü doğrultusunda okula özgü olarak geliştirilen bu alt kültüre okul kültürü adı verilir.

Okul kültürü, ülkenin siyasi yapısı, coğrafi özellikleri, toplumsal yaşamı gibi üst kültürden izler taşır. Aynı zamanda okulda görev yapmış yönetici, öğretmen ve etkisi düşük de olsa diğer çalışanların mesleksel ve bireysel değerleri, öğrencinin ve öğretimin doğasına ilişkin varsayımları, öğretim sürecinin nasıl olması gerektiğine yönelik inançları, okulda yaşanmış ya da uydurulmuş efsaneleri, insanların birbirleriyle etkileşim şekillerini, alışkanlıkları ve beklentileri ihata eder. Öğrenciler nasıl öğrenirler? Öğrencilerin öğrenmesinde etkili olan yöntemler hangileridir? Öğretim öğretmen merkezli mi yoksa öğrenci merkezli mi olmalıdır? Öğrencilere ceza verilmeli midir yoksa cezadan kaçınmak mı gereklidir? Öğretmenlerin sınıfta disiplin uygulamalarına sınır getirilmeli midir? Bu gibi soruların cevapları okul kültürüne bağlı olarak değişiklikler gösterir. Bu sorulara verilecek cevaplar öğrencilerin sosyal ve akademik başarısını sağlamanın hangi yönetmelerle mümkün olacağını gösterir ve öğrenci başarısında önemli bir yer tutar.

OKUL KÜLTÜRÜ VE ÖĞRENCİ BAŞARISI İLİŞKİLİ
Ülkemizde ve yurt dışında yapılmış pek çok araştırma, okul kültürüyle öğrenci başarısı arasında doğrusal ve anlamlı bir ilişki olduğunu gösterir. Başka bir deyişle, okulun paydaşlarınca beslenen ve yaşatılan işbirlikçi bir kültürel ortam, ılıman bir sosyo-pedagojik ekoloji, öğrenci başarısını arttırırken, ortak kültürün zayıf olması ve paydaşların farklı kültürel bakış açılarına sahip oldukları okullarda öğrenci başarısı düşer. Nitekim dünyada ve Türkiye’de kalite çıtası yüksek okullardaki akademik başarının bir kısmı bilinen faktörlerle alakalı iken, kuşkusuz bir kısmı da, bu okullarda inşa edilip, sürekli yeniden üretilen pozitif psikoloji dayanaklı işbirliğine dayalı sosyo-kültürel iklimdir. Zira okula yönelik olumlu ve yüksek beklenti, öğrencilerin motivasyonlarını ve hedeflerini olumlu yönde etkileyerek, akademik ve sosyal başarılarına yansır. Bu realiteden yola çıkarak öğrenci başarısında önemli bir etken olan okul kültürü ile ilgili olarak neler yapılabileceği üzerinde bazı yordamalar yapmak mümkündür.

İŞBİRLİĞİ VE TAKIM ÇALIŞMASI
Okul kültürü, okulda görev yapman yöneticileri, öğretmenleri ve diğer çalışanları birbirlerine kenetleyen bir değerler setini oluşturur. Okul yönetimi ve öğretmenler gerekli çabayı göstererek başarılı olacaklarına inanırlarsa bu kehanet kendisini gösterecek, öğrencilerin akademik ve sosyal başarıları yüksek olacaktır. Öğretimsel amaçlar etrafında bütünleşen yönetici ve öğretmenler kendilerini geliştirme ihtiyacını hisseder, kendilerinden farklı meslektaşlarını ve öğrencilerini kabullenir, öğrencilerin geçmiş yaşantılarının onların kapasitelerinin bir belirleyicisi olduğunun farkında olur, işbirliği ve takım çalışmasının öğrencilerin başarısının artırılmasında etkili olduğunun bilincine varırlar. Bu bilincin sosyal öğrenme yoluyla öğrencilere geçeceğinde kuşku yoktur. Bundan dolayı okulun bütün paydaşlarını bütünleştirecek işbirlikçi kültürüne ihtiyaç duyulur. İşbirlikçi bir kültür, öğrenme becerilerini destekleyerek öğretmenler ve öğrenciler için etkili bir öğrenme çevresinin oluşmasına zemin hazırlar.
Okul yöneticisinin öğretmenlerin görüşlerini saygıyla dinlemesi, meslekî kararlarına güvenmesi, meslekî yeterliklerini yükseltmeleri için imkânlar hazırlaması işbirlikçi bir kültürün oluşmasında ve sürdürülmesinde önemlidir. İşbirlikçi bir kültürde etkili karar alma yeterliğini kazanan öğretmenlerin sadece kendi sınıfları için etkili kararlar almasını beklemek doğru olmayacaktır. Zira onlar, okul için de etkili kararlar alabilirler. Bundan dolayı, öğretmeleri karar sürecine katmak okul yöneticisinin etkili kararlar alma şansını yükseltecektir. Öğretmenlerin okul ile ilgili güncel konulardan haberdar edilmesi, yenilikçi düşünceler geliştirmeye teşvik edilmesi, düşüncelerini paylaşmaları için teşvik edilmesi okul yöneticilerinin işbirlikçi bir kültür oluşturma doğrultusunda atabilecekleri adımlar arasında yer alır. İşbirlikçi okul kültürü öğrenci başarısı üzerinde en yaşamsal etkiye sahip faktör olarak ele alınmaktadır. Akademik başarının önemsenmesi, öğretim kadrosunun ortak aklı yoluyla ebeveynlere ve öğrencilere güvenmesi öğrenci başarısında etkilidir. Bu bağlamda, öğretmenlerin öğrenci öğrenmesini desteklemek amacıyla sınıfta yaptıkları etkinlikler başarıyı etkileyici araçlar olarak karşımıza çıkar.

MESLEKİ GELİŞİMDE ETKİLİ OLUR
Okullarda öğretmenlerin tutumları, değerleri ve kişilik özellikleri okulun kültürünü geliştirme yoluyla öğrenci başarısında etkili rol oynar. Öğretmenlerin ortak planlar yapıp uygulaması, birbirlerinin sınıflarını ziyaret etmesi ve ortak projeler geliştirmesi öğretmen işbirliğini güçlendirir. İhtiyaç duyulan bilgiye ve öğretimsel kaynaklara ulaşma, meslekî seminer ve konferanslara katılma, güncel gelişmelerden haberdar olma ve okul geliştirmeye değer verme öğretmenlerin meslekî gelişiminde etkili olur. Okulun ortak misyonunu anlama, içselleştirme ve destekleme amaç birliği oluşmasında etkili olur. Son olarak, öğretmenlerin birbirlerine güvenmesi, problem yaşayan meslektaşlarına yardımcı olması, birbirlerinin düşüncelerine değer vermesi ve işbirlikçi bir anlayış sergilemeleri meslektaş desteğini olanaklı kılar. Bu dört değişken işbirlikçi bir okul kültürünü güçlendirerek öğrenci başarısı için zemin oluşturur. Bu işlevin yerine getirilmesi okul yönetiminin sorumluluğundadır.
Başarıyı hedefleyen yöneticiler, paydaşlara hizmet vererek okullarının ihtiyaçlarını karşılama ve paylaşılan amaçları gerçekleştirmeye kendilerini adamaya hazırdır. Paydaşlarıyla bir ilişkiler sistemi oluşturarak onlara destek verir ve bütün öğrencilerin öğrenebileceği olumlu ortamlar oluşturmaya çaba gösterirler. Böylece okulda öğretmenlerin işbirliği içerisinde çalışmalarının, projelerinin, girişimciliklerinin anlayışla karşılanması; kendilerini, okulu ve öğrencileri ilgilendiren kararlarda söz sahibi olması beklenir. Bu beklentilerin gerçekleşmesi durumunda öğrenci başarısının artması kaçınılmaz bir sonuç olarak görünmektedir. Zira okuldaki öğrenci başarısına odaklı uyum ve eşgüdüm, bir anlamda paydaşların zekâ toplamı olan dev bir enerjiyi ifade ettiğinden, bu enerjinin öğrenci başarısına yansımaması mümkün değildir.
Öğretmelerin öğrenci başarısı hakkında olumlu duygulara sahip olması ve öğrencilerin öğrenmeye motive olması işbirlikçi ve olumlu bir okul kültürü ile daha olanaklı hale gelir. İşbirlikçi bir okul kültürü oluşturmak ve devam ettirmek her zaman başarıyı ve bütün paydaşlar arasında morali arttırmaya yol gösterir. İçerisinde herkesin kendisini rahat hissettiği bir kültürün üretken bir öğrenme ortamı oluşturmaya rehberlik ederek öğrenci başarısı üzerinde olumlu bir etki oluşturması beklenebilir.

PROF. DR. ZÜLFÜ DEMİRTAŞ KİMDİR?
Ağrı Eğitim Yüksekokulu Sınıf Öğretmenliğinde ön lisans, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Yönetimi ve Denetimi bölümünde lisans, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde yüksek lisans ve İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde doktora eğitimini tamamladı. Milli Eğitim Bakanlığında sınıf öğretmeni ve ilköğretim müfettişi olarak on beş yıl hizmet etti. Bu süre boyunca yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamladı. Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri bölümünde 2005 yılında yardımcı doçent unvanı ile başladığı akademik kariyerinde aynı bölümde 2012 yılında doçent ve 2019 yılında profesör doktor unvanlarını aldı. Aynı bölümde Eğitim Yönetimi Anabilim Dalı başkanı olarak çalışmalarına devam ediyor. Aynı zamanda Fırat Üniversitesi Kovancılar Meslek Yüksek Okulu müdürlüğünü de yürütüyor. UAKBİM TR dizinde dizinlenen ulusal bir derginin başeditörlüğünü yürütüyor. Yayınları arasında uluslararası ve ulusal dergilerde yayınlanan pekçok makalesi, kongre ve sempozyumlardan yayınlan bildirileri, kitap ve kitap bölümleri yer almaktadır.