Okul döneminde hastalıklardan korunmak için nasıl beslenmeli?
Güncelleme Tarihi:
Bağışıklık sistemi vücudumuzu hastalık yapıcı dış etmenlere karşı koruyan önemli bir savunma yapısına sahip. Doğduğumuz andan itibaren maruz kaldığımız çevreye bağlı olarak dinamik bir şekilde gelişen ve değişen bu sistem yüzlerce farklı hücre tipinden ve bu hücrelerden salgılanan maddelerden oluşan bir ağ ile bizleri hastalıklara karşı korumayı hedefler. Bu karmaşık sistemin düzenlenmesi ve etkin bir şekilde çalışabilmesi tükettiğimiz besinler ve genel beslenme durumumuz ile çok yakından ilişkili.
Okul dönemine başlangıç, şüphesiz çocuklarımızın hayatındaki en önemli basamaklardan biri. Bu süreci güçlü bir bağışıklık sistemi ile karşılayan çocukların okula uyum süreci daha kolay ve okul başarısı daha yüksek olur. Okullarda eğitim-öğretim faaliyetlerinin başlaması ile birlikte değişen iklim koşulları, artan kalabalık ortamlar ve çocukların kapalı alanlarda daha uzun süre vakit geçirmesi bulaşıcı hastalıkların yayılmasına neden olarak okul dönemini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle, güçlü bir bağışıklık sisteminin temel bileşenlerinden biri olan yeterli ve dengeli beslenme ilkelerine özellikle okul döneminde dikkat edilmeli ve çocuklarımızın sağlığı uygun beslenme modelleri ile desteklenmeli.
HAZIR GIDALARA YER VERİLMEMELİ
Bağışıklık sisteminde görev alan hücrelerin fonksiyonlarını tam olarak yerine getirebilmeleri, enfeksiyon anında gerekli olan optimal yanıtı verebilmeleri ve etkin bir şekilde çalışabilmeleri için sağlıklı beslenme oldukça önemli. Günümüze kadar yapılan birçok çalışmada çocukların enerji gereksinimlerini karşılayarak doğal besin kaynakları ile aldıkları kaliteli protein, elzem yağ asitleri, vitamin, mineral, posa ve fonksiyonel besin bileşenlerinin bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalıklara karşı koruyucu bir kalkan geliştirdiği gözlendi. Bu kapsamda, çocukların cinsiyet ve yaş gruplarına göre uygun vücut ağırlığı ve boy uzunluğuna sahip olmaları beslenme durumlarının sağlıklı olduğunun belirlenmesinde önemli bir gösterge.* Çocukların bünyesindeki zayıflık, bağışıklık sisteminin de zayıflamasına neden olarak hastalıklara yakalanma riskini artırırken, pandemi döneminde yürütülen klinik çalışmalardan elde edilen bulgular şişmanlığın da bağışıklık sistemi hücrelerinin aşırı yanıt oluşturarak bağışıklık sisteminin işleyişini bozduğunu gösterdi. Bu nedenle; enerji, doymuş yağ ve şeker içerikleri yüksek olan ve ultra işlem gören tüketime hazır paketli gıdaların tüketiminden kaçınılmalı, çocuk beslenmesinde abur-cubur niteliğindeki hazır gıdalara yer verilmemeli. Çocukların okul dönemi öncesinde vücut ağırlığı, boy uzunluğu ve diğer sağlık parametrelerinin birlikte değerlendirilmesi, gerekli müdahalelerin uygulanarak çocuklara sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması bağışıklık sisteminin güçlendirilmesine yardımcı olur.
DOĞAL BESİN KAYNAKLARI TERCİH EDİLMELİ
Bilimsel veriler, vücut işleyişi ile ilgili hemen her sistemde olduğu gibi, bağışıklık sisteminin düzenlenmesinde de hiçbir besin ya da besin ögesinin tek başına mucizevi etki yaratmadığını gösterdi. Bu nedenle, günlük yaşamda tüketicilerin sık sık karşılaştığı bağışıklık sistemini güçlendirdiği iddia edilen ve içeriği bilinmeyen besin destekleri veya takviyelerden uzak durulmalı. Bu alanda yapılan büyük ölçekli araştırmalarda C vitamini, çinko ya da diğer sentetik formlu besin desteklerinin enfeksiyon hastalıklarının bulaş riskini veya hastalık süresini azaltmadığı ortaya çıktı. Bu nedenle, hekim kontrolü sonucunda herhangi bir besin ögesi yetersizliği ya da eksikliği saptanmayan çocuklarda bu ürünler yerine doğal besin kaynaklarının tercih edilmesi bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi için her zaman daha doğru bir yaklaşım olur.
PROBİYOTİK BESİN KAYNAKLARI BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİ GÜÇLENDİRİR
Son yıllarda yapılan araştırmalar bağırsak sağlığının bağışıklık sisteminin çok önemli bir parçası olduğunu gündeme getirdi. Bağırsak florasının düzenlenmesine yardımcı olarak sindirim sisteminde dış çevreye karşı daha dayanıklı bir bariyerin yapılanmasını sağlayan probiyotik bakterilerin ve bu bakterilerin çoğalarak kolonizasyonunun yaygınlaşmasına destek olan probiyotik besin kaynaklarının tüketimi çocuklarda bağışıklık sisteminin güçlenmesine önemli katkılar verir. Bu nedenle, probiyotik özelliğe sahip olan yoğurt ve kefir gibi fermente kaynaklar ile çeşitli sebzeler, kurubaklagiller ve tam tahıllar gibi prebiyotik kaynakların diyette düzenli olarak yer alması gerekir.
SU TÜKETİMİNİN YETERLİ OLMASINA ÖZEN GÖSTERİLMELİ
Taze sebze ve meyve tüketimi günlük C vitamini gereksinmesinin karşılanmasını sağlarken, turunçgiller gibi sarı-turuncu-kırmızı renkli meyve ve sebzeler karoten, likopen ve antioksidanlar gibi bağışıklık sistemi hücrelerinin daha etkin çalışmasına yardımcı olan ögelerin alınmasını sağlar. Besin tercihlerinin iyileştirilebilmesi için çocuklara doğal ve farklı renkteki besinlerin sunulması yine yardımcı bir strateji olur. Cinsiyet ve yaş gruplarına göre önerilen miktarlarda düzenli balık tüketimi omega-3 yağ asitlerinin alımını destekler. Kırmızı et ve en kaliteli protein kaynağı olan yumurta tüketimi protein ve demir gereksinimlerinin karşılanmasında önemli besin kaynaklarından. Yine, önerilen ölçülerde ceviz ve badem gibi yağlı tohumların tüketimi bağışıklık sistemini destekler. Bal ve diğer arı ürünlerinin bağışıklık sistemini desteklediği düşünülse de allerjen özelliklerinden dolayı çocuk beslenmesinde ön plana alınmamalı ve tüketim miktarlarına dikkat edilmeli. Su tüketimi ve sıvı alımının yeterli düzeyde olmasına özen gösterilmeli. Besin hazırlama süreçlerinde hijyen kurallarına uyulması ve yemek yeme öncesinde ellerin yıkanarak temizlenmesi bulaşıcı hastalıklara karşı koruyucu önlemlerden. Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesinde düzenli uyku ve fiziksel aktivitenin önemi unutulmamalı, ebeveynlerin stres faktörlerini mümkün olduğunca azaltması hedeflenmeli.
* Konu ile ilgilenen okuyucuların ek ve detaylı bilgiler için T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER) 2022’yi incelemeleri tavsiye edilir.
PROF. DR. ASLI AKYOL MUTLU KİMDİR?
1984 yılında Ankara’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini TED Ankara Koleji’nde tamamladı. Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü lisans programından 2006 yılında mezun olduktan sonra, aynı yıl Beslenme Bilimleri yüksek lisans programında Araştırma Görevlisi olarak çalıştı. 2007 yılında Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı bursunu almaya hak kazanarak, İngiltere Nottingham Üniversitesi’nde Beslenme Bilimleri alanında doktora programına başladı ve 2011 yılında doktorasını tamamlayarak Hacettepe Üniversitesi’ndeki görevine devam etti. 2016 yılında Doçent unvanını aldı, 2021 yılında ise Profesör kadrosuna atandı. Aslı Akyol Mutlu Hacettepe Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Beslenme Bilimleri Anabilim Dalı’nda araştırma ve eğitim-öğretim çalışmalarına devam ediyor.