Öğrenme sürecine ebeveyn desteği

SOMURTARAK BAKKALA GİDEN GÜLEREK GERİ DÖNER
Entelektüel faaliyetler bedensel faaliyetlerin parçası. Zihinsel süreçlerin etkin işleyişi ancak yazmak, konuşmak, inşa etmek gibi psikomotor davranışlarla mümkün. Öğretim sürecinde, öğrencilerimizin bir bedeni olduğunu unutur unutmaz başarısızlıkla karşılaşırız. İnsan elinin mi insan beynini yoksa insan beyninin mi eli yarattığının kesin cevabı yoktur. Kuşkusuz aralarındaki bağlantı sıkı ve karşılıklı. Yani entelektüel gelişim için el hareket etmeli. Duygu ve değerler ise insanları motive eder ve harekete geçirir. Bazen motivasyonu davranış takip eder, bazen de tersi olur. Anneler, çocuklarının bakkala gitmesi ve ev temizliğine yardım etmesi için motive olmasını beklemezler. Hareketin de motivasyon arıttırdığını bilirler. Tatlı sert, kültürel kodlarla bağlantılı disiplin ile somurtarak bakkala giden çocuğun gülerek geldiğini deneyimlerimizden biliyoruz. Sabah yürüyüşünde de öyle olur. Söylenerek gidilen yürüyüş kahkahalara son bulur. Her öğrenme faaliyetinin zihinsel, duygusal ve bedensel boyutu içermesi gerektiğini belirterek öğrenmenin doğasına geçelim.

ÖĞRENME NİYE ZOR?
Öğrenmenin doğasında zorluk ve meydan okuma vardır. Öğrenme niye zor? Bunun birçok nedeni var. Zihnimiz düşünmeyi ve soyutlamalar yapmayı pek beceremiyor ve sevmiyor. Zorunlu kalmadıkça düşünmek yerine hazır yol ve yöntemleri kullanırız. Odaklanma ancak çaba ve disiplin ile gerçekleşir. Bilişsel faaliyetlerinizi planlamazsanız, zihniniz dağılır, yani saçmalar. Öğrenmek zor olduğu için öğretmek de zordur. Onun için devletler bütçelerinin büyük bir kısmını bu iş için ayırır. Öğrenciler tek başına öğrenemedikleri için de öğretmenler görevlendirilir. Ülkemiz üniversitelerinde 94 eğitim fakültesinde 9 bin 152 akademisyen öğrenme-öğretme süreçlerine etki eden problemler hakkında araştırmalar yapıyor. Tek amacımız var. Öğrenme sürecini daha etkili ve verimli hale getirmek.

SOYUT İÇERİKLİ ENTELLEKTÜEL YAPI
Entelektüel zorluk içeren bir metin, matematiksel semboller ve formüller, jonglörlük öğrenmeye çalışırken iki elimizle en az üç topu havada çevirme uğraşısı ve harfe pek benzemeyen Çince çizimlere anlam yükleme çabası entelektüel ve fiziksel öğrenme zorluğuna örneklerdir. Kahneman (2019) öğrenmenin zorluğuna yönelik fiziksel ve nörolojik kanıtlar buldu. Entelektüel zorluk içeren bir matematik problemi ile karşılaşan insanların kalbi hızla atar, göz bebekleri büyür ve tüm duyuları keskinleşir. Örnek olarak analiz ve karşılaştırma her zaman daha çok dikkat ve çaba isteyen bilişsel davranışlardır. Okulların genel amaçlarının ve kazanımlarının çoğu soyut içerikli olan entelektüel yapıda. Bu bilişsel yapıdaki hedeflere ulaşmak için öğretimi programlayarak başarılı olmaya çalışırız. Covey (2002) bir işin zihinsel ve fiziksel olarak iki şekilde yaratıldığını ifade eder. Zihinsel yaratım sürecine yeterince özen gösterilmezse fiziksel yaratım sürecinde maliyet birkaç kat artabilir. Bu nedenle öğretim programlarının hazırlanması aşamasında zihinsel yaratıma uzun zaman ayrılır. Bir grup program planlamacısı öğrencilere neyin nasıl öğretileceği, ders kitaplarının neleri içermesi gerektiği ve öğrencilere nasıl not verileceğini belirlemek için uzun süre çalışır.

BİLİŞSEL ETKİNLİKLER ÖNEMLİ
Öğretim programları olayların akışı üzerindeki potansiyel kontrolümüzden doğar. Öğretim programları vasıtasıyla öğrencilerin bir eğitim öğretim yılında yaklaşık bin saatini planlarız. Bu bin saatlik süreye ödevler ve sınava hazırlık için yapılan çalışmalar dahil değildir. Öğretim programlarının temel sorusunu burada da soralım. Hangi bilgi, değer ve yeterlilikler önemlidir? Önemli olanı doğru bir şekilde belirlediğimizde bu bize bilişsel fayda sağlar. Önemli olana zaman ayırmamız gerekir. Bu soruya farklı bir cevap bekliyor olabilirsiniz ama ne yazık ki tahmin edebileceğiniz bir cevabım var. Önemli olan, okumayı yazma ile birleştiren bilişsel etkinlikler. Kitaplar hazır soyutlamalardır bu nedenle kıymetlidir. Sınavlarda ve akademik başarıyı en tutarlı yordayan değişken, işlevsel okuma ve yazmadır. İlkokuldan lisans düzeyine kadar geliştirmeye çalıştığımız şey, soyut sembollerin anlamlandırılması ve bir iş ve üretim sürecine dönüştürülmesi becerisi.

RUTİNLER OLUŞTURUN
Çocuğunuzla haftada bir kütüphaneye gitmeyi alışkanlık haline getirmek, hem size, hem çocuğunuza hem de kendini geliştirme fırsatı bulan kütüphaneci için doğru bir seçim. Öğretim programlarını desteklemek için günlük ve haftalık rutinler oluşturmak plan ve program düşüncesine fayda sağlar. Yatmadan önce 15 dakika kitap okumak gibi. Büyük düşün, küçük başla doğru bir ilker. Bazı akşamlar sesli okuma yaparak birbirinizi dinlemek, hem eğlenceli bir etkinlik hem de bilişsel, psikomotor öğrenme alanlarını birleştiren bir faaliyet. Sesli okuma sürecine hüzün, heyecan ve sevgi gibi duygular da katarsınız hem eğlenir hem de duyuşsal boyutu işin içine katmış olursunuz. Öğretim programlarının tümüne Talim ve Terbiye Kurulunun web sayfasından ulaşıp, çocuğunuzun derslerinin öğretim programlarına göz atabilirsiniz. Öğretim programlarına bakarsanız dersin genel amaçları, konu alanı, dersin kazanımları, sayıları ve öngörülen süre hakkında bilgi edinirsiniz. Öğretim programları hakkında okuryazarlık geliştirmek önemli olanın ne olduğu konusunda size rehberlik eder ve öğrenmeyi sınav merkezli olmaktan çıkarır ve öğrenme merkezli hale getirir.

SEVGİ, SAYGI VE SORUMLULUK
Beden ve biliş birbirinden ayrılmadığı gibi duyuş ile bilişte birbirinden ayılamaz. Bilişsel bir başarı duygusal bir hijyen ile mümkündür. Bu ise çocuğunuzun öğrenme sürecine etki eden duygu ve değerler hakkında farkındalık geliştirmekle ilgili. Çocuğunuzla ulusal ve aile değerleri hakkında konuşun ve aktarımını düşünün. Değerler eğitiminin temelinde üç S vardır. Sevgi, saygı ve sorumluluk. Sevgiyi bir duygudan hayatın tüm boyutlarına etki edecek bir değere dönüştürmek çocuğunuza vereceğiniz en önemli pusula. Saygı ise insan onurundan hareketle doğuştan kazanılan bir hak. Saygı, toplum yanlısı davranış geliştirmiş olan bir gencin temel değerlerinden biri. Sorumluluk ise saygının genişlemiş hali. Saygı pasif, sorumluluk ise aktif bir değer. Diğerinin iyiliği için aktif rol almayı gerektirir. Sosyal sorumluluk bizi bir millete dönüştürür ve ulusal bilinç geliştirir. Aynı zamanda ödevlerin zamanında yapılması için temel bir değer.

DEĞERLERİ İÇSELLEŞTİRMEK YILLAR ALIR
Değerler eğitimi, yıllarca süren, rol model olma ve çevre oluşturma, tasarlama ile gelişir. Çocukların cazibeler karşısında dürtüsel tepkiler vermesi yerine, özbilinç ve özkontrol gerektiren iradeye sahip olmasına çalışıyoruz. Öfke, profesyonel olmayan eğitimcilerde en sık görülen duygusal tepki. Kızına ya da oğluna otomobil sürmeyi öğreten ebeveynlerin komik tepkilerini Youtube’den izliyoruz. Çocuğunuzun ayakkabı bağcığını bağlamayı öğrenmesi yıllar aldığı gibi değerleri içselleştirmesi de yıllar alacak. Bu kadar kolay bir beceriyi nasıl öğrenemediğine öfkelenmeyin, şaşırın, gülün ve itiraf edin sizde öyleydiniz. Vygotsky’den hareketle onların yanında, yakınsal gelişim alanında bulunun. Çocuğunuz ödev yaparken sizin de onun yanına kitap okumanız birçok akademik ve değerlerle ilgili zorluğun aşılmasına katkı sağlayacaktır.

Sonuç olarak, çocukların öğrenme sürecini desteklemek isteyen ebeveynler öğrenmeye devam etmelidir. Çocuklar ile aynı konuyu öğrenmeleri gerekmez öğrenmeye devam etmeleri yeterlidir. Öğrenme de beceri gibi saklanamaz, sizi sürekli gözlemleyen kişiler olan çocuklarınız, bunu hemen fark ederler. Cep telefonunda yabancı dil öğrenme uygulaması ile alıştırma yapmak, şiir ezberlemek ve yeni beceriler geliştirme çabanız çocuklarınız tarafından hemen fark edilecek. Öğrenmeye devam etmenin yanında onların bizim desteğimize olan ihtiyaçları açık. (Bizim de onların desteğine ihtiyacımız var.) Tanınmış eğitim bilimcilerden Benjamin Bloom ve ekibi tarafından yapılan araştırmada dünyaca ünlü, yüksek başarılara sahip yetişkinlerin -şampiyon tenisçilerin, matematikçilerin, bilim adamlarının, ödüllü yazarların hayat hikâyeleri ve başarıları arasındaki ilişki incelendi. Bu insanlar nadiren çocuk dâhi olarak görüldü.Farkı yaratan, bu kişilerin ebeveynlerinin yanı sıra çevrelerinden de yoğun bir şekilde teşvik, bakım, fırsat, eğitim-öğretim desteği almaları. Bu destekler olmadan olağanüstü yetenekler elde etmenin mümkün olmadığı sonucuna ulaşıldı. Başarı bireysel olduğu kadar, başkalarının çabalarına da bağlı.

Kaynaklar
Bloom, B. (1985). Developing talent in young people. BoD–Books on Demand.
Covey, S. R. (2002). Etkili insanların yedi alışkanlığı. Varlık Yayınları.
Kahneman, D. (2019). Hızlı ve yavaş düşünme (11 bs.). İstanbul: Varlık Yayınları.
Talim ve Terbiye Kurulu, Öğretim Programları. http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
Whitehead, A. N. (2020). Eğitimin Amçları: Eğitimde Reform Çağrısı. (Çev. Hasan Ünder,
Raşit Çelik). Ankara: Fol Yayıncılık

PROF. DR. OKTAY AKBAŞ KİMDİR?
1974 yılında Frankfurt Miltanberg’de dünyaya geldi. İlkokulu Erzurum İli Kavurmaçukuru köyünde, ortaokulu ve Liseyi İzmit’te tamamladı. İzmit Endüstri Meslek Lisesi, Elektrik bölümünde eğitim aldı. 1997 yılında lisans eğitimini, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Eğitim Programları ve Öğretim programında tamamladı ve aynı yıl Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesine Araştırma Görevlisi olarak atandı. Gazi Eğitim’de öğrenci iken Halk Oyunları ve Atatürk ve Türk Kültürü topluluklarında üye ve başkan olarak görev aldı. 1998-2004 yılları arasında Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim dalında Araştırma Görevlisi olarak görev yaptı ve Yüksek Lisans ve Doktora eğitimimi tamamladı. Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesinde 2005 yılında Yardımcı Doçent, 2012’de Doçent ve 2018 yılında Profesör oldu. Anabilim dalı başkanı, bölüm başkanı ve dekan yardımcısı olarak fakülte yönetimine katkı sağladı. 2006-2007 yılları arasında Hava Eğitim Komutanlığında Öğretmen Asteğmen/Teğmen olarak vatani görevini tamamladı. Bu süreçte farklı kademelerdeki askeri okulların öğretim programları hakkında raporlar hazırladı, seminer ve eğitim çalışmalarına katıldı. 2016- 2017 yılları arasında Ohio’da Kent State Üniversitesi’nde bir yıl ziyaretçi öğretim üyesi olarak eğitim programı liderliği ve deneyimsel öğrenme konularında çalışmalar yaptı. 2018-2021 yılları arasında Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Bilim Kurulu Asli Üyeliği yaptı. 21 Mart’tan n beri Gazi Üniversitesi ’inde çalışıyor.. Değerler eğitimi, eğitim programı liderliği, deneyimsel öğrenme konularında araştırmalar yapıyor ve ulusal/uluslararası projelerde yönetici ve araştırmacı olarak görev alıyor.