Öğrencilerin temel psikolojik ihtiyaçların karşılanması
Güncelleme Tarihi:
Tüm dünyayı etkisi altına alan küresel salgın, bedensel olduğu kadar ruhsal ve toplumsal bir kriz durumuna dönüştü. Salgın süreci fizyolojik, psikolojik, toplumsal/sosyal ve duygusal anlamda her yaştaki birey için yaşamı zorlaştıran ve ruh sağlığını tehdit eden olağanüstü bir durum. Okul psikolojik danışmanları salgın sürecinde çocuklara ve ailelerine destek olmak amacıyla gerek salgının psikolojik etkilerini azaltmak ve çocukların kendini toparlama gücünü artırmak amacıyla çevrim içi çalışmalarla gerekse normalleşme sürecinde çocukların okula uyum sağlamalarında büyük bir fedakârlık örneği sergilediler.
Salgınla birlikte uzaktan eğitime geçilmesi bir yandan öğrenme kaybı, eşitsizliklerin büyümesi, dezavantajlı öğrencilerin uyumu, okul terki riski gibi pek çok farklı başlıkta risk durumu oluştururken; bir yandan da okulların sadece akademik gelişim sürecinde değil sosyal ve duygusal gelişim sürecinde de ne denli önemli işleve sahip olduğunu bir kez daha gösterdi. Bu bağlamda okul psikolojik danışmanları öğrenci ihtiyaçlarını temel alarak farklı çalışmalar yürütebilirler. Ancak uzaktan eğitim sürecinin özellikle öğrencilerin temel psikolojik ihtiyaçlarının yeterince karşılanmamasına neden olduğu düşünüldüğünde öğrencilerin iyi oluşlarına odaklanmanın bu süreçte okul psikolojik danışmanlarının planlaması gereken başlıklardan biri olduğu ortada.
SEVGİ EN ÖNEMLİ İHTİYAÇ
İnsan doğası gereği gelişim eğilimi taşıyan bir varlık. Bu eğilimin ortaya çıkması için ise içinde yaşadıkları sosyal bağlam tarafından desteklenmesi gereken evrensel olan ve doğuştan gelen ait olma/sevgi, eğlence, güç/başarma ve özgürlük olarak tanımlanan temel psikolojik ihtiyaçlara sahiptirler. Öğrencilerin ait olma, başarma, eğlence ve özgürlük temel psikolojik ihtiyaçlarının uzaktan eğitim sürecinde okul psikolojik danışmanlarının yürüteceği bir takım çalışmalarla karşılanması mümkün. Örneğin sosyalleşmenin sınırlı olduğu bu dönemlerde ait olma/sevgi ihtiyacını karşılamak amacıyla öğrencilerle duygusal yakınlığımızı artırmaya yönelik etkinlikler yapılabilir. Ait olma/sevgi ihtiyacı en önemli ihtiyaçtır çünkü diğer ihtiyaçları gidermek için insanlara ihtiyaç duyarız. Bu açıdan bakıldığında e-posta yoluyla öğrencilerinize örneğin “şu sıralar yaptığın ve benim takdir ettiğim…..” şeklinde başlayan cümleler ya da “öğrenciniz hakkında sevdiğiniz şeylerin listesini yapma” şeklinde sürpriz bir e-mail öğrencilerin iyi hissetmesini sağlayabilir. Benzer şekilde arkadaşlarının kendi yaşamına kattıklarını fark etmelerine ve ifade etmelerine yönelik “arkadaşının yaptığı ve senin gurur duyduğun üç şey ve arkadaşının sana öğrettiği ve senin yaşamında etkisini gördüğün en önemli şey” şeklindeki ifadeleri düşünmelerini ve bu düşüncelerini arkadaşları ile paylaşmalarını desteklemek gerekir.
EĞLENCELİ ÖĞRENME ORTAMI ÖNEMLİ
Öte yandan eğlenme ihtiyacını temel almak, insanın yeni bilgiler öğrenmesi için çok önemli bir koşuldur. Öğrenme ortamı eğlenceli olmaktan uzaklaştığı ölçüde öğrenciler açısından sıkıcı bir ortam olarak algılanacaktır. Bu açıdan bakıldığında öğrencilerle belirlenecek temalarda filmler izlemek ve sonrasında film analizi yapmak; enstrüman çalan öğrencilerden online bir performans sergilemesini rica etmek, öğrencilerin sevdikleri tarzda şarkı listesi yapmak ve belli aralıklarla bu şarkıları mesajlaşma grupları üzerinden paylaşmak ya da öğrencilerden her gün başlarına gelen ya da kitaplarda, sosyal medyada, yaşamda karşılaştıkları eğlenceli anları, fotoğrafları, yazıları not almalarını istemek ve bunları paylaşmak etkili olabilir.
KİŞİSEL GELİŞİM DESTEKLENMELİ
Yeterlik, güç ve başarı ihtiyacı ise başka bir ihtiyaç grubudur. Bireyler yaşamında, kendisini yeterli, işe yarar, güçlü ve başarılı hissetmek ister. Öğrencilerin bu ihtiyaçlarını karşılamalarını desteklemek amacıyla yaşadığımız bu kriz durumunu sadece yaşamımızı tehdit eden bir durum olarak algılamayıp bizi geliştiren ve büyüten bir fırsat olarak görmelerini sağlamak etkili olabilir. Bu anlamda okul psikolojik danışmanları öğrencilerin güçlü yanlarını fark etmelerine ve geliştirmelerine yönelik çalışmalar planlayabilirler. Örneğin bazılarımızda öğrenme aşkı baskınken, bazılarımızda takım çalışması, mizah, yaşam coşkusu, iyi yüreklilik ya da merak karakter güçleri baskın olabilir. Öğrencilerin günlük yaşamda kendi öne çıkan güçlerini kullanmalarını cesaretlendirmek hem bireysel anlamda öğrencilerin kişisel gelişimini destekleyerek hem de başkalarıyla kurdukları ilişkilerin niteliğini artırarak her iki bağlamda iyi oluşlarını artırır. Bunun için öncelikle öğrencilerin güçlü yanlarını belirleme, sonrasında bu güçlü yanlarını nasıl kullanabileceklerine ilişkin bireysel eylem planı yapmalarını ve bu eylem planını uygulamalarını sağlama ve devamında yaptığı uygulamanın kendisi ve başkalarına olan etkisini tartışmaya yönelik ortam sağlamayı içeren aktiviteler planlanabilir. Örneğin, öğrencilerden güçlü yanları ile ilgili (örneğin, iyi yüreklilik, adil olma, merak, umut, azim gibi) bir hafta boyunca her gün sosyal medya hesaplarında yaptıkları ya da karşılaştıkları davranışları paylaşmaları istenebilir.
TEMEL PSİKOLOJİK İHTİYAÇLAR HER DÖNEM KARŞILANMALI
Özgürlük psikolojik ihtiyacı ise bireyin yaşamına yön vermede ya da bir eylem başlatma konusunda kendini ne derece özgür hissettiği, seçim yapma ve karar verebilmesi ile duygu ve düşüncelerini rahatça ifade edebilmesini içerir. Belki de salgın sürecinde en çok eksikliğini hissettiğimiz ihtiyaçlardan biri olma özelliğini düşündüğümüzde okul psikolojik danışmanlarının öğrencilerin bu ihtiyaçlarını karşılayabilmelerini sağlamaları önemli görülmektedir. Örneğin öğrencilerle bir araya gelinecek online platformlarda öğrencilerin kimliklerinin belli olmayacağı şekilde ebeveynlerine, arkadaşlarına, öğretmenlerine ya da genel olarak yaşama ilişkin duygu ve düşüncelerini ifade edebilecekleri etkinlikler tasarlamak olabilir. Benzer şekilde okul psikolojik danışmanları öğretmenlerle işbirliğine geçerek öğrencilerin ders kapsamında yapacakları ödev, proje gibi etkinliklerde hangi konuyu seçeceği ya da hangi grubun içinde yer alacağını kendisinin belirleyebileceği fırsatlar verilmesini sağlayabilir.
Özetle “Psikolojik ihtiyaçların karşılanmaması, sadece çorbayla beslenmek gibidir. Hayatta kalırsınız ancak kendinizi tam olarak beslenmiş hissetmezsiniz” (Dr. Rick Hanson, Beynin Mutluluk Ayarları Kitabı Yazarı). Bu anlamda salgın ve devamında fiziksel izolasyon sonucunda günlük yaşamları, aktiviteleri, erişimleri kısıtlanan çocukların, bu süreçte yaşayabilecekleri sorunlarla başa çıkmalarını kolaylaştırmak için okul psikolojik danışmanlarının yapacakları çalışmalarda temel psikolojik ihtiyaçları karşılamaya yönelik etkinlikler yürütmeleri önemlidir.
PROF. DR. ŞERİFE IŞIK KİMDİR?
1974 yılında Ankara’da doğdu. 1996 yılında Gazi Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı’ndan mezun oldu. Eskişehir Rehberlik ve Araştırma Merkezi ve Ankara Barmek İlköğretim Okulu’nda psikolojik danışman olarak çalıştı. Gazi Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık programından 2000 yılında bilim uzmanlığı, 2005 yılında ise doktora derecesini aldı. 1999 yılından itibaren Gazi Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı’nda araştırma görevliliği, öğretim görevliliği ve öğretim üyesi olarak görev yapan Dr. Işık’ın çalışma alanları; pozitif psikoloji, okul rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri ve kapsamlı rehberlik ve psikolojik danışma programlarının hazırlanmasıdır. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği üyesi olan, alanda yayınlanmış pek çok yayını bulunan, ulusal ve uluslararası projelerde yer alan Dr. Işık bir çocuk annesidir.