Ödül ve ceza sistemi motivasyon kaybına neden oluyor

“Motivasyon eksikliği olduğunda öğrenme gerçekleşmiyor, daha önce kazanılan becerilerin kullanılmasına yönelik çaba ve performans azalıyor.” Bu sözler Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selahiddin Öğülmüş’e ait.

Özellikle anne-babalar tarafından sık sık kullanılan ödül ve ceza yönteminin bağımlılık yarattığını, eğlenceli olmayan öğrenme modelinin ve güvensiz ortamın olumsuz sonuçlar doğurduğunu belirten Prof. Dr. Öğülmüş, “Başarı için yüksek motivasyon şart” diyerek şöyle devam ediyor:

İKİ ÇEŞİT GÜÇ VAR: KİŞİSEL VE ÇEVRESEL
“Motivasyon, belli bir davranışta bulunmak için harekete geçiren içsel yani kişisel ve çevresel güçler olarak ikiye ayrılıyor. İçsel motivasyonda ödül veya ceza yok. Bunlar, insanın kendisini geliştirmesini ve tanımasını sağlayan, daha bağımsız ve değerli hissettiren, özgüvenini ve özsaygısını yükselten davranışlar olarak sıralanabilir. İhtiyaçlar, duygular, beklentiler, özyeterlilik inançları içsel etkenler arasında sayılabilir.

Dışsal motivasyon ise, bireyin bir cezadan kaçmak veya bir ödül almak için yaptığı davranış. Fiziksel ya da psikolojik ceza, maddi ve manevi ödüller bu gruba giriyor. Özellikle anne-babalar tarafından sık kullanılan ödül ve ceza yöntemi bağımlılık yarattığı gibi motivasyon kaybına da neden oluyor. Motivasyon öğrenmeyi ve performansı etkiliyor. Öğrencilerin yeni bilgi ve beceriler edinmesini, daha önce öğrenilenlerin davranışa yansımasını sağlıyor. Bu nedenle motivasyon eksikliğinde yeni öğrenme olumsuz etkileniyor, kazanılan becerilerin kullanılmasına yönelik çaba, performans azalıyor.”

BAŞARI İÇİN İKİ FAKTÖR ÖNEMLİ
Motivasyon düzeyi arttıkça öğrenme kapasitesinin daha çoğu kullanılır. Bu durum daha yüksek performans anlamına gelir. Öğrencinin başarı düzeyini; öğrenme kapasitesi, örneğin zekâ düzeyi, özel yetenekleri, önceki öğrenmeleri ile motivasyon düzeyi arasındaki etkileşim belirler. Tek başına ne öğrenme kapasitesi ne de motivasyon düzeyi başarıyı etkiler. Örneğin bir öğrencinin kapasitesi düşükse, motivasyonu yüksek olsa bile çok başarı gösteremez. Motivasyonu düşükse, öğrenme kapasitesi yüksek olsa da yüksek başarı elde edemez. Çünkü başarı düzeyi, öğrenme kapasitesinin ne kadarını kullandığına göre değişir.

KAPASİTE KULLANIMINI BUNLAR ENGELLİYOR
-Güçlü yanlarını tanımama
-Korkular
-Öğrenilmiş çaresizlik
-Başarabileceğine inanmama
-Özendiricilerin eksikliği
-Sosyal baskı
-Fiziksel çevrenin uygun olmayan koşulları
-Adil olmayan uygulamalar
-Rekabet eksikliği

ONU 5 ETKENDEN UZAK TUTUN
1- ÖDÜL VE CEZA: Yapılan araştırmalar cezanın, bir davranışın tekrarını önlemediğini, ödülün de tekrarı arttırmadığını gösteriyor. Ödül, sadece basit ve tekrarlayan çalışmalarda işe yarıyor.Yaratıcılık gerektiren veya karmaşık konularda ise güdülenmeye etki etmiyor.

2- YENİ DENEYİM VE BECERİLERDEN UZAK DURMAK: Öğrenciler yeni bilgi ve beceriler kazandıkça kişisel olarak geliştiklerini hissediyorlar. Kendilerini daha iyi ve yeterli görüyorlar. Böylece yeni deneyimlerden de çekinmiyorlar. Yeniliklere açık olunmadığında motivasyon bozuluyor.

3- OKUL BEKLENTİLERİ: Motivasyonu düşüren önemli bir faktör de, okula giderken herhangi bir amacının ve olumlu bir beklentinin olmaması. Öğrencinin, okulun kendisini geliştireceği, yeterlilik düzeyini arttıracağı yönünde beklentisi yoksa motivasyonu düşer.

4- SIKICI ÖĞRENME MODELİ: ‘Öğrenme’ ve ‘eğlenme’, birbirini tamamlayan eylemler. İnsanlar hangi yaşta olursa olsun, eğlenebildikleri sürece öğrenebilirler. Okula devam etmek, ders çalışmak, ödev yapmak gibi çalışmalar da eğlenceli olduğu sürece öğrenciler, öğrenmeye devam eder. Aksi halde, eğlenceyi okul dışında ararlar. Yetişkinler ise bu durumu öğrencinin, okul çalışmalarına karşı motivasyonunun düşük olması şeklinde etiketler.

5- GÜVENSİZ ORTAM VE YANLIŞ DAVRANIŞLAR: İnsanlar bir durumu tehlike olarak algıladıkları zaman korkarlar ve yapabilecekleri halde birçok davranıştan kaçınırlar. Bunun için öğrencinin kendini güvende hissettiği bir ortam yaratmak gerekiyor. Başkaları tarafından alaya alınmaktan ve eleştirilmekten korunması ve yapılan yanlışların öğrenme sürecinin doğal bir parçası olduğunun hatırlatılması, psikolojik olarak güvenli bir sınıf ortamı yaratmaya yardım edebilir.

NELER ÖĞRENMEYİ OLUMLU ETKİLİYOR
-Bir zorlukla karşılaşmış, karşılaşmamış olma
-Amaçların yapısı
-Beklentilerinin doğrulanması
-Öğrenilenlerin anlamlı, anlamsız oluşu
-Bütünü görebilme
-Geribildirim
-Konunun aşırı derecede kolay veya zor olması
-Öğrenme sürecinin eğlenceli, zevkli olması