Nasıl bir öğretmen istiyoruz?
Güncelleme Tarihi:
Bir ülkede eğitim sisteminin en önemli üç ögesi; eğitim programı, öğretmen ve öğrencidir. Eğitim programları, öğretmenlerin yol haritası ve rehberidir. Hazırlanan programlar ne kadar ülkenin ve gençlerin ihtiyaçlarına cevap verebiliyorsa, ulusal ve uluslararası gelişmeleri yakından izleyebiliyorsa ve ne kadar bilimsel araştırma ve ilkelere dayanıyorsa, ancak o oranda başarılı olabilir.
Eğitim programları sadece bireylere kazandırılması gereken bilgi, beceri ve davranışları içermez. Aynı zamanda toplum olarak gelecekte nasıl bir yaşam süreceğimizin de temellerini belirler. Öğretmenler ise, hazırlanan eğitim programının etkili bir biçimde uygulanmasından ve öğrencilerin, programın amaçları doğrultusunda nitelikli bir biçimde yetiştirilmesinden sorumludur.
ÖĞRETMENLERİN NİTELİĞİ VE DONANIMI
Öğretmenin niteliği ve kişilik özellikleri, aldığı eğitimin kalitesi ve dünya görüşü, nasıl bir birey yetiştirileceğinin de çerçevesini belirler. Ancak etkili ve donanımlı öğretmenler öğrencileri üzerinde güçlü izler bırakırlar. Öğrenciler ancak öğretmenlerinin kalitesi ve ufku kadar uzağa gidebilirler. Çünkü her öğrenci belirli oranda, olumlu veya olumsuz yönde öğretmeninden etkilenir. Elbette öğrencilerin hayalleri ve umutları geleceğin sınırlarını da aşabilir. Bu hayallerin gerçekleştirilmesinde gerekli olan nitelikler ve donanım, uygulanan eğitim programı ve öğretmenin kalitesi ile doğru orantılıdır.
Etkili Öğretmen; öğrencinin yaşamına girebilen, öğrenciye önem ve değer veren, ona başarma duygusunu yaşatabilen, tutum ve davranışlarıyla rol model olan ve öğrencisiyle duygusal temas kurabilen, hayranlık uyandıran kişidir. Böyle bir öğretmen geçtiği yerlerde çok güçlü izler bırakır. Gücünün kaynağını ise kişiliğinden, uzmanlığından ve iletişim becerisinden alır. Etkili öğretmenler bireylerin hayallerini ve geleceğini şekillendirebilir. Unutulmamalıdır ki öğretmen, ışığını yansıtabildiği sürece çevresini ve öğrencilerini aydınlatabilir. Eğer gelecek bugünün çocuklarının hayalleriyle kurulacaksa, öğretmenler bu uçsuz bucaksız hayallerin mimarları olacaklardır. Öğretmenler öğrencilerini etkileyebildiği ölçüde onların dünyasında yer edinebilirler. Öğrencileriyle yaşayan, onlarla gülen ve eğlenen öğretmenler her zaman genç kalırlar.
ETKİLİ ÖĞRETMENLİĞİN ŞARTLARI
Etkili öğretmenlerin, öğrencilerin akademik düzeyi, sınıf mevcudu, öğrenme hızı gibi değişkenler ne olursa olsun etkili olması beklenir. Öğretmenler, kişisel becerilerini, alan ve konu bilgilerini, eğitim bilimleri alanındaki yeterliliklerini öğrencilerin öğrenme deneyimlerini geliştirmek için kullanırlar. Öğretmenlerin etkili olabilmesi için; okulun programını tanıması, okulun amaçlarının farkında olması, bu amaçların kendi amaçlarıyla tutarlı olması, kendisini sürekli olarak yetiştirmesi, geliştirmesi, toplumdaki ve okuldaki değişmelere bu değişikliğin gerektireceği rol farklılıklarına önceden hazırlıklı olması, her yönüyle verebileceğinin azamisini verebilmesi, okul programını yorumlayabilmesi, gerekli yerelleştirmeyi yapabilmesi, öğretmen-öğrenci, öğretmen-öğretmen, öğretmen-yönetici, öğretmen-denetmen, öğretmen-üst yönetici ilişkisini demokratik platformda sağlayabilmesi, insan ilişkileri yaklaşımının her boyutunu okul ortamında uygulayabilmesi, çevre şartlarını ve değerlerini göz önünde bulundurarak çevrenin ilgisini ve desteğini sağlayabilmesi, okula ve kendisine yönelik iç ve dış baskı gruplarının farkında olarak bu grupları okul amacının gerçekleştirilmesine yönelik hizmete geçirebilme rolünü iyi oynayabilmesi gerekir.
Diğer taraftan öğretmen, iyi kişilerarası ilişkiler kurabilmeli, meslekle ilgili temel ilkeleri belirleyebilmeli, bu ilkeleri öğrenciye uygulatarak öğrencinin zamanını dikkate alabilmeli ve etkili ses tonuna sahip olabilmelidir.
ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNİN ÖZELLİKLERİ
Öğretmenlik mesleğinin kendine özgü bazı özellikleri vardır. Her ne kadar bu özellikler öğretmenin görev yaptığı eğitim sisteminin amaçlarına, okulun misyonuna, okulun bulunduğu çevreye, velilerin beklentilerine, okulunun hedef yapısına, idareci ve öğretmenlerin vizyonuna göre değişse de etkili bir öğretmenin sahip olması gereken nitelikler kişisel ve mesleki özellikler olarak iki alt başlıkta incelenebilir. Öğretmenin kişiliğini oluşturan özelliklerin her biri öğrenciler üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bireylerin sağlıklı bir kişilik geliştirmelerinde anne-babadan sonra en önemli eğitimci öğretmendir. Öğretmenin hoşgörülü, sabırlı, açık fikirli, esnek ve uyarlayıcı, sevecen, anlayışlı, esprili, yüksek başarı beklentisi olan, cesaretlendirici ve destekleyici olma gibi özellikleri kişisel nitelikleriyle ilgilidir.
Bir öğretmende bulunması gereken en önemli kişilik özellikleri;
1) Öğrencilere Karşı Açık Görüşlü ve Objektif Olma
2) Öğrencilerin Beklenti ve Gereksinmelerini Dikkate Alma
3) Eğitim ile İlgili Sorunları Bilimsel Yöntemlerle Araştırma
4) Eğitimde Bireysel Farklılıkları Dikkate Alma
5) Yenilik ve Gelişmelere Açık Olma, Kendini Sürekli Yenileme
6) Toplumsal Değişmeleri Anlayıp Yorumlama
7) Eğitim Teknolojisindeki Gelişmeleri Yakından İzleme
8) Araştırmacı Bir Yapıya Sahip Olma
9) Yüksek Başarı Beklentisine Sahip Olma
Eğitimde öğretmenin kişisel nitelikleri önemlidir, ancak bunlar mesleki niteliklerle tamamlandığında bir anlam ifade etmektedir. Çünkü öğretmenin asıl görevi olan öğrenmeyi sağlayabilmesi için mesleki yeterliliklere de sahip olması gerekir. Aksi halde görevini etkili biçimde yerine getirmesinden söz edilemez. Dolayısıyla, öğretmenin verimli ve nitelikli öğrenmeyi sağlaması için mesleki niteliklere sahip olması gerekir. Etkili bir öğretmenin sahip olması gereken mesleki özellikler ise şu alt başlıklara göre sıralanabilir:
1) Öğretme isteği ve motivasyon
2) Konu alanı bilgisi
3) Öğrenme-öğretme sürecini planlama ve uygulama
4) Yansıtıcı uygulama
5) Sınıf yönetimi
6) İletişim ve beden dili
7) Rehberlik
8) Ölçme ve değerlendirme
9) Genel kültür
Bir öğretmenin kişilik özellikleri ne kadar olumlu olursa olsun mesleki özelliklere sahip olduğu oranda etkili bir öğretmenden söz edilebilir. Hiç kuşkusuz bu özellikler değişmez olmayıp, zamana, sorunların niteliğine, isteklerin yapısına ve günün şartlarına göre uyarlanabilmeli.
Etkili bir öğretmen olabilmek için öğretmenlerin hem kişilik hem de mesleki niteliklerini geliştirmesi ve sürekli kendilerini yenilemeleri gerekir. Eğitimin en üst düzeyde verimli ve etkili olabilmesi, amaçlarını gerçekleştirebilmesi, öğretmenin bütün bu boyutlarda uyumlu tutum ve davranışlar sergilemesi ile doğrudan ilişkilidir. Bu unsurlardan birisinin istenen niteliklerden yoksun olması eğitim sürecini doğrudan etkiler.
Toplum olarak geleceği daha güçlü ve etkili bir biçimde kurmak istiyorsak, öğretmenlerimizi bireyin ve toplumun ihtiyaçları doğrultusunda nitelikli ve çok yönlü olarak yetiştirmek zorundayız.
PROF. DR. ERTEN GÖKÇE KİMDİR?
Prof. Dr. Erten Gökçe Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Temel Eğitim Bölüm başkanıdır. Etkili öğretmenlik, hedefe odaklanma ve başarı, öğrencilerin akademik başarılarının artırılması ve eğitimde program geliştirme konularında çalışmalarını sürdürmektedir.