Mukataa Nedir? Mukataa Düzeni İltizamı Nedir? Mukataa Hakkında Kısaca Bilgiler

Mukataa, yaşamakta olduğumuz çağda da oldukça büyük bir merak konusu olarak karşımıza çıkmaktadır. Mukataa, Osmanlı döneminde maliye ile ilgili olan önemli konular arasında bulun makta idi. Devlette yapılan harcamalar için kurulmuş olan bir kurum olma özelliği barındırmaktadır.

Mukataa Nedir?

Mukataa, sözcük anlamı olarak kesişmek veya birbirinden kesilmek gibi anlamlar taşımaktadır. Fakat Osmanlı döneminde bu kelime değişik anlamlarda kullanılabilmekte idi. Mukataa, kelimesinin ekonomik anlamıysa, devletin yıllık gelirinin peşin para karşılığında kiraya verilmesi olmaktadır. Mukataa gelirleri şahıslara nakit olarak verilmezdi. Bunun yapılması yerine divan-ı hümayuna aktarılması gerçekleştirilmekte idi.

Miri arazi sisteminin söz konusu olduğu her yerde devletin nakit para gereksiniminin karşılanması gayesi doğrultusunda mukataa usulünden yararlanılmıştır. Bu sistem ise oldukça eski bir olmaktadır. Emeviler zamanından buyana bu şekilde uygulanmaktaydı. Yine aynı biçimde Selçuklu Devleti döneminde de Mukataa Sisteminden yararlanılmıştır.

Mukataa sistemi kısaca devlet hazinesinin gelir kaynağı olarak tabir edilebilir. Bu sistem devletin arazileri veya gelirinin bir bedel karşılığında kiraya verilmesi biçiminde açıklanabilir. Mukataa sisteminde geçici devir işlemleri de yapılabilmekteydi.

Mukataa Düzeni İltizamı Nedir?

Osmanlı döneminde mukataalar üç yöntemle işletilmekte bu yöntemlerden biri de mukataa düzeni iltizamı idi. İltizam usulü mukataa sistemi bunlardan ilki olarak karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı devleti döneminde Mukataa düzeni iltizam; kuruluş yıllarından itibaren uygulanmış ve timar sistemiyle bir bütünü tamamlayan faktör olarak varlık göstermiştir.

Mukataa düzeni iltizam; maden, tuzla, darphane gümrük, ispençe ve dalyan gibi çeşitliliğe sahip olan mukataaların yıllık gelirinin asgari düzeydeki değeri maliye tarafından tespit edilerek hazine defterine kaydedilmekte idi. Sonrasında ise bu mukataaların bir yıllık zaman dilimi içerisinde temin edebileceği azami değeri düşünülerek artırma usulüyle yahut kısmen peşin, kısmen ise taksit ile satılacağı (iltizama verileceği) umumi efkara ilan edilmekte idi.

Söz konusu olan bu gelirleri satın almak isteyen şahıslar (mültezimler) artırma konusu olan mukataayı getireceği gelir ve neden olacağı harcama ve bırakacak olduğu kar hakkındaki yapmış olduğu araştırmalar neticesi doğrultusunda, değerlendirildikten sonra devlete yıllık olarak ödemeyi kabul edebilecek oldukları miktarı içeren tekliflerini yapmaktaydılar. Hazinede çoğunlukla üç yıllık bir devre için bunlar arasında en yüksek teklifi veren mültezime o mukataayı devretmekte idi.

Mukataa Hakkında Kısaca Bilgiler

Mukataa hakkında kişilerin en çok merak ettiği ve araştırdığı konulardan biri mukataa hakkında kısaca bilgiler olmaktadır. Buna göre:

- Mukataa, Osmanlı dönemindeki maliye tarihinin en önemli konularından biri olup, devlet harcamalarında önemli bir finansman aracı olan kurum olma niteliği barındırmakta idi.

- Osmanlı devletinde görev yapan maliyeciler, mukataa olarak tabir edilen kurum vasıtasıyla devletin nakit gereksinimlerini karşılamak, iç borçlanmanın gerçekleşmesini sağlamak ve özel sektörü finansman sürecine dahil etme gayesi öngörülmüştür.

- Mukataa Osmanlı dönemindeki hazinenin gelir kaynaklarından biri olma özelliği taşımaktadır. - Devlete ait olan bir arazi yahut vâridâtın (gelirin) bir bedel karşılığında kiraya verilmesi ya da geçici olarak devredilmesi olarak tabir edilmekte olan bir sistemdir.

- Osmanlı Devletine gelir getiren kaynakların kiralanması işlemine 'mültezim' adı verilmekte idi.

- Mukataanın sahip olduğu önem doğrultusunda, mültezim, bir kişi olabileceği gibi, bir ortaklık da olabilmek idi ya da birkaç mukataa topluca bir mültezime verilmekte idi. Buna ek olarak mukataa topraklarının mevcut durumdaki gelirleri de doğrudan hazineye aktarılmakta idi.