Mesleğinizi seçmeden kendinizi tanıyın

Her birimiz günlük yaşamımızda irili ufaklı onlarca karar veriyoruz. Bu kararlarımızın çoğu sıradan olup, bireysel yaşamımızı genellikle fazla etkilemiyor. Örneğin bugün hangi kıyafeti giyeceğimiz ya da akşam ne yiyeceğimize karar vermemiz gibi. Ancak bireyler zaman zaman yaşamlarını ciddi oranda etkileyecek önemli kararlar da verirler. İnsanlığın hayatı boyunca verdiği en önemli kararlardan birisi, mesleğini ya da onu bir mesleğe götürecek eğitim programını seçmesi. Çünkü bu tür kararlar, sonuçları itibariyle bireyin bütün yaşamını etkileme potansiyeline sahip. Sağlıklı bir meslek kararı vermek hem işimizde başarılı olmamız, hem de iş tatmini elde ederek mutlu olmamıza yardım eder. Mesleki kararlarımız, bir geçim yolu olmanın ötesinde, sosyalleşmemiz, bir şeyler üreterek kendimizi değerli bir birey olarak görmemizin de bir yolu. Başarı duygumuzu ve kişisel doyumumuzu etkileyen kariyer serüvenimiz, toplumda bir yer edinme, saygınlık kazanma ve kendimizi gerçekleştirmenin de bir yolu. Sağlıklı bir meslek ya da eğitim dalı seçmekle, aynı zamanda gelecekte iş bulmada zorluk yaşayıp yaşamayacağımızı, hayatımızı nasıl bir ortamda sürdüreceğimizi, iş ve arkadaş çevremizin kimlerden oluşacağını, toplumda hangi konumda olacağımızı, ailemize ne gibi imkânlar sunacağımızı, kısacası genel yaşam biçimi ve standardımızı da belirlemiş olacağız. Bu nedenle her ülkenin ve işletmenin kendi insan gücü planlamasını yapması kadar, her bireyin de kendi bireysel kariyer planlamasını yapması; ilgi, yetenek, kişisel değer ve kişiliğine en uygun meslek ya da eğitim programını seçmesi gerekir. Doğru tercih yapabilmek için birey yeteneklerini, ilgilerini, kişilik özelliğini ve meslek değerlerini bilmeli. Doğru tercihler yapmak için ipuçları ise şöyle:

Yetenekli olduğunuz alanları belirleyin

Yetenekli olduğunuz alanlarda daha başarılı oluruz. Yetenek sadece sözel ve sayısal yetenekten ibaret değil. Bunlar okulda başarılı olmamızı sağlar. Ancak mesleğimizi icra ederken başka yetenekler de gerekir. Örneğin uzamsal yeteneğimiz sınırlıysa, iyi bir mimar olamayız. Benzeri şekilde doğa zekamız yüksek değilse, başarılı bir veteriner veya ziraat mühendisi olamayız. Sosyal ve duygusal zekamız sınırlı ise psikoloji, psikolojik danışmanlık, öğretmenlik vb. yardım mesleklerinde zorlanırız. Bu nedenle puanımız tutuyor olsa bile bir yükseköğretim programını tercih etmeden önce o mesleğin gerektirdiği yeteneklerin bizde olup olmadığını hesaba katmamız gerekir.

İlgilerinizi tanıyın

Günlük yaşamımızda bazı faaliyetlerde bulunurken zevk aldığımız, bu nedenle zamanın nasıl akıp geçtiğini anlamadığımız durumlar var. Bazen de sıkıldığımız için zamanın bir türlü geçmediği anlar olur. İşte bu durumların gerisinde çoğu zaman o faaliyetlere duyduğumuz ilgi ya da ilgisizlik yatar. İlgi bir faaliyetin özünden elde edilen doyum anlamına gelir. Bir başka anlatımla, bireyin bir faaliyetten hoşlanma ve haz alma derecesi. Sevmediğimiz faaliyetlerden oluşan bir işi ömür boyu yapamayacağımız düşünüldüğünde, yeteneklerimize ek olarak ilgilerimizi de belirlememiz gerekir. Çünkü ilgilerimiz iş doyumumuzu doğrudan etkileyen bir olgu. Ayrıca işimizden doyum aldığımızda büyük bir ihtimalle daha başarılı da oluruz. Bir başka ifadeyle ilgi duyulan bir faaliyeti yapan bireylerin hem iş tatminlerinin yükseleceği, hem de performanslarının artacağı söylenebilir. Bu nedenle yeteneklerimize ek olarak tercih ettiğimiz programın bizi götüreceği mesleği gerçekten sevip sevmediğimizi de dikkate almalıyız.

Kişilik özelliğinizi tanıyın

Bireyin meslek seçiminde dikkate alınması gereken bir diğer etmen de onun kişilik özellikleri. İnsan ırkının sahip olduğu özellikler, her insanda değişik oranlarda bir araya gelerek biricik insanı yaratmıştır. Tıpkı diğer özelliklerimiz gibi kişilik yapımız da çeşitli ve kişiliği oluşturan temel unsurlar her insanda farklı oranlarda bir araya gelmiştir. Bu farklılık, farklı anne ve babalardan, farklı gen donanımıyla dünyaya gelmemizin yanında, farklı sosyal ortamlarda ve koşullarda yaşamamızın da bir sonucu.

Nasıl insanların farklı kişilik özellikleri varsa, mesleklerin de gerektirdiği kişilik özellikleri bulunuyor. Örneğin kan gördüğü zaman bayılan bir birey için hekimlik, sabırlı olmayan biri için öğretmenlik, merhametli olan biri için satış ve pazarlama mesleklerinin uygun olmaması gibi.

Bireylerin kişilik özellikleriyle mesleklerin ya da işlerin gerektirdiği kişilik özellikleri örtüşürse hem bireylerin verimliliği hem de iş tatminleri artar. Bu nedenle meslek seçme durumunda olan bireylerin yetenek, ilgi ve meslek değerlerine ek olarak kişilik özelliklerini de tanımaları ve kariyer seçimlerinde bunu da hesaba katmaları gerekir.

Meslek değerlerinizi fark edin

Meslek değerleri bir mesleğe girme sonucunda o mesleğin getirilerinden elde edilen doyumdur. Mesleğin kazanç durumu, sosyal güvencesi, kazandırdığı toplumsal saygınlık bu değerlere örnek verilebilir. Meslek değerleri, bir mesleği birey için değerli kılan özellikler anlamına gelir. Mesleklerin sahip olduğu özelliklere atfedilen değer kuşkusuz bireyden bireye değişir. Bir mesleğin en cazip yanı, bir birey için o meslekten elde edilen yüksek kazanç, bir başkası için güvence, başka biri için mesleğin sahip olunan yeteneği kullanmaya olanak tanıması, başkası için ise mesleğin toplumsal saygınlığı olabilir.

Meslekler bizim gözümüzde ihtiyaçlarımıza yanıt verdiği oranda değerlidir. Her insanın ihtiyacı farklı olduğu için meslek değerleri de farklı. Bu nedenle herkes için geçerli olabilecek ortak meslek değerlerinden söz edilemez. En doğru meslek değeri bireysel ihtiyaçlara en fazla yanıt veren özellikleri taşıyan mesleklerde gizli. Bu nedenle bireyler, ihtiyaçlarına en fazla yanıt verecek meslekleri belirlemeden önce kendi meslek değerlerini belirlemeli.

Üniversite programları ve meslekler hakkında bilgi edinin

Bir yükseköğretim programı veya o programın size kazandıracağı meslek hakkında karar vermeden önce şu soruların cevaplarını bulmaya çalışın:

1) Mesleğin icrasında hangi görevleri üstlenmek gerekiyor?
2) Başarılı olmak için gereken yetenek, ilgi ve kişilik özelliği neler?
3) Çalışma alanları ve iş bulma olanağı ne?
4) Mesleğe 5-10 sene sonra ülkenin duyacağı ihtiyaç ne olacak?
5) İlerleme nasıl oluyor?
6) Kazanç durumu nasıl?
7) Toplumsal statüsü ne?
8) Hangi ortamlarda ve koşullarda icra ediliyor?