Meritokrasi nedir ve ne demek? Meritokrasi modeli ve özellikleri

Bu kavram ilk kez, Michael Young'un kaleme aldığı Meritokrasi'nin Yükselişi adlı kitapta kullanılmıştır.1958 yılında yayımlanan kitabın orijinal adı Rise of the Meritocracy'dir. Kitap, İngitere'den sonra ABD, İtalya, İspanya ve Fransa'da basıldı. Son yıllarda dünya genelinde Meritokrasi'yi savunanların sayısında büyük bir artış yaşanmıştır.

 Meritokrasi Nedir?

 Meritokrasi, yasa ve karar anlamına gelen ''Meri'' kökünden türetilmiş bir kelimedir. Bu yönetim biçiminde devletin başında kim olacağına halk karar vermez. Toplumun ilerlemesi ve huzur içinde yaşaması için herkes, yeteneklerine, zekasına ve liyakatına göre değerlendirilmelidir. Meritokrasi kelimesinin yaratıcısı İngiliz yazar Michael Young'a göre dünya genelindeki ekonomik istikrarsızlığın ve kaosun tek bir nedeni, yönetim kadrosunda görev alan kişilerin başarıya ve yeteneklerine göre değil oy çokluğuna göre seçilmesidir.

 Bu yönüyle demokrasiden ayrılan meritokrasinin belli başlı ilkeleri Aristokrasi ile benzerlik taşır. Siyaset felsefesi alanında eserler kaleme almış birçok düşünür Meritokrasiyi savunmuştur. Bu isimlerin başında ünlü filozof Platon (Eflatun) geliyor. Platon'a göre devleti yönetecek olan kişiler filozofların arasından seçilmelidir. Aynı görüşü savunan Aristoteles ve Herakleitos de halkı ''avam'' ve ''havas - seçkin'' olarak ikiye ayırmıştır. Buna göre yönetim kadrosunda olan kişilerin avamdan değil seçkinlerden seçilmesi gerekir. Seçkinliğin kaynağı ise nesep (soy) değil bilgi, tecrübe, zeka ve liyakattır.

 İslam filozofları arasında da meritokrasiyi savunan görüşler ortaya atılmıştır. Örneğin yöneticileri ''sahte filozof'' ve ''hakiki filozof'' olarak ikiye ayıran Farabi'ye göre, devletin başında hakiki filozoflar yer almalıdır. Aksi takdirde toplumda yozlaşmalar baş gösterir, ekonomik problemler artar ve devlet yapıları çöker.

 Günümüzde resmi olarak meritokrasi ile yönetilen bir ülke bulunmamaktadır.

 Meritokrasi Modeli ve Özellikleri

 Bu yönetim modelinde toplumsallık değil bireycilik ön plandadır. Zeka, yetenek, uyum, girişimcilik ve çaba, Meritokrasi'nin temel kavramları arasında yer alır. Meritokrasi ile yönetilen bir ülkede, kişiler mesleklerini ihtiyaçları değil yetenekleri doğrultusunda seçme hakkına sahiptir. Bu anlayışa göre, birey ancak yetenekli olduğu bir alanda çalışırsa, ülke genelinde ekonomik kalkınma gerçekleşir.

 Günümüzün en yenilikçi yönetim biçimlerinden biri olan Meritokrasi'de fırsat eşitliği esastır. Herkese yeteneklerini sergileyebileceği ve zekasını geliştirebileceği imkanlar sunulmalıdır. Bu yönüyle liberalizm ile benzer özellikler taşır.

 60 yıllık tarihinde farklı birçok meritokrasi modeli ortaya çıktı. Bunların başında ''Meritokratik Demokrasi'' geliyor. Bu yönetim biçiminde herkesin seçme hakkı olsa da seçilme hakkı yokyut. Ülkenin yönetimi için aday olan kişiler, bilişsel ve sosyal yönden değerlendirilir. Bu değerlendirmeyi yapacak olan heyetin hiçbir siyasi parti ve örgüt ile bağlantısının olmaması gerekir. Ancak bağımsız bir heyet tarafından değerlendirilip onaylanan kişiler yönetim için adaylığını koyabilir. Daha sonra halk genel ve yerel seçimlerde oy hakkını kullanır.

 Bir diğer model ise ''Meritokratik Monarşi'' adıyla bilinir. Ülkenin başında hükümdar olsa da tek söz sahibi hükümdar / kral değildir. Bunun dışında yeteneklerine göre seçilmiş kişiler de yönetim mekanizmasında yer alır. Antik Çağ'da Roma İmparatorluğu ve Mısır Uygarlığı meritokratik monarşi ile yönetilmiştir.

 90'lı yıllara gelindiğinde ''Meritokratik Teknokrasi'' adında yeni bir model ortaya çıktı. Bu modele göre ülkedeki tüm kararlar bilimsel yöntemlere başvurularak alınmalıdır. Meritokratik Teknokrasi ile yönetilen ülkelerde ana geçim kaynağı tarım değil teknolojiye dayalı endüstridir.