MEB’den ders kitaplarının incelenmesinde 4 kriter

Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, ‘Ders Kitapları ve Eğitim Araçları ile Bunlara Ait Elektronik İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler’i yayınladı. Buna göre eğitim araçları ile ders kitapları incelenirken 4 kriter dikkate alınacak. Bunlar; anayasa ve mevzuata uygunluk, bilimsel yeterlilik, eğitim ve öğretim programının kapsamıyla kazanımlarını karşılayacak kapasitede olması, görsellerle içerik tasarımının öğrenmeyi destekleyecek şekilde planlanması ve öğrencinin gelişim özelliklerine uygun olması şeklinde sıralandı. Kılavuzda ayrıca bu kriterlerin detaylı açıklamaları ve hangi konulara dikkat edileceği de belirtildi. Kılavuzda yer alan kriterler ve onlara ait detaylı açıklamalardan bazıları şöyle: 

1- ANAYASA VE MEVZUATA UYGUNLUK YÖNÜNDEN YAPILACAK İNCELEMEDE DEĞERLENDİRMEYE ESAS KRİTERLER

-  Anayasa’da ve Milli Eğitim Temel Kanunu’nda açıkça hükme bağlanmış eşitlik ilkesi gözetilerek temel insan hak ve özgürlüklerini destekleyen ve her türlü ayrımcılığı reddeden bir yaklaşımla hazırlanmalı.

- Konuların işlenişinde veya örneklerde, insanların betimlenmesi ve olayların sunulmasında, toplumsal eşitlik ilkesi gözetilmeli.

- Bireylerin hak ve özgürlüklerini ihlal edecek unsurlar bulunmamalı.

- Verilen örneklerde ve kullanılan karakterlerde kadın ve erkek dağılımı açısından makul bir denge gözetilmeli.

- Çoğulculuk ilkesi gözetilmeli.

- Farklı etnik yapılara dair olumsuz genellemeler bulunmamalı.

AYRIM GÖZETİLMEMELİ

- Toplumun bir kesimini, siyasi görüşünü veya düşünce biçimini küçük düşüren yahut ön yargı oluşturabilecek anlatımlara yer verilmemeli.

- İçerikte bireysel, sosyal, mesleki kimlikleri ve kişilikleri küçültücü herhangi bir ifade veya ima yer almamalı.

- İçerikte; ırk, renk, dil, din, siyasal tercih, etnik köken, mülkiyet veya başka herhangi bir ayrım gözetilmeksizin evrensel insan haklarının herkes için geçerli olduğu ilkesi esas alınmalı.

- İçerikte müstehcen ve öğrencilerin maneviyatına muzır olabilecek mesajlar açık veya örtük biçimde bulunmamalı.

- Tasarım ögelerinde öğrenciler için muzır tesirde bulunacak korku, şiddet, hakaret, aşağılama; cinsel içerikli öge, mesaj ve ima gibi unsurlar yer almamalı.

- Kişileri, meslek gruplarını, toplulukları vb. aşağılayıcı, dışlayıcı, etiketleyici ifadeler bulunmamalı.

REKLAM UNSURU İÇERMEMELİ

- Herhangi bir kişi, kurum, ürün, organizasyon lehine ve/veya aleyhine reklam unsuruna yer verilmemeli.

- Kitabın herhangi bir bölümünde yayınevinin ve yazarların kimliğini belirleyici öge yer almamalı. Örneğin yabancı dil kitaplarında sete özel bir ad kullanılmamalı.

2- BİLİMSEL OLARAK YETERLİLİĞİ

- Tanımlar, açıklamalar, örnekler, gösterimler ve etkinlikler tartışmaya yol açmayacak şekilde, net ve işlenen konuyla ilişkili olmalı.

- Bir öğrencinin başkasının yardımı olmadan, okuyarak anlayabileceği ve öğrenebileceği ayrıntı ve yapıda sunulmalı.

- Metinlerin ana fikri kolaylıkla anlaşılabilir düzeyde olmalı.

- Anlam belirsizliği olmamalı.

KAYNAĞI BİLİNMEYEN İÇERİKLERE YER VERİLMEMELİ

- Alıştırma, uygulama ve değerlendirme soruları veya etkinlikler öğretmenlerle öğrencinin ulaşabileceği ve uygulayabileceği nitelikte olmalı.

- Tavsiye edilen eğitim ve öğretimi destekleyici materyallerin öğrencilerce kolay erişilebilir olmasına dikkat edilmeli.

- Genel geçer ve güncel olan bilimsel bilgi, teori, teknik, yöntem, terim, birim ve semboller kullanılmalı.

- Bilimsel olarak geçerliliği ve güvenilirliği konusunda kanıt olmayan ve kaynağı bilinmeyen içeriklere yer verilmemeli.

- Bilimsel bilgi dışında görüş ve kanaat niteliğinde olan bilgilerin hangi kaynağa veya kişiye ait olduğu açıkça belirtilmeli ve bunlara kaynakçada yer verilmeli.

- Tartışmalı konular genel geçer bilgi gibi sunulmamalı.

YAZARIN KİŞİSEL GÖRÜŞÜNÜ YANSITMAMALI

- İçerik kitap yazarının kişisel yorum ve görüşünü içermemeli.

- Tarih, kişi adı, tanım, birim, sembol, formül, denklem, kavram, terim, kanun, teori, prensip, istatistiki veri, kısaltma, yazım, tercüme, sesletim, video alt yazı vb. hatası bulunmamalı.

- Haritalarda (ölçek, lejant, devletlerin sınırları, adları vb.) hata bulunmamalı.

- İçerikte yer alan bilgiler, kitabın bütünlüğünde yer alan diğer bilgilerle tutarlı olmalı.

- Hazırlanan tüm soru türlerinin kurgusu, soru kökü ve öncülleri açık, anlaşılır ve tam olmalı.

- Hazırlanan soru türlerinde olumsuz soru ifadeleri dikkat çekici (altını çizme, kalın yazma vb.) şekilde vurgulanmalı.

KISA CEVAPLI VE AÇIK UÇLU SORULAR

- Kısa cevaplı sorular önemli bir bilgiyi yoklamalı, bilinen bir kaynaktan olduğu gibi alınmamalı ve soru ifadesinde ipucu bulunmamalı.

- Açık uçlu sorular ölçülmek istenen kazanımın kapsamına uygun şekilde sınırlandırılmış olmalı.

- Öğrencilerin seviyelerine uygun ve söz varlıklarını zenginleştirmeye yönelik bir dil kullanılmalı.

- Kaynak gösterilmeden alıntı yapılmamalı.

- Başka bir ders kitabı kaynak olarak gösterilmemeli.

3- İÇERİĞİN EĞİTİM VE ÖĞRETİM PROGRAMININ KAPSAMINI VE KAZANIMLARI KARŞILAMA YETERLİLİĞİ

- Taslak ders kitabı, ilgili öğretim programının tüm kazanımlarını karşılamalı.

- Kazanımlar sadece “ödev, proje, alıştırma, sıra sizde vb.” ile verilmemeli.

- e-İçerikler ilgili kazanım/kazanımları eksiksiz olarak karşılamalı.

YENİ BİLGİLER ARASINDA BAĞ KURULMALI

- Ön bilgiler yeni öğrenilecek bilgilere temel oluşturmalı, içerik önceki bilgilerle yeni bilgiler arasında bağ kurularak sunulmalı.

- Ünite, bölüm, tema veya konular arasında dersin özelliğine göre mantıksal bir sıra olmalı.

- İçerik sonraki öğrenmelere hazırlayıcı nitelikte olmalı.

- Kazanımların işlenişinde günlük hayata uygun bağlantılara yer verilmeli.

- Kullanılan dil ilgili yaş ve sınıf seviyesine uygun olmalı.

- Ünite sonu değerlendirme soruları basitten karmaşığa, kolaydan zora olacak şekilde sıralanmalı.

ÖĞRENCİYE SORUMLULUK VERİLMELİ

- Öğrenme öğretme etkinlikleriyle öğrenciye görev ve sorumluluklar verilmeli.

- Metinler ilgi çekici görsellerle desteklenmeli.

- öğrenciyi soru sorma, problemi tespit etme, gözlem yapma, hipotez kurma vb. süreçleri kullanmaya yönlendirmeli.

- Kullanılan sözcük, sözcük grubu, kavram ve terimlerin anlamları ders ve konunun niteliğine uygun olarak güncel TDK sözlüklerine göre verilmeli.

- İçerikte adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik değerlerine yer verilmeli.

4- GÖRSEL TASARIMIN VE İÇERİK TASARIMININ ÖĞRENMEYİ DESTEKLEYECEK NİTELİKTE OLMASI VE ÖĞRENCİLERİN GELİŞİM ÖZELLİKLERİNE UYGUNLUĞU

- Kapak, dersin içeriği ile uyumlu şekilde tasarlanmalı.

- Kapak tasarımında kullanılan ögeler ve bunların kullanılış tarzı kitabın içeriğiyle uyumlu ve içeriği destekleyici olmalı.

- Kitabın kullanımına kılavuzluk eden bölümde kitapta yer alan simgelerin tümü tanıtılmalı. Kullanılan simgeler (ikon, sembol, vinyet vb.) temsil ettiği işleve uygun olmalı.

- Kitapta kullanılan her türlü öge açık, net, anlaşılır, ayırt edici ve yönlendirici olmalı.

- Sayfa numaraları kolaylıkla görülebilecek, takibi güçleştirmeyecek ve karışıklığa yol açmayacak şekilde yerleştirilmeli.

- İçerikte açık (sözel/yazılı veya görsel unsurlarla doldurulmayan boş kısımlar) ve kapalı (materyallerle doldurulan kısımlar) alanlar öğrenmeye katkı sağlayacak şekilde dengeli

bir biçimde verilmeli.

TASARIMDA TARAFSIZLIK İLKESİ DİKKATE ALINACAK

- Belli bir amacı olmayan boş alanlar veya boş sayfalar bırakılmamalı.

- Sayfa tasarımları öğrencinin gelişim seviyesine uygun bir şekilde düzenlenmeli.

- Karşılıklı sayfalar görsel bütünlük içerecek şekilde, tek bir kompozisyon olarak düşünülmeli.

- Tasarımda kullanılan görsel ögeler tarafsızlık ilkesi gözetilerek oluşturulmalı.

- Güvenlik tedbirlerinin alınmasını gerektiren içeriklerde güvenlik kurallarına aykırı görsel ögeler bulunmamalı.