LYS’de başarı sınırına dikkat

Meslek; bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, kuralları toplumca belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan sistemli etkinlikler bütünü. Meslek tercihi; meslekleri “istenirlik” açısından sıraya koyuyor.  Meslek seçimi ise bir kimsenin kendisine açık olan meslekleri çeşitli yönleriyle değerlendirip kendi ihtiyaçları ve beklentileri açısından istenilen yönleri, çok istenilmeyen yönleri az olan birine yönelmeye karar vermesi. Meslek seçimi insanın hayatında yaptığı en önemli seçimlerden biri. Aynı zamanda karmaşık bir problem. Bireyin bir mesleğe ilgi duyması, yetenek, ilgi ve değerleriyle birlikte başka faktörler tarafında da etkileniyor. Örneğin, yaşamın ilk yılında bebeğin anne ya da bakıcıyla geliştirdiği güvenli ya da güvenli olmayan bağlanma (anne ya da bakıcıyla bebek arasında yakın duygusal bağ) türüyle meslek seçimi arasında ilişki bulunuyor. Günümüzde araştırmacılar meslek seçimi kararının hayatın belli bir döneminde bir anda verilen bir karar olmadığı, bu kararın zaman zaman alınan küçük ve önemsiz gibi görünen kararların bir sonucu bileşkesi olduğu görüşünde birleşiyor. Yani meslek seçimi kararı, mesleki gelişim süreci içinde biçimlenip ortaya çıkıyor. 

TABLOLARI İYİ İNCELEYİN

Mesleki gelişim süreci, bireyin çocuklukta bir meslek fikrinin oluşmaya başladığı andan yetişkinlikte bir meslek sahibi oluncaya kadar geçen dönemleri kapsıyor. Bu dönemde yerine getirilmesi gereken mesleki gelişim görevleri bulunuyor. Mesleki olgunluk, bireyin içinde bulunduğu dönem itibariyle kendisinden beklenen mesleki gelişim görevlerini yerine getirip getirememesi durumu. Lise döneminde ergen “bir mesleki tercihi billurlaştırma”, mesleki gelişim görevine ilişkin bazı mesleki tutum ve davranışları başarmalı. Örneğin; bir mesleki tercihi billurlaştırma gereğinin ve meslek seçiminde göz önüne alınacak faktörlerin farkında olmalı. Adaylar, 2017 Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi (ÖSYS) Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuz’unda yer alan yükseköğretim programlarının koşul ve açıklamalarını gösteren Tablo 3 ve Tablo 4’teki 1. Kısım ve 2. Kısım’ı dikkatli incelemeli. Yükseköğretim kurumu bazı fakülte ve programlara kabul koşullarında başarı sırası sınırı getirdi. Örneğin; tıp programlarına başarı sırası 40 binin altında olanlar giremeyecek. Benzer şekilde, hukuk programlarına 150 bininci sırada olan adayın altındakiler yerleştirilmeyecek. Bazı programların burs olanakları var. Bunlar için de kılavuzda verilen Kısım 1 ve Kısım 2’nin ayrıntılı okunması adaylar ve ailelerin lehine.

İSTEĞE Mİ PUANA GÖRE Mİ TERCİH YAPMALI?

Meslek seçimi ve doğal olarak bunun başlangıcı olan tercih listeleri oluşturmak karmaşık bir durum. Her birey biricik ve kendine özgü. Karl Popper’in dediği gibi “Her karmaşık problemin bir basit çözümü var ve bu çözüm yanlış”tır. Bu sorunun basit bir cevabı yok. İdeal olanı adayın istediği programı ve bölümü seçmesi. Meslek seçimi, kariyer engelleri tarafından etkileniyor. Kariyer engeli, kişinin içinde ya da çevresinde yer alan ve kariyer gelişimini güçleştiren olaylar ve şartlar olarak tanımlanıyor. Bunların bir bölümü adayla ilgili, bir kısmı ise çevreden kaynaklanan şartlar. Bunların farkında olmak önemli. Örneğin; mesleki olgunluğa ulaşamamış bir aday 1-2 yıl sonra buna kavuşup kariyer kimliğini oluşturabilir. Bazı üniversiteler ilk iki yıl program tercihi yaptırmıyor, fakülte tercihi  yaptırıyor. İki yıl sonra ise program tercihi alınıyor. Bu durumda aday ilk iki yıl kendisine ilişkin bilişsel senaryoları diğer bir deyimle kariyer kimliğini netleştirerek daha uygun bir meslek seçimi gerçekleştirebiliyor.

Bireylerin yetenekleri, becerileri, kişilikleri, gereksinimleri, değerleri, özellikleri ve benlik kavramları farklı. Bireyler bu özellikleri nedeniyle pek çok işi yapabilme donanımına sahip. Aday beş yıl sonra, on yıl sonra nerede ve nasıl bir meslek sahibi olmak isteğini düşünebilir, gözünde canlandırabilir. Geleneksel bazı meslekler giderek ortadan kalkıyor, buna karşılık bazı yeni meslek alanları ortaya çıkıyor. Araştırmalar yaşam sürecinde bir çalışanın 3-7 meslek değiştirdiğini gösteriyor. Bu nedenle aday, puanı yettiği ve pek çok alana aktarılabilir beceri ve meta yeterlik geliştirebileceği programları tercih etmeyi düşünebiliyor.

PUANI İSTEMEDİĞİ BİR BÖLÜME YETİYORSA?

Bazen canımızın çektiği ile gücümüzün yettiği bir olmaz. Bu durumda aday önündeki seçenekleri değerlendirebiliyor. Bu değerlendirme ve karar verme bireysel farklılıklara ve bağlama göre farklılaşabiliyor. Aday, kendi ve aile durumuna bağlı olarak bir yıl daha sınava hazırlanmayı tercih edebilir ya da meslek alanını dikkate alacak şekilde bir tercih listesi oluşturabilir. Meslek alanı; benzer etkinlikleri içeren mesleklerin oluşturduğu grup. Örneğin; fizyoterapi ve rehabilitasyon ve doktorluk aynı alandan meslekler. Adayın puanı istemediği bir programa yetiyorsa ve yeniden hazırlanma olanağı yoksa, bazı üniversitelerin çift ana dal, yan dal, çift diploma olanağı var. Bu tür programlar tercih edilebilir. Aday, puanı yettiği ve pek çok alana aktarılabilir beceri ve meta yeterlik geliştirebileceği programları tercih etmeyi düşünebilir. Bu konuda kararın adaya özgü olacağı akılda tutulmalı. Her adayın bağlamı farklı, dolaysıyla tercih sırası ve gerekçesi de farklı olacak. Aile üyeleri bu konuda adayı dinlemeli, onun düşüncesini anlamaya çalışmalı.