Karnede sizin de payınız var

Okulların kapanmasına, karnelerin alınmasına çok az bir süre kaldı. Peki aileler iyi ve kötü karneyi nasıl değerlendirmeli? Karne hediyesi alınmalı mı alınmamalı mı? Çocuğa “Karne iyi gelirse şunu alacağım” demek doğru bir yaklaşım mı? Her istediği karşılanmalı mı?

Her aile çocuğunun başarılı olmasını ister. Anne-babalar okul yaşantısını sınıf geçme, yüksek not alma veya sınav kazanma bağlamında ele almamalı. Akademik yaşantı aslında öğrenme, ilgi, merak, keşif, yeni yaşantılara açık olma, ilişki kurma ve sürdürme, sosyal beceri kazanma, olumlu tutum geliştirme gibi hayata dair temel becerilerin de kazanıldığı bir etkileşim alanı. Karne, sembolik anlamı olan genel bir değerlendirme aracı. Özellikle günümüzde e-Okul sistemiyle aileler ve öğrenciler karne almadan çok önce başarıları hakkında bilgi sahibi oluyor.

ONA HER KOŞULDA DEĞERLİ OLDUĞUNU HİSSETTİRİN

Karne notlarının bir yıllık sürece dair bir değerlendirmeyi ifade ettiği unutulmamalı. Başarılı öğrenciler için olumlu geri bildirim vermek, başarıyı takdir etmek çocuk açısından önemsendiğinin bir göstergesi. Ancak sevginin ön koşulu değil. Başarısı üstüne konuşmak, çabasını takdir etmek ve her koşulda çocuğun aile için değerli olduğunu hissettirmek en güzel ödül. Başarısız olan öğrenciler için ise son anda ailenin vereceği olumsuz tepkilerin geçerliliği yok. Çünkü bir yıl boyunca çocuğu izlemek, akademik durumunu görmek, ihtiyacı olan desteği ve dolaylı kontrolü zaman içinde sağlamak da ailenin görevi. Aslında karne hem çocuğun hem de ailenin karnesi. Burada sadece çocuğu suçlamak, kınamak, eleştirmek ortadaki başarısızlıktaki sorumluluğu üstlenmemek demek. Başarıya ilişkin motivasyonun önündeki engelleri görmemek, önlem almamak, bunlarla ilgili düzenleme yapmamak da ailenin sürece ilişkin karnesinin kırık olduğunu gösteriyor.

ÇABASINI GÖRÜN

Takdir edilmek, fark edilmenin, kabul görmenin, desteklenmenin ve beğenilmenin farklı biçimi. Herkes başarısının takdir edilmesini ister. Burada karne hediyesi bir gereklilik değil, ortada bir başarı söz konusu ise bunu sembolik olarak ifade etmenin ve değerlendirme yapmanın ‘aracı’ olmalı. Genellikle aileler, sonucu görmek eğiliminde, oysa sonuçtan daha çok burada öğrencinin sürece ilişkin tutumu ve çabası görülmeli. Yani ‘karne hediyesi’ öğrencinin bir yıl boyunca sergilemiş olduğu akademik yaşantısına dair ‘çabasının’ değerlendirilme yolu olmalı. Hediye, amaç değil araç olarak düşünülmeli.

‘Karne hediyesi’ düşünüldüğünde, ödül vermenin felsefesinde anlamlı ve kalıcı öğrenmeyi sağlaması, akademik başarıyı arttırması, disiplinin kazandırılmasının istenildiği görülür. Tüm bu istenilen özelliklerin gerçekleşmesi hediye yoluyla değil, çocuğun okula başladığı hatta ona hazırlandığı ilk yıllardan itibaren ailenin okul yaşantısından beklentisi, akademik yaşama ilişkin tutumuyla şekillenip kalıcı hale geliyor. Eğer bu bilinçli yaklaşım aile tarafından baştan itibaren sağlanırsa, karne hediyesi olarak maddi ödüllere başvurmak zorunluluğu ortadan kalacağı gibi böyle bir durumda dışa bağlı olmayı da engellemiş olur. Başarı konusunda içsel bir motivasyon da sağlar. “Karnen iyi gelirse şunu alacağım” demek dışa bağlı olmayı güçlendirdiği gibi başarmanın ön koşulu halini alır ve yalnızca ödül için harekete geçen kısa süreli bir performans göze çarpar. Burada dikkat edilmesi gereken ödülün rüşvet haline dönüşmemesi.

ÖDÜL İSTEĞİ KARŞISINDA TUTARLI DAVRANIN

Çocuğuna hediye alma konusunda anne-babalar ortak anlayışa, tutarlı ve kararlı yaklaşıma sahip olmalı. Kendi geçmiş yaşamlarındaki eksiklikleri çocuklarına ödül alarak kapatmaya/telafi etmeye çalışmamalı. Çocuğun her isteğine bağlı olarak ödül almak doğru değil. Burada ailenin çizdiği sınırlar içerisinde sunduğu seçenekler arasından, çocuğun seçim yapması doğru. Birçok aile çocuğun ihtiyacıyla isteğini karıştırıyor. İhtiyaçların karşılanması yaşamsallık açısından zaruri ancak istekler ertelenebilir. Gerçek dışı ya da gelişim düzeyine uygun olmayan ödül istekleri karşısında anne-babalar kararlı ve tutarlı biçimde davranmalı.

Her konuda olduğu gibi tüm sorunlu davranışlar karşısında anne-babalar öncelikle duygularını kontrol edebilmeli, kararlı, tutarlı ve dengeli biçimde çocuğun isteğinin neden uygun olmadığını önce açıklamalı, sonrasında ise kararlı tavırlarını sürdürmeli. Öfkeli, duygusal tepkiler vermek yerine sakin kalmak, olumsuz duygunun geçmesini beklemek ve sonrasında nelerin yapılabileceğini konuşmak, değişik seçenekleri oluşturmaya çalışmak etkili çözüm yolları arasında.

HANGİ YAŞ GRUBUNA NASIL HEDİYE ALINMALI?

- Çocuğun yaşı, gelişim düzeyi ve kapasitesiyle orantılı ödüller seçilmeli.

- Ailenin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel özellikleri nasıl bir ödül alacağını belirleyen önemli unsur. Dış dünyadaki genel eğilimleri takip etmek, statü kazanmak, gelişmelerin dışında kalmamak, ayrıcalık sağlamak için pek çok aile çocuğun yaşına uygun olmayan ödüllendirmeler yapabiliyor.

- Ödülün maddi değerinden çok manevi anlamı olmalı.

- Değerler sistemini geliştirmek, sorumluluk bilinci oluşturmak, öz düzenleme ve öz yeterlilik duygusu kazandırmak ve sosyal becerileri güçlendirmek amacıyla işlevsel ödüllendirmeye gidilmeli.

- Bilgisayar, tablet, cep telefonu, çevrim içi oyunlar gibi dijital dünyaya ilişkin araçlar en sık alınan ödüller arasında. Dış dünyadaki şiddet, zorbalık ve suç içeren tehditlere en açık olunan ilkokul yıllarında bu tür ödüllerden uzak durulmalı.

- Ergenlikle birlikte sorumluluk ve duyarlılık eğitimine katkı sağlayan kamp, yaz okulu veya spor etkinlikleri, sanatsal veya bilimsel etkinliklere çocuk ve ergenleri yönlendirmek en iyi ödül seçenekleri arasında.