Kardeş ilişkileri ve akademik başarı

Aslında kardeş ilişkisi kişilerarası ilişkilerde en uzun süreli olanıdır ve insan hayatında ebeveynlerle olan ilişkiden daha uzunu kardeşler arasında yaşanır. Kardeşler arası ilişkiler yeni deneyimlerin, paylaşımların, çatışmaların ve kıskançlığın yaşandığı, aynı zamanda sorunlara çözüm yollarını bulmanın öğrenildiği ortamlardır. Bu nedenle de kardeş ilişkilerinin sosyal gelişimin en güçlü unsurlarından biri olduğu sıklıkla gündeme gelir. Bununla birlikte, kardeşlerin birbirinin akademik başarısını nasıl etkilediği biraz daha gölgede kalan bir konudur. 

BUZDAĞININ GÖRÜNEN YÜZÜ: KISKANÇLIK
İdealize edildiğinin aksine kardeşler birbirini sevecek donanımla doğmaz. Anne babanın ilgisini paylaşmak kardeşleri doğuştan rekabete iter. İşte bu nedenle, kardeşler arası rekabet hatta kıskançlık doğaldır. Ancak, kıskançlık zamanla sağlıklı rekabete dönüşürse geliştirici olabilir. Çatışma ve kıskançlık yaş ve cinsiyete göre değişlik gösterebilir. Örneğin, çocukluk ve ergenlikle kıskançlık ve çatışma çok somut örneklerle görülebilir. Birbirinin oyuncağını ya da elbisesini kıskanmak ilk akla gelenlerdir. Ergenlik yıllarında ise çatışma konuları değişerek, arkadaş grubu, kişisel alana girme, anne-babanın kurallarla ilgili adaletli davranıp davranmaması sorun olabiliyor. 
Kardeşler arasındaki çatışma ve kıskançlık doğum sırası ve cinsiyete göre değişebilir Büyük kardeşler genelde kişisel alan konusunda küçük kardeşlerinden daha fazla çatışma yaşayabilir. Örneğin, büyük kardeş küçük kardeşinin odasına girmesini özel alanına saldırı olarak algılarlarken, küçük kardeşler büyüğün odalarına girmesini bağ kurma olarak algılayabilirler. Aynı cinsiyettekiler farklı cinsiyettekilerden, kız kardeşler, erkek kardeşlerden daha az çatışır. Erkek kardeşler arasında duygusal bağlılık genellikle daha düşüktür. Çatışma ve kıskançlığı etkileyen bir diğer önemli unsurda kardeşler arası yaş farkı olarak görülüyor. Yapılan araştırmalar kardeşler arasında altı ve daha fazla yaş farkı olduğunda ilişkilerinin de yakın olmadığı yönündedir. Yaş farkı azaldıkça ilişkiler yakınlaşır. Ancak yaş farkı 2 ve daha az olduğunda kardeşler arası rekabet ve çatışma artar.

KISKANÇLIK ŞEKLİ DÖNEME GÖRE FARKLILAŞIR
İleri yaşlarda yaşanan kıskançlık ve çatışma ailenin adaletsiz ve taraflı tutumu nedeniyle iletişim eksikliğine dönüşürse, iyi oluşu olumsuz etkiler, depresyon seviyesini, endişe ve yalnızlık duygusunu arttırarak ve çeşitli davranış problemlerine yol açabilir. Sonuç olarak, çatışma ve kıskançlık kardeş ilişkilerinin her döneminde farklı kombinasyonlarla karşımıza çıkar.  Farklı faktörler ya bu kıskançlığı sağlıklı bir rekabete dönüştürür ya da kardeşleri nefrete sürükleyebilir. Bu faktörlerden en önemlisi ise anne-baba tutumudur. Anne-babanın adil bir ilişki sağlaması kardeşler arası yakınlığı arttırır. Araştırmalara göre yakın ilişkisi olan kardeşlerin eğitim seviyesi birbirine yakın olur. Ancak, yanlış anne baba tutumu nedeniyle rekabetin şiddetli kıskançlığa dönüştüğü kardeşler birbirinin zıttı eğitim ve sosyo-ekonomik duruma sahip olur. Yani, araştırmalar kardeş ilişiklerinin akademik başarı ile arasında önemli bir ilişki olduğunu doğruluyor. 

İYİ KARDEŞ İLİŞKİSİ, İYİ İZ BIRAKIR
Aralarında olumlu bir ilişki olan kardeşlerin zaman içinde kardeşler üzerinde iyi izlerine rastlanırken, olumsuz ilişki içinde olanların üzerinde kötü etki yarattığı görülür. Kardeşler arası ilişkinin olumlu olması kişilik gelişimini, sosyal gelişimi, duygusal gelişimi ve güven duygusunu olumlu yönde etkiler. Ayrıca, akademik başarıyı da olumlu etkiler. Örneğin, ilkokula başlamadan önce çocuğun zamanının büyük bir bölümünü evde kardeşleriyle etkileşimde bulunarak geçirmesi, okula hazır bulunuşluğu etkileyen önemli bir faktördür. Ayrıca, büyük kardeşle oynamak, sözlü etkinliklerde bulunmak, onlardan hikayeler dinlemek küçük çocukların dil gelişimini olumlu yönde etkiler. 

BÜYÜK KARDEŞİN ÇALIŞKANLIĞI KÜÇÜĞÜ OLUMLU ETKİLİYOR
Büyük kardeş küçüğe derslerinde yardımcı olarak öğrenmesinde kolaylaştırıcı oluyor. Zaten araştırmalar yaşıt birinden öğrenmemenin çoğu zaman yetişkin birinden öğrenmekten daha kolay ve zevkli olabileceğini gösteriyor. Diğer yandan, küçük kardeşin başarılı olması da büyük kardeşi olumlu etkileyebilir. Ama büyük kardeşin etkisi küçük kardeş üzerinde daha çok görülüyor. Çünkü, küçük kardeş sadece anne-babanın onayına değil, büyük kardeşin onayına ve desteğine de ihtiyaç duyuyor. Oysa, büyük kardeş kabul ve onay için sadece anne-babayı dikkate alıyor. Büyük kardeş tarafından kabul ve onay görmek, küçük kardeşi sadece akademik olarak değil, sosyal olarak da daha çok olumlu etkiliyor. Büyük kardeşin kabul, onay ve desteğini hissetmek küçük kardeşin özgüvenini ve psikolojik uyumunu artırıyor. Tersi bir durumda, küçük kardeşi en an az anne-babası tarafından reddedilmek kadar olumsuz yönde etkiliyor. Bu iyi yanlarının yanı sıra, büyük çocuğun omuzlarındaki “rol model olma, ev ödevlerine yardımcı olma ve kardeşin sorumluklarını “yedek bir ebeveyn” gibi takip etme” gibi sorumluklar büyük çocuğa yük olabiliyor. Bu durum küçük çocuğun akademik başarısını çoğu zaman olumlu etkilerken, kardeşler arası ilişkiyi olumsuz etkileyebiliyor. Ayrıca, büyük kardeşin çalışkan olması küçük kardeşte artan kıskançlığa, düşük benlik saygısına ve “yetersizim” inancına neden olabiliyor. Bu durum aynı cinsten kız kardeşlerde daha az, ama erkek kardeşlerde daha çok görülüyor. 

KARDEŞ İLİŞKİLERİNİN AKADEMİK BAŞARIYA OLUMLU YANSIMASI İÇİN AİLELERE ÖNERİLER;
1. Büyük çocuğu yedek ebeveyn yapmayın. Büyük çocuğunda henüz “çocuk” olduğunu unutmayın. Onun küçücük omuzlarına yetişkin sorumluluğu vermeyin. 

2. Kardeşler arası hakemlik yapmayın. Haklı-haksız diye karar vermeniz istediklerin de “aranızda çözün” deyip, hakemlik rolünü üzerinize almayın. Asla taraf tutmayın. 

3. Her çocuk için özel zaman ayırın, her şeyi topluca yapmayın. Bir çocuğunuz bale seviyor diğeri sevmiyor ama siz eşit davranmak için ikisini de baleye götürdüğünüzde istemeden birini ödüllendirmiş diğerini cezalandırmış olursunuz. 

4. Çocuğunuza kardeşini yenerek sizin gözünüzde var olamayacağını hissettirin. Kardeş ilişkilerinde çatışma ve kıskançlık kaçınılmazdır. Ancak bu çatışmayı ve kıskançlığı aleve veren her zaman için sizin tutumunuzdur. Asla kardeşleri ne sosyal ne de akademik yönden kıyaslamayın, birbirine örnek vermeyin. “Sende kardeşin gibi çalışsana, ablan gibi düzenli olsana” demeyin. 

5. Büyük kardeşin, küçük kardeş açısından otorite figürü gibi onay ve karar merci olmasını engelleyin. Küçük kardeşin başarı ve başarısızlığını büyük kardeşin değerlendirmesine fırsat vermeyin. Anne-baba olarak özellikle akademik başarı ve kurallarla ilgili tek otorite siz olun.

DOÇ. DR. ASLI BUGAY SÖKMEZ KİMDİR?
Doç. Dr. Aslı Bugay Sökmez lisans eğitimini Ankara Üniversitesi’nde; doktorasını Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde Rehberlik Ve Psikolojik Danışmanlık alanında tamamladı. Florida State Üniversitesi Aile Enstitüsü’nde araştırmacı olarak ‘sağlıklı romantik ilişkiler’ ve ‘affetme’ konularında çalışmalarda bulundu. ‘Türkiye’de Kadına Yönelik Tutum ve Nedenleri’ başlıklı araştırması ile Koç Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (KOÇ-KAM) Proje Ödülü’nü kazandı. Portekiz’de düzenlenen Information Integration Theory and Functional Measurement Konferansı’nda en iyi sunum ödülüne layık görüldü. Ayrıca Aslı Bugay Sökmez’in, kayıp ve yas terapisi ve aile ile evlilik terapisi alanlarında uzmanlıkları bulunuyor. Şu an ODTÜ Kıbrıs Kampüsü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Programı’nda öğretim üyesi olarak görev yapan Doç. Dr. Aslı Bugay Sökmez affetme, ruminasyon, eşli ruminasyon ve okul ikliminin psikolojik etkileri konularında çalışmalar yapıyor.