Kapı kontrol teorisi nedir ve ne işe yarar? Ağrıların tedavisinde kapı kontrol teorisi
Güncelleme Tarihi:
Ağrının en öne çıkan özelliği başka faktörler aracılığı ile kolaylıkla değişmesidir. Ağrı sinyalinin kuvveti omuriliğe eş zamanlı gelmekte olan bir diğer duyumsal bilgiye bağlı olarak farklılık göstermektedir. Bu değişkenlik insanın hissettiği acının boyutunu da değişken şekillerde ortaya koymaktadır. Az acı ya da fazla ağrı yaşamanın insana yansıması bu sebepten farklı olabilmektedir. İşte, kapı kontrol teorisi hakkında tüm detayları derledik.
Az ya da çok olması fark etmeksizin ağrı ile ilgili sistem tarafından bir şekilde işlem yapılmaktadır. Burada şunun bilinmesi faydalı olmaktadır: Vücudun uzak kısımlarından omurilik yapısına ağrı bilgisini taşımakta olan sinir lifleri farklıdır. Aynı şekilde sinir lifleri uzantıları da farklı olmaktadır.
Ağrısı Olan Hastanın Değerlendirmesi
Ağrı ile ilgili değerlendirmelerin başında fizik muayene ve anamnez alma gelmektedir. Bunların yanında kimi tanı testleri de istenebilmektedir. Hastanın şikayeti, öyküsü, ağrının hem dağılımı hem de niteliği ortaya çıkartılmaktadır. Ağrıyı azaltıcı veya arttırıcı faktörler belirlenmektedir. Benzer ağrıların daha önce yaşanıp yaşanmadığı önemli olmaktadır. Genel sağlık öyküsü, sistemlerin değerlendirme aşaması, sigara, alkol, ilaç kullanımları not edilmektedir. Gerekli görüldüğü takdirde başka etkenlerin değerlendirmesi yapılmaktadır.
Kapı kontrol teorisi, ağrı ile ilişkisi olmayan sinir akımlarının, beyne ulaşmak için uğraşan ağrı akımları ile yarıştığını ortaya atmaktadır. Bu yarışmada, aktarılması mümkün olan akımların sayısı bir darboğaz tarafından kısıtlanmaktadır veya nöral kapı da oluşturabilmektedir. Bir başka ifade ile bireyin ağrıyan kısmı ovalaması ağrı ile ilişkili olmayan akımların sayısını arttırmaktadır. Böylece ağrı ile ilgili akımların geçişi azalmaktadır. Neticede ağ sinyallerinde azalma görüldüğü için ağrı hissinde de azalma olmaktadır.
Ne İşe Yaramaktadır?
Ağrıda en çok etkilenen yapı kas iskelet sistemi olmaktadır. Eklem ağrısı, diz ağrıları, baş ağrısı, sırt ve boyun ağrısı gibi pek çok ağrı çeşidi ile karşılaşmak mümkündür. Kapı kontrol teorisine göre her ağrı çeşidinde farklı bir uygulama bulunmaktadır. Kapı kontrol teorisine göre birey, kendine yardımcı olabilmektedir. Hatta ağrılarından kurtulması veya ağrıları azaltması mümkündür. Ayrıca kapı kontrol teorisi, herhangi bir aktivite sırasında bir yaralanma olsa da omurilikteki nöral kapıları ağrı ile alakası olmayan sinyaller aracılığı ile kapatmasına neden olduğunu söylemektedir
Ağrının Tedavisinde Kapı Kontrol Teorisi
Omurilikte bulunan bir nöron ağrı oluşturan bir uyaran aracılığı ile uyarılma yaşadığında, beyne ağrı yaratan olduğu bilgisini iletmektedir. Ağrı liflerinde hızlı ve yavaş ağrı bilgisi taşınmaktadır. Birden gerçekleşen ile yavaş olan ağrı bilgisinin ayrışma sebebini göstermektedir. Birden gerçekleşen ağrı durumunda, hızlı ağrı lifleri nöronu uyarmaktadır. Böylece ağrının sinyali kısa süre için beyne gönderilmektedir. Ayrıca hızlı ağrı lifleri gecikmeli şekilde sinir hücresini bloke edecek sinir hücresini de uyarmaktadır. Bunun yanında yavaş ağrı lifi ilgili sinir hücresinde uyarı yaratırken, diğer sinir hücresini engellemektedir.
Tipik bir örnek olarak kapı kontrol teorisi, halı sahada maçın son dakikalarını parmağı kırık şekilde oynayan bir oyuncunun durumunu açıklayabilmektedir. Teoriye göre, oyuncunun maç içindeki motivasyonu ve oyuna karşı hissettiği duygusal bağ kritiktir. Burada beynin göndermiş olduğu sinyallerin omurilikteki nöral kapıları, ağrı ile ilişkili olmayan sinyaller aracılığı ile kapatmaktadır. Kapanma sonucunda yaralı parmaktan gelmekte olan ağrı sinyalleri kapıdan geçememektedir. Böylece ağrının varlığı oyun bitene kadar yok sayılmaktadır. Buradan yola çıkılarak ağrıların tedavisi işleminde benzer mantığın doktor tarafından uygulanabilmektedir. Bu şekilde ağrının şiddeti ve yoğunluğu kontrol altına alınabilmekte ve tedavi daha sağlıklı bir şekilde yapılabilmektedir. Böylelikle ağrıdan en çok etkilenen yapı olan kas iskelet sisteminin yarattığı acı yükü hafifletilmektedir.